STOCKHOLM, 5/4 2012 — Gava ez kitêbên bîranînan dixwînim, heke ew fîktîf bin jî, rastiyê berovajî bikin û hisa bêbaweriyê li ba min bihêlin, ez tavilê li xwendina wan sar dibim û dikim nakim nema dikarim lê vegerim.
Bi taybetî jî ew nivîkarê edebiyata bedew ê ko di prosesa avakirina berhema xwe de ji tirsa civatê, dîn, an jî siyasetê xwe dispêre xwesansurkirinê, hingî ew berhema edebî nabe berhemek ko ji mêjiyê nivîskar ê azad danisiliye, lê ew li gora exlaqê kategoriyên ko min aniha hejmartin, bi otosansurê tête pê.
Berhemeke welê temenkurt e, ew nagihîje nivşên li dû xwe, heta bi têra nivşê xwe jî nake. Berhema ko bi temamî û bêyî xwesansurkirinê ji dil û aqilê nivîskar hatiye pê, ew berhem di dema xwe de bibe armanca rexne û êrîşan jî, ew berhemeke pêşerojê ye. Heke ew ji destên nivîskarekî hoste derketibe, ew ê ji nivşan bigihîje nivşan û têkeve nav refên kitêbên nemir. Ew berhemên nemir ên ko ji dema şerên sar û germ xwe gihandine dema me, berhemên welê ne.
Yek ji berhema ko wek kitêba kitêban, an jî wek romana romanan tê naskirin û nîşana romana modern e, Ulyssesa James Joyce e. Joyce ji welatê xwe xeyidîbû, berê xwe dabû sirgûnê û nema li welatê xwe vegeriya. Wî ev berhem bi mesafeyeke ji welêt dûr, li sirgûnê nivîsand. Ev kitêba mezin ko behsa Dublinê dike, di rojekê de dibuhure. Nivîskarê romanê ê bixwebawer, dibêje, heke rojekê ji rojan bajarê Dublinê ji ber bobelatekê ji navê rabe û nemîne jî, Dublineke nû dikare ji ber romana wî were avakirin. Lê ev romana ko gelek stîlên edebiyatê tê de hatine ceribandin, bêyî otosansurê hatiye hûnandin. Loma, ew di dema xwe de bûye armanca sansur û heqaretan û nivîskar ji bo weşandina wê zehmetiyên mezin kişandine.
Ez nabêjim bila herkes wek James Joyce bin, lê divê her kesên ko bi edebiyatê re mijûl in, edebiyata xwe nekin qurbana siyaseta rojane û fikrên xwe ên îdeolojîk. Ji ber ko însan benderuhekî guherbar e; kengî be, ew dikare xwe ji aliyê siyasî ve, ji aliyê celebê jiyanê ve, an jî ji aliyê xwarin û lixwekirinê ve biguhere. Lê her cara ko ew xwe biguhere jî, divê berhema wî/wê xwe biparêze. Bi gotineke din, divê ew berhema ko hatiye weşandin, di her xweguhertinan de jî bi zewqeke edebî were xwendin.
Ji bo nivîsandina berhemên weha cesareteke xurt lazim e. Ev cesaret ji bo nivîskarên civatên pêşketî, yanî ji bo nivîskarên civatên endustriyel zêde pêwsît nake, lê ji bo civatên ko xwe ji kontrola eşîrî, civatî, dînî û siyasî rizgar nekiribin, pir zehmettir e. Nivîskarên ko didin dû dil û aqilên xwe û qeyd û merbendan dişikînin, ew serî jî hildidin. Ew nadin dû sîstem û civatên heyî, lê bi helwesta xwe ya serîhildêr dixwazin civatê li dû xwe rakişînin. Ew dixwazin bi riya lehengên xwe rengekî nû bidin cîhana heyî. Loma, ew xwe di hilbijartina karakterên xwe de azad dibînin. Ew carina jinekê, carina mêrekî, carina evîna jin û mêrekî; carina çikûsekî, carina qehpikekê, carina parsekekî hildibijêrin.
Lê carina jî ji ber ko ew qehremanekî, an jî ji tirsonekekî qehremanekî neafirînin, dikarin ji ber wê helwesta xwe tûşî rexneyan bibin. An jî gava ew qehremanekî ne bi çavên civatê, lê bi çavên xwe dibînin, dihûnin û vedibêjin; ew ne wek civatê, lê wek xwe dibêjin. Ew celebê gotinê dikare serê wî nivîskarî têxe belayên mezin. Ew dikare têkeve hepsan, biçe sirgûnan; an jî dikare di civata xwe de destheramo bibe û kes silavê nedinê.
Rast e, ew nivîskar dikare biêşe. Ji xwe nivîskarî êş e, lê dermanê êşa wî nivîskarî dîsa berhema wî ye; ew berhema nemir e ko wê ji nivşan bigihîje nivşan... |
