Nefel

[ ÎNÊ, 2024-04-26 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

Kitêbxaneya Îskenderyayê

SWÊD, 13/6 2013 — Kitêbxaneya Alexandria (Îskenderyayê) ya Misrê mezintirîn kitêbxaneya dema antîkê bû. Ji gelek aliyên dinyayê, bi gotineke din ji cîhana medenî ya ko dest avêtibû nivîsê û kitêb dinivîsandin, ew kitêb dişandin Îskenderyayê û ji bo jiberzêdekirina wan kitêban, nivîseran bi destxetên spehî ew kitêb li ser papîrusan dinivîsandin û bi wî awayî her ko diçû ew kitêbxane mezintir dibû û ji hemû ilm û marîfeta dinyayê re mazûbantî dikir.

Ev kitêbxaneya navdar gelek caran hilweşiya ye û dîsa ji nû ve hatiye avakirin. Cara pêşî di dema Cesar de, 47 salan berî Îsa, kitêbxane hat şewitandin. Bermayên vê kitêbxaneyê heta 500 salî man, lê 400 sal piştî Îsa fundamentalîstên xiristiyanan ev bermayî jî ji bin ve hilweşandin û nehiştin.

Bi qasî ko ew kitêbxane hêlîna ilm û zanînê bû, ew ewçend jî di çavên dîn û desthilatdariyên cihê de navenda tirs û tehdîdê bû. Kitêbxaneya Îskenderyayê, bi maneya kitêbxaneyên welatên demokratîk her celeb kitêb, kitêbên li ser her mijarê tê de hebûn. Lê ew her celeb kitêb û kitêbên li ser mijarên cihê, cih li hin dîn û desthilatdariyan teng dikir, loma wan nedixwestin ew celebên kitêban belav bibin, xelk wan bixwînin û bikaribin bi xwe bifikirin û bi xwe bibin xwediyên nêrîn an felsefeyekê.

Lê gelek nivîskarên antîkê di derbarê kitêbxaneya Îskenderyayê de bi awayên cihê nivîsandine. Di hin çavkaniyan de tê gotin ko Julius Caesar ne bi zanebûn agir bi kitêbxaneyê xistiye û bi hezaran kovikên kitêban şewitandine. Lê di çavkaniyên nivîskî de tê gotin ko di salên 48an yên berî Îsa de di navbera Cleopatra û birayê wê de şerekî dest pê kiribû û hingî Julius Caesar tê alîkariya Cleopatrayê. Ji bo ko Julius Caesar cih li dijminê Cleopatrayê teng bike, êgir bi gemiya misriyan dixe. Gava agir bi gemiyê dikeve, alaviyên êgir dipengizin qesir û qonaxên nêzîk û ji wir jî xwe digihîne kitêbxaneyê. Kitêbxane dikeve ber alaviyên êgir û ew xezîneya mêjiyê mirovatiyê dibe xwelî.

Lê kitêbxaneya Îskenderyayê di pêvajoya demê de dîsa tê avakirin û dîsa ji her çar aliyên dinyayê û ji demên cihê bi hezaran kovikên kitêban li xwe dicivîne. Lê li gora hin çavkaniyan ew vê care dikeve ber xezeba ereban. Gava di sedsala 6an de ereb Misrê dagir dikin, xelîfe qasidan dişîne ser kitêbxaneyê û dibêje binêre ka bê çi tiştên ko di Quranê de nînin di wê kitêbxaneyê de hene, an jî çi tiştên li dijî Quranê li kitêbxaneyê hene. Qasid xeberê digihîne xelîfe, ko ji xwe hemû tişt di Quranê de hene û loma hebûna kitêbên di kitêbxaneyê de bêmane ye. Loma, bi biryara xelîfe, dest bi wêrankirina kitêbxaneyê tê kirin. Tê gotin ko şeş mehan hemamên Îskenderyayê bi kitêbên (papyrus) hatin germkirin û bi wê yekê dawî li dîroka mirovayê ya nivîskî hatiye.

Ev rast in, ne rast in; ev propogandayên dîn û desthilatdariyan yên li dijî hev in, an na, ez nizanim; lê tiştê ez dizanim ew e ko kitêbxaneya Îskenderyayê ko dewlemendtirîn kitêbxaneya dinyayê ya dema xwe bû, di pêvajoya dîrokê de kêm û lawaz bû, hilweşiya û wêran bû û niha dîsa bi avabûnê mijûl e.

Di destpêka salên 2000î de gava ez li vê kitêbxaneya ko bermaya dîroka mirovatiyê ye bûm mêvan, min çend kitêbên kurdî bi dest pêşkêşî kitêbxaneyê kirin. Qet nebe, min got bila xwêya me jî di nav xwarina xelkê de hebe…