| HEVPEYVÎN |
 |
|
|
HEWLÊR, 25/10 2012 — Siyasetmedarê kurd yê Kurdistana Sûriyeyê Selah Bedredîn dibêje: ”EGRK û ENKS ne ji bo pêwistiyeke neteweyî ya kurdî ya niştimanî ya Sûrî hatin ava kirin, lê belê ji bo dûrxistina kurdan ji şoreşa Sûriyê ko bi awayekî di berjewendiya rêjîma Esed de be hatin ava kirin.” »Bixwîne |
 |
| » Celîlê Celîl bi 30 000 kitêban xizmeta kurdî dike |
| |
| VIYANA, 13/10 2012 — Di dawiya meha hezîranê de ez û sê milyaketên xwe Bînahî, Lava û Lara li qeraxa Viyanayê bûn mêvanê serwext û kurdologê kurd Celîlê Celîl û kitêbxaneya bi navê babê wî Casimê Celîl. »Bixwîne |
|
STOCKHOLM, 10/10 2012 — Siyasetmedarê kurd Kemal Burkay di hevpeyvîneka eksklusîv de ji Nefelê re dibêje “bila dewlet û hikûmeta tirk xwe li nezanînê daneyne û nebêje ez bi kê re rûnim, ez çi bidim kurdan”. Kemal Burkay dibêje dewlet û hikûmeta Tirkiyeyê dikare bi wî û Hak-Parê re rûne û pirsa kurdî çareser bike. »Bixwîne |
 |
| » Seîd Veroj |
| |
| DIYARBEKIR, 23/4 2012 — Lêkolîner û nivîskar Seîd Veroj bal kişand ser wê yekê ko heger pirsgirêkên li Iraqê çareser nebin dê Iraq bibe sê perçe û kurd jî mecbûr bimînin ko dewleteke serbixwe îlan bikin. Li gorî Veroj heger kurd dewleta Kurdistanê îlan bikin Tirkiye dê vê dewletê nas bike û bi dewleta Kurdistanê re cînartiyeke baş bike. »Bixwîne |
 |
| » Ebdilhekîm Beşar, Hillary Clinton û Burhan Xelyûn |
| |
| HEWLÊR, 24/3 2012 — Sekreterê Partiya Demokrat ya Kurd li Sûriyê û endamê serkirdayetiya Encûmena Niştimanî ya Kurdî li Sûriyê Ebdilhekîm Beşar di vê hevpeyvînê de behsa têkiliyên kurdan û Meclisa Niştimanî ya Sûriyeyê kir û got encûmena kurdî beşdarî meclisa erebî nabe. »Bixwîne |
| | |
|
 |
| » Mesûd Barzanî |
| |
HEWLÊR, 23/1 2012 — Serokê Kurdistanê Mesûd Barzanî di hevpeyvîneka digel kanala erebî El-Erebiyeyê de got di îdareya Iraqê de biryardaneka yekdestî ji aliyê hikûmetê ve heye û bêyî ko navê serokwezîr Nûrî Malikî bide ew bi nedemokratbûnê tawanbar kir.
Mesûd Barzanî got heger krîza Iraqê berdewam bike û şerê mezhebî yê di nêvbera şîî û siniyan de gur bibe kurd nabin teref û dikarin mecbûr bibin ko meseleya mana digel Iraqê li Parlamentoya Kurdistanê minaqeşe bikin. Mesûd Barzanî got miletê kurd mafê biryardanê li ser çarenivîsa xwe heye û kurd dê biryarê bidin ka kengê wî mafî bi kar bînin.
Teksta hevpeyvîna digel serokê Kurdistanê Mesûd Barzanî li jêrê ye:
***
Pirs: — Ji bo vê derfetê gelek spas cenabê serok.
Mesûd Barzanî: — Bi xêr hatin spas ji bo we jî.
Pirs: — Cenabê serok ez dixwazim ji pirsiyareke gelek girîng ve destpê bikim. Gelek kes dipirsin ji bo çi Mesûd Barzanî beşdarî konferansa ko li Bexdayê bê saz kirin nabe, mebesta min ew konferansa nîştimanî ye ko bi niyaz in li Bexdayê saz bikin?
Mesûd Barzanî: — Berî hemû tiştekî min beşdarkirina wê konferansê wekî ko çendîn car hatiye ragihandin red nekiriye. Min merc jî ji bo cihê konferansê daneniye lê belê divê li wê yekê dilniya bibîn ko encameke erênî ji konferansê derkeve û em hemû alî pabendî wan xalan bibîn ko li peymannameya Hewlêrê de me li ser li hev kiribû. Tu sedemek nîne beşdarî konferansekê bikîn ko mîsogeriyeke encama erênî lê nehatibe kirin ji bo wê yekê divê em li serkeftina wê dilniya bibîn.
Pirs: — Wate wiha têdigihîn ti baweriyek di heqê wan encaman tine ko li vê konferansa çaverêkirî de têt kirin û ti baweriyek li navbera aliyan û hêzên siyasî da tine?
Mesûd Barzanî: — Gelek bi mixabinî ko ew bawerî tine û li rastiyê da em li qeyrana baweriyê de dijîn, lê belê berî wê yekê ko serkirde amade bin, pêwîste amadekariyek ji bo vê konferansê hebê û bi awayekî ko misogeriya serkeftinê bê kirin.
Pirs: — Gelo ma serkeftina vê konferansê nehatiye misoger kirin?
Mesûd Barzanî: — Pêwîste amadekarî ji bo wê bê kirin, bo ko bi ser keve.
Pirs: — Birêz cenabê serok, lê belê hun bawer nakin ko hebûna van cure daxuyaniyên bi amadenebûnê bi tenê eger hun bixwazin jî amadeyê konferansê bibin ji bin ve di eslê xwe de daxwaza we ya beşdarîkirinê tine. Li aliyekî din ve jî daxuyaniyên serokwezîrê Iraqê bi retkirina girêdana konferansê li Hewlêr û pê baştir e li Bexdayê be, gelo eve wiha nagihîne ko ti pêwendiyeke cîddî digel destpêşxeriya serokkomarê Iraqê birêz Celal Talebanî tine?
Mesûd Barzanî: — Bi berevajiya wê, ez gelek bi hêz ve palpiştiya destpêşxeriya birêz serok Talebanî dikim û berê jî di heqê yekxistina kar û hemahengiya digel rêzdar de me li hev kir û min destnîşana cîhê girêdana vê konferansê her nekiriye.
Pirs: — Eger bi awayeke baş amadekarî ji bo konferansê hate kirin, gelo hun ji bo beşdarbûnê dê biçin Bexdayê?
Mesûd Barzanî: — Bêguman eger komîteya amadekar li ser amadesaziya vê knferansê rêkkeft û misogeriya serkeftinê kir, bêguman amade dibim. Ji ber ko bi rastî em westiyayî ne, ez û gelek kesên din jî westiyayî ne ji wê yekê ko tenê konferansan amade bikin ko tê da li ser gelek tiştan rêkdikevîn, lê belê dema ko kombûn temam bû, wan hemî xalan ji bîr dikin.
Pirs: — Ezê vegerim li ser peymana Hewlêrê, cenabê we çavdêrî wê peymanê kir û hemû aliyek ji bo wê geşbîn bûn ko çareserkirina hemû pirsgirêkên Iraqê bike. Belê hikûmet hate pêkanîn, lê belê rêzdar serok kî ji cîhbicîhnekirina bendên vê peymanê berpirs e?
Mesûd Barzanî: — Bi rastî ya ko li ser şanê me bû me pêkanî.
Pirs: — Lê belê kî berpirs e?
Mesûd Barzanî: — Ez nikarim kesek yan aliyekî diyarkirî tometbar bikim, lê belê serkirdeyên Bexdayê her yek li gor qebareya xwe berpirsiyariya wî heye û li stuyê wan da ye.
Pirs: — Hun bi awayekî diyarkirî û çi tiştî daxwaz dikin ji bo ko amadeyê vê konferansa li Bexdayê bibin?
Mesûd Barzanî: — Pêwîste berî hemû tiştekî rêkkeftinekî seranserî hebe û hemû aliyek li ser hevbeşiya hikûm, têgihiştina xalên hevbeşiyê, vegerandina hevsengiyê ya artêş û dezgehên emnî, pabendbûna bi destûrê û danîna sîstemeke zelal ji bo kabîneya wezîran û dûrketina ji biryardana takekesiyê bi taybetî wan biryarên bi berjewendiya Iraqê ve girêdayî ne, hem fikir bin.
Pirs: — Wate niha biryardana takekesî heye?
Mesûd Barzanî: — Bêguman.
Pirs: — Lê belê gelo metirsiya wê yekê heye carekî din dîktatorî li Iraqê da serî hilbide?
Mesûd Barzanî: — Biryardana takekesî heye, bi taybetî li warê dûbarebinyadnana artêşê de, li wir de biryardana takekesiyeke diyar heye û ewên din jî dihêne piştguh xistin li demek de ko artêş mulkê hemû gelê Iraqe, wekî li destûrê da hatiye, nayê qebûl kirin jî kesek yan berpirsek li her post û pêgehekî da be bi biryara takekesiyê artêşê rêkbixe.
Pirs: — Gelo girift û qeyran li vir de tenê Tariq Haşimî û biryara destgîrkirina wî ye yan pirseke ko gelek ji wê dûrtir e?
Mesûd Barzanî: — Nexêr mesele dûrtir e, du aliyên problemê hene aliyekî siyasî û aliyekî dinê qezayî, aliyê qezayî ji bo wan aliyan hatiye bi cîh hiştin û aliyê siyasî jî pêwîste bi siyasiyan ko pêwîste çareseriyek peyda bikin ji bo derketina ji vê qeyranê.
Pirs: — Eger Wezareta navxo daxwaz ji we bike Haşimî bidin destê wan (ku daxwaz kiriye) hunê wî bidin destê wan?
Mesûd Barzanî: — Divê hemahengî û şêwirkarî li navbera aliyên siyasî da li ser vê hebe, ji ber ko herêma Kurdistanê nikare bi serî xwe di heqê vê yekê de tevbigere.
Pirs: — Gelo hun daxwaza çi dikin heta Haşimî bidin dest?
Mesûd Barzanî: — Naba herêma Kurdistanê li vê pirsê bêt girêdan, Haşimî heta niha jî cîgirê serokkomar e û nehatiye îdane kirin û mêhvanê serokkomar û herêma Kurdistanê ye, nabe mesele bi tenê herêmê ve girêdayî be be.
Pirs: — Tariq Haşimî bajarê Kerkûkê wekî cîhekî ko lê bêt mehkeme kirin hilbijart, gelo hun digel wê biryarê ne?
Mesûd Barzanî: — Bêguman ez bawer dikim ev hengav yarmetiya çareserkirina vê qeyranê dide, lê belê gelek mixabin min bihîst ko heyeta hakiman ew daxwaz ret kir.
Pirs: — Cenabê serok bi nêrîna we çareserî çi ye?
Mesûd Barzanî: — Divê li civîn û runiştinên pêş da rêyek ji bo vê qeyranê bê peyda kirin, meselê du alî hene: aliyê siyasî û aliyê qezayî. Aliyê siyasî pêwîste lê vekole û ev mesele ne tenê pirsa girtin û radestkirinê ye belku divê ji hemû aliyekî ve lê bikolin.
Pirs: — Palnerên vê beyannameyê bi tenê qezayî ne?
Mesûd Barzanî: — Nexêr siyasî jî ne, aliyên qezayî nabe kes têvlî bibe li rûyê siyasî ve jî divê hemî aliyek li ser wê kok be çawa ev qeyran bê çareser kirin.
Pirs: — Eger hêzên Emerîkayê ji Iraqê vekêşin cenabê we hişyariya şerê eşîrî da, ya ko îro li Iraqê dibînîn gelo destpêka hatina wê pêşbîniya Barzanî ye?
Mesûd Barzanî: — Hêvîdar im ev pêşbînî neyê holê, lê belê tirsa min ya wê yekê heye.
Pirs: — Gelo hun nakokiya siyasî wekî sedema têkçûna rewşa asayîşê dihesibînin?
Mesûd Barzanî: — Ez bawer dikim ko nearamî û rewşa asayîşê bi gengeşeya siyasî ve girêdayî ye û bi awayekî raste rast jî.
Pirs: — Baş e Bexdayê pêwistî bi çi heye heta ko wekî Hewlêrê lê bibê? Ez ko hatim Hewlêrê min dît asayîş aram e û navçeya kesk û ne kesk tine û dîwarên konkrîtî nînin, çawa dikarin Bexdayê wekî Hewlêrê lêbikin?
Mesûd Barzanî: — Lêkolînekî rast nebû ji bo binyadnana artêş û polîs û asayîş û hewalgiriyê (îstîxbarat) û pêwîste gengeşeya siyasî bi dawî bibe û hikûmeteke hevbeşa nîştîmanî hebe ko tê da hemû kesek hest bi wê yekê bikin ko ew li birêvebirina welat da hevbeş bin. Dema ew hevbeşî dihête holê pirsên welat hemû çareser dibin û rewşa emnî jî aram dibe.
Pirs: — Gelek kes welatên herêmî bi wê yekê tometbar dikin ko naxwazin ew hevbeşî bête holê?
Mesûd Barzanî: — Bi tenê eger ew jî rast be ji ber çi Iraq rê dide ew ajanda bêne bi cîh kirin? Em nabe gileyîyê li wan aliyan bikin bila gileyiyê li xwe bikin, belê bêguman destdirêjiyên herêmî li karubarê Iraqê da hene.
Pirs: — Eger Xwedê neke ew konferans li ser hemû amadekariyan sernekeve, pêvajoya Iraqê ber bi kû ve diçe?
Mesûd Barzanî: — Eger Xwedê neke ew konferans hate kirin û bi ser neket wê demê dibe karesatekî raste rast.
Pirs: — Tu alternatîveka dî nîne? Hilbijartinên pêşwext? guherîna serokwezîr?
Mesûd Barzanî: — Alternatîvên dî hene lê belê têkçûn dibe sedema sarbûnekî temam ji aliyê hemî hêz û aliyên siyasî ve û dibe ko pêvajo ber bi qeyranên dî ve biçe û ji dest derbikeve.
Pirs: — Wate yan ew konferans bi ser keve yan çi?
Mesûd Barzanî: — Pêwîste wê demê behsa alternatîvên dî bê kirin.
Pirs: — Çi alternatîveke rast heye ko dikare li ser bingeha rastiyê de bê bi cîh kirin?
Mesûd Barzanî: — Li rastiyê da nikarim niha ti tiştek destnîşan bikim, lê belê wekî mînak hilbijartina pêşwext yan guherîna hikûmete, hatina holê ya hevrikan lê belê metirsiya min li wir da ye ko êdî wê alternatîvê şans nebe û tiştên metirsîdartir bêne holê.
Pirs: — Berî çend rojekî çend daxuyaniyên we û berpirsekî mezinê Partiya Demokrat ya Kurdistanê hate veguhestin ko eger pêvajo berdewam bibe hun hêviya xwe dibine Parlamentoya Kurdistanê ji bo encamdana referandumekê û ji bo ragihandina serbixweyîyê? Bexda pirsgirêkên mezin hene, lê belê niha ew daxuyanî zêdetir derdikevin, gelo ji ber çi?
Mesûd Barzanî: — Ez bawer dikim piştî rûxana rejîmê ya li sala 2003-yê kurdan bi xwe Iraq parast û rolekî mezin li parastina yekbûna Iraqê û binyaddanîna Iraqa nû da dîtin û ez bawer dikim me pêwîstî bi wê yekê tine dupat li ser vê xalê bikîn. Parlamentoyê bi xwe biryara yekîtiya li gel Iraqê da, lê belê bi mercê pabendbûna bi destûrê.
Pirs: — Mebesta we maddeya 140 e?
Mesûd Barzanî: — Destûr bi giştî û bi madeya 140-ê ve jî, bi wateya parastina prensîpên hevbeşî û federalîzm û demokrasiyê ko bingehên Iraqê ne, lê belê eger pêvajo aloztir bû wê demê vedigerîn parlementoyê, ji ber ko em wê yekê qebûl nakîn hinek kes tiştên wiha li ser me da bipejirînin ko ew li gor xwe rast dibînin. Pêwîste rêkkeftin di heqê paşaroja Iraqê de hebe lê belê eger pêvajo ber bi vî aliyî de berdewam bû wê demê mafê mey e hêviya xwe bibîn ber Parlamentoyê.
Pirs: — Min pirsiyara dema wê kir, gelo çima niha?
Mesûd Barzanî: — Nexêr ev tişt ne nû ye û gelek car jî hatiye ragihandin, lê belê eger Iraq çû nav şerekî eşîrî û şerekî navxweyî bêguman em nabîn beşek ji wî şerî. Niha em li qeyranekî tirsnak da ne û hemû hewlekê jî didîn ji bo derketina ji wê qeyranê û parastina Iraqa federal û demokrat û bi hêviya Xwedê şerê navxo û eşîrî rûnede lê belê eger rû da jî em nabîn beşek ji wî şerî.
Pirs: — Eger li Bexdayê jî şerê eşîrî rû da, cudabûna we dê rûbirûya zordariyeka mezin bibe bi taybetî ji aliyê Tirkiye û Îranê ve ko serweriya herêm û Iraqê têkdişkînin û navçeyên sînûran bombebaran dikin?
Mesûd Barzanî: — Bi herhal em tu hengavekî navêjîn bêyî wê yekê ko lê bikolîn û eger me biryara xwe da wê demê em tehemmula encamên wê biryarê dikin.
Pirs: — Lê belê gelek kes wiha şîrove dikin ko berê Emerîka palpiştiya kurdan nedikir ji bo bi destxistina xewna serbixweyîyê û niha jî helwest hatiye guhertin û palpiştiya Tirkiye nake, hinek kesên din jî dibêjin Partiya Demokrat ya Kurdistanê dixwaze li rêya van daxuyaniyan bingeha cemawerê xwe beramber hizbên îro yên Kurdistanê cîh bi cîh bike bi taybetî hizbên hevrik, hinek dî jî dibêjin ev tenê axaftina ragihandinê ye, gelo hun li gel kîjan ji van daxuyaniyan hevkok in?
Mesûd Barzanî: — Ez ne li gel yek ji van nerîna me, mafê biryardana çarenûs mafekî rewa yê gelê kurd e û ew rastiya niha ko em tê da dijîn piştî şerê yekê yê cîhanê li ser gelê kurd da hatiye sepandin, bi viyana gelê kurd û neteweya kurd nebûye. Piştî şerê yekê yê cîhanê bêyî daxwaza gelê kurd û civaka kurd ev welat hate dabeş kirin. Ez digel wê me ko divê rojek bêt ko kurd bibin xwedî dewleta xwe lê belê bi guftugoyê û dûrî ji tundûtîjîyê û ev jî mafekî rewa ye, çi xelkên din înkar bikin yan na, ezmûna gelên din jî li pêşiya me ye, hinek gel hene hatine dabeş kirin û piştî 50-60 salan jî dîsa hevdu girtine wekî ya li Elmanyayê rûdayî, yan jî bila Çek û Slovakyayê wekî mînak werbigrîn ko du gel bûn li yek dewletê da û paşê ji hevdu cûda bûn lê belê bêyî tundutîjî.
Dema em dibêjîn serbixweyî mafê rewa yê gelê kurd e wate ne ew e ko em niha wê daxwazê tînin holê yan jî hêviya xwe bi tundutîjiyê dibîn ji bo pêkanîna vê daxwazê, dibe ko ev daxwaz ji vî nifşî re nebe nesîb, belku li nifşên paşarojê de bête holê ji bo wê yekê yek ji wan şîroveyan jî ne rast e û li gor ezmûna jiyana xwe em bawer dikin nabe tenê piştê bi wê yekê girêbidin ka kî palpiştîyê dike û kî jî na. Belê dikare ew tişt bi girîngî bê wergirtin û hemî pêvajo li ber çavan be lê belê biryar divê bi destê gelê kurd be û kurd pişta xwe bi xwe girêbidin.
Pirs: — Bila em vegerin ser peymana Hewlêrê û dema ew rêkkeftin çêbû hevpeymanî hat bestin û hikûmet hat pêkanîn. Tê gotin we bi wî awayî deng da hikûmeta niha da bi mercek mîsogeriya cîh bi cîh kirina maddeya 140-ê bê kirin. Heta niha ew madde nehatiye bi cîhkirin û li destûrê da maye û gelo soza cîh bi cîhkirina wê maddeyê dane we û paşê poşmaniyek li wê sozê de hebûbe?
Mesûd Barzanî: — Belê, binecihkirina maddeya 140-ê yek ji wan bingehên pêkanîna hikûmeta nû bû. Bi wateya wê em li ser çend xalek rêkkeftîn ko ji bilî maddeya 140-ê, vegerana hevsengiya artêş û federalîzm û pêbendbûna destûrê pêkhatibû. Lê belê ev soz nehatin bi cîh kirin.
Pirs: — Dixwazim nêrîna we ya di heqê pêvajoya Sûriye de werbigrim, Serokê Encûmena Nîştîmanî ya berhelestkar li Sûriya [ Burhan Xelyûn] li Hewlêrê bû û digel serkirdayetiya siyasî ya Kurdistanê civiya. Barzanî dikarê çi pêşkêşî kurdên Sûriyeyê û hevrikên Sûriyeyê bike?
Mesûd Barzanî: — Li siyaseta me da dest li karubarê Sûriyeyê bidîn tine û gelê Sûriyeyê bi xwe biryara çarenivîsa xwe dide û em jî rêz li îradeya gelê Sûriyeyê digrîn. Ji bo me girîng e guhertin li pêvajoya gelê kurd li Sûriyeyê bêt kirin ji ber ko kurdên Sûriyeyê ji hemî tiştekî bêbeş in û her wiha hebûna wan jî nayê nasîn êdî çi ji aliyê hikûmetê ve yan jî ji aliyê opozîsyon û hevrikan ve be.
Pirs: — Hun çawa dikarin yarmetiya wan bidin? Çend daxuyaniyek ji aliyê cenabê we ve hatiye dayîn ko qaşo hunê yarmetiya gelê Sûriyeyê bikin?
Mesûd Barzanî: — Em bi awayekî aştiyane yarmetiya wan didîn û awayeke din ji bo yarmetiyê bi kar naynîn. Em ji bo wê yekê yarmetiya wan didîn ko bi awayekî aştiyane û demokrasiyane daxwaza mafê xwe bikin û digel hikûmet û hevrikan jî guftûgoyê bikin. Pêwîste di guhertinên ko li Sûriyeyê de tên kirin mafê xwe werbigrin.
Pirs: — Niha hun amade ne di navbera Encûmena Nîştîmanî ya Sûriyeyê û kurdên Sûriyeyê de navbeynçîtiyê bikin da ko bikevin nav rêzên wê Encûmenê?
Mesûd Barzanî: — Hemû kesek li Sûriyeyê azad e ko digel hikûmetê yan hevrikan guftûgoyê bike.
Pirs: — Gelo navberiyê nakin?
Mesûd Barzanî: — Em navberiyê nakin, lê belê piştgiriya wan dikîn ko digel herdu aliyan de guftûgoyê bikin, çi mixalefet yan jî hikûmet be.
Pirs: — Herwiha li rojên derbasbûyî de Semîr Ce'Ce'yê serkirdeyê Hizba Hêzên Lubnanî serdana Kurdistanê kir, Barzanî dikare çi pêşkêşî lubnaniyan bike?
Mesûd Barzanî: — Li rastiyê da eve serdanekî asayî bû weku her berpirsekî dî yê lubnanî yan nelubnanî ko serdana herêmê bikin, niha me li Kurdistanê zêdetirê 10 hezar lubnaniyan hene ko li warê veberhênanê de kar dikin yan karê wan li herêmê da heye.
Pirs: — Ti rêkkeftinek ji bo ti yarmetiyeê nebû, bi taybetî ko Ce'Ce' nûnerê beşekî mezinê mesîhiyan e li Lubnanê?
Mesûd Barzanî: — Belê dizanim, lê belê serdaneke asayî bû û di vê serdanê de ti mebesteke siyasî nebû.
Pirs: — Ew serdan û tevgerên li nav herêma Kurdistanê pirsek dirûst kir ko qaşo dibe ko Barzanî dixwaze hengavên mezin ji bo roldîtina li çend pirsekî erebî û Rojhilata navîn de bibîne, gelo hun amade ne li çend pirsekî wiha da beşdar bibin û rola we ya di vî warî de bi taybetî li pirsa Filistînê de heye?
Mesûd Barzanî: — Ez kesekî rastbîn im û xwe tevlî tiştekî nakim ko rol tê da nebînim, ez amade me beşdarî li her pirsekî bikim ko rola min tê da hebe ji bo çareserkirina her pirsekî li navçeyê da, lê belê li rastiyê da nikarim berpirsiyariyeke wiha bixim stuyê xwe ko di şiyana min de nebe. »Bixwîne |
| | |
|
|  |
| » Dengîr Mîr Mehmet Firat |
STENBOL, 29/11 2011 — Pîrê siyasetê yê kurd û xudantecribe Dengîr Mîr Mehmet Firat ev du roj in ko di rojnameya Tarafê de fikrên xwe aşkera dike û dibêje AKP û BDP jî daxil herçar partiyên Tirkiyeyê li hev kirine ko qanûneka esasî ya nû amade nekin û rexneyên gelek dijwar li serokê AKP-ê Recep Tayyip Erdoganî û partiya wî digire. Dengîr Mîr Mehmet Firat dibêje dem hatiye ko kurd ji AKP-ê veqetin û partiyeka nû ava bikin.
Dengîr Mîr Mehmet Firatê ko berê arîkarê serokê giştî yê AKP-ê Erdoganî bû dibêje ew bi xwe berê serokê komîsyona amadekirina qanûna esasî bû û ji tecribeya xwe dizane ko komîsyona nû ya li Parlamentoya Tirkiyeyê wisa hatiye ava kirin da qanûna esasî ya nû çêneke. Firat dibêje AKP jî qane bûy eko hersê madeyên destpêkê yên qanûna esasî neyên guhortin û dibêje ji herçar partiyên di komîsyonê de kîjan xwe vekişîne proses hildiweşe û maneya vê jî di pratîkê de ew e ko qanûneka esasî ya nû çênabe.
Dengîr Mîr Mehmet Firat dibêje AKP-ê û serokê wê Erdoganî biryar dane ko ”pirsa PKK-ê” û ”pirsa kurdî” jio hev cida nekin û ev jî têt wateya ko hikûmet û dewleta Tirkiyeyê zûbizû pirsa kurdî çareser nake. Dengîr Mîr Mehmet Firat dibêje pirsa kurdî û pirsa PKK-ê du tiştên yekcar ji hev cida ne û hikûmetê bixwesta dikarî pirsa kurdî çareser bike.
Li gor Dengîr Mîr Mehmet Firatî serokwezîrê Tirkiyeyê Recep Tayyip Erdogan jî ne hewqasê demokrat e ko perwerdeya bi zimanê kurdî qebûl bike û dibêje mimkin e ko Erdogan kurdî wekî derseka bijare li dibistanan qebûl bike.
Di heqê daxwaza lêborînê ya ji xelkê Dêrsimê de Dengîr Mîr Mehmet Firat dibêje ev gaveka pir cesûrane bû ko Erdoganî avêt û ew hêvî dike ko Erdogan paşê cardî li siyaseta rêlibervekirinê vegere lê belê zêde îhtimalê nadiyê ji ber şêwirmendên Erdoganî hemî tirk in û wî ti kesên kurd li dorûbera xwe nehiştine.
Dengîr Mîr Mehmet Firat dibêje ji bilî serhildana Şêx Seîdî ya sala 1925-ê û serhildana Agiriyê hemî ”serhildanên” dî ne serhildan in û planeka dewletê bûn li dijî miletê kurd.
Dengîr Mîr Mehmet Firat baweriyê bi sîstema partiyên siyasî yên Tirkiyeyê jî naîne û dibêje partiyên siyasî bi dîktatoriya lîderên partiyan tên îdare kirin û rêberên partiyan kê bêxin lîsteyên xwe yên hilbijartinan ew kes tên hilbijartin. Dengîr Mîr Mehmet Firat dibêje li Tirkiyeyê ”axayên siyasî” hene û ev sîstem ji ya axatiya tradîsyonel jî ne çêtir e.
Ji ber ko baweriya Dengîr Mîr Mehmet Firatî hêdî zêde bi demokratîkbûna AKP-ê nemaye dibêje dem hatiye ko kurdên di nêv AKP-ê de û kurdên dî yên li derveyî PKK-ê partiyeka nû ya kurdî ava bikin.
Temamiya hevpeyvîna Tarafê digel Dengîr Mîr Mehmet Firatî bi zimanê tirkî li jêrê ye:
***
Dengir Mir Mehmet Fırat: Tayyip Bey’in sınırları var
“Herkesin sınırı var. Tayyip Bey de belki demokrasi ve özgürlüklerde sınıra geldi. Ne isteniyor benden? TRT Şeş’i verdim, daha ne istiyorsunuz, diyebilir ama bu kanalda çocuğa Kürtçe masal anlatamıyorsunuz.”
“Genelkurmay belgelerinde 40 küsur isyan var deniyor. Hayır, iki isyan var. Şeyh Sait ve Ağrı. Dersim dâhil diğerlerinin tamamı tenkil. Bunlar, devletin, bir kimliği bastırma ve yok etme harekâtları. Çok insan öldürüldü.”
“Dedem son sürgün edildiğinde 85-90 yaşındaydı. Demokrat Parti milletvekili olan torunu ve yeğeni Yassıada’da yatıyordu. Tünel kazıp Yassıada’dan onları kaçıracak diye devlete karşı isyanla yargılandı.”
***
NEDEN DENGİR MİR MEHMET FIRAT
Başbakan Tayyip Erdoğan’ın son Dersim katliamı açıklaması ve Dersimlilerden özür dilemesi, Cumhuriyet tarihimiz için bir ilk oluyor. İlk kez bir başbakan, Cumhuriyet’in bir suçu için halktan özür diliyor. Son 150 yıllık tarihimizin, özellikle de Cumhuriyet dönemine ait geçmişimizin baskı, katliam ve yalanlarla dolu olduğu düşünülürse... Başbakan’ın Dersim katliamıyla yüzleşme cesareti, bu ülkede artık durdurulması mümkün olmayan yepyeni bir süreç başlattı demektir. AK Parti’nin kurucularından olan ve bir siyasetçi olarak her dönem Kürt kimliğini cesaretle taşıyan, uzun dönem Erdoğan’ın en yakın çevresinde yer alan AK Parti’nin eski Genel Başkan Yardımcı Dengir Mir Mehmet Fırat’la Başbakan’ın son Dersim açıklaması ve özrünün yaratacağı gelişmeleri ve sonuçları değerlendirdik. Tek Parti İktidarı’nın Dersim ve Şeyh Sait isyanları döneminde uyguladığı sürgünleri bütün zulmüyle yaşayan ve büyük acılara katlanan bir aileden gelen Dengir Fırat’a, hem o dönemi, hem de çok yakından tanıdığı Tayyip Erdoğan’ı konuştuk. Kürtler böyle bir özür konusunda ne düşündüler? Cumhuriyet tarihimizde Dersim gibi devletin özür borcunun bulunduğu başka hangi olaylar var? Kürt isyanları tam olarak neydi? Neler yaşandı? Şeyh Sait isyanıyla ilgili de böyle açıklamalar yapılabilecek mi? O isyanın bastırılmasında da çok insan haksızlığa uğradı mı? Tayyip Erdoğan Kürt açılımını başlatmıştı ama bugün açılımdan vazgeçmiş gibi gözüküyor. Neden vazgeçti? Erdoğan yakın çevresindeki Kürtlerden niye uzaklaştı? Bugün çevresinde Kürtlerin duygularını ve düşüncelerini anlayıp ona anlatacak kimseler var mı? Neden Erdoğan partisindeki ve grubundaki Kürtlerin sayısını azalttı? AKP’nin bugünkü Kürt politikası nedir? PKK’nın Silvan saldırısıyla başlayan gerginlik sürecek mi? Erdoğan neden demokratik adımlar atmıyor? Başbakan yeniden açılım günlerindeki üslubuna dönebilecek mi? AKP’nin aklındaki Kürt çözümü ne? Erdoğan, anadilde eğitimi kabul eder mi? Bütün bu soruları, bu konularda en yetkin siyasetçi olan Dengir Mir Mehmet Fırat’a sorduk ve çok net ve cesur cevaplar aldık.
***
Başbakan’ın son Dersim açıklamasını ve özür dilemesini nasıl değerlendirdiniz?
Her ne kadar 2005 yılındaki Diyarbakır konuşmasında da çok açık bir özür dileme olduysa da... Hatırlayın... Başbakan o konuşmasında, “Birçok haksızlıklar yapıldığını biliyorum. Bundan dolayı Kürt vatandaşlarımızdan özür diliyorum” demişse de, son Dersim açıklaması çok önemli bir başlangıçtır. Daha da ötesi bu bir kırılma noktasıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kez kendi tarihiyle yüzleşmesidir. Başbakan’ın bu açıklaması kutlanması gereken çok cesur bir adımdır. Yalnız şu da var. Bu tarihin içinde, sadece Dersim değil, Türkiye’nin özür dileyeceği yüzlerce olay var.
Türkiye devletinin özür dilemesi gereken başlıca olaylar neler?
Ben size şimdi bir kitap hediye edeyim ve o kitaba hemen birlikte bakalım. Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları adıyla yayımlanmış iki ciltlik bir kitap bu. Bunlar, Genelkurmay’ın kendi resmî belgeleri!
Kendi belgeleri mi?
Evet. Çok enteresan! 1946’daki Genelkurmay Başkanı, herhalde “Bakın bugüne dek bunlar yapıldı. Bundan sonra da yapılabilir” diyerek ibretiâlem olsun amacıyla o güne kadarki Kürt isyanlarını, askerî harekâtları da içeren bir şekilde küçük kitapçıklar halinde yayımlatmış. Fakat bir süre sonra Genelkurmay bu yayımladığı belgeleri toplatma kararı almış ve kendi kitapçıklarını yasaklamış. “Geçmişte 40 küsur Kürt isyanı vardır” diye hep söylerler ya...
Geçmişte bu kadar Kürt isyanı yok mu?
Yok. Hatta Demirel’in, “Geçmişte kırk küsur Kürt isyanı var. Son isyanı da bastırırız” diyen meşhur bir sözü vardır. Oysa Genelkurmay belgelerini okuduğunuzda, bu isyanların hiçbirinin olmadığını görüyorsunuz. Aslında bu askerî harekâtların tamamen birer tenkil hareketi olduğunu görüyorsunuz.
Tenkil ne demek?
Bastırma, yok etmek, sürmek anlamında kullanılıyor tenkil. Raçkotan’dan Raman’a, Mutki’den Oramar’a, Koçuşağı’dan Bicar’a hiçbiri isyan değildir. Genelkurmay belgelerinde bunu görüyorsunuz. Bunların tamamı tenkildir. Zaten Kürt tarihinde iki isyan vardır. Bir Şeyh Sait İsyanı, iki Ağrı İsyanı. Ama kırktan fazla harekât yapılmıştır ve Dersim de işte bu tenkil harekâtlarından biridir. Ulus-devlet kurmak ve tek tip insan yaratmak için yapılmış asimilasyon harekâtlarıdır bunlar. Bu yüzden devletin özür dilemesi gereken olay sadece Dersim değildir. Genelkurmay belgelerinde bunu görüyorsunuz.
Belgelerde başka neyi görüyoruz?
Kürtlerden ilkel, hayvansal bir topluluk olarak, dağın arkasındaki medeniyetin ne olduğunu bilmeyen bir sürü olarak bahsediyor. Kürtlerin tek bildiği şeyin bir avuç mısır ile bir avuç buğdaydan ibaret olduğunu söylüyor. Tek parti döneminde yapılmış lokal harekâtların dışındaki bütün büyük harekâtlar Genelkurmay’ın yayımladığı bu belgelerde var.
Bir de Cumhuriyet tarihinde lokal harekâtlar mı var?
Evet. Mesela 33 kişi kurşuna dizilmiş, 80 kişi topluca öldürülmüş, bunun gibi lokal harekâtlar var. Bu tür olaylar, o belgelerde yok. Mesela bir Karaköprü olayı vardır. Demokrat Parti dönemde, bu konuda Meclis soruşturması açıldı.
Sonuç ne oldu?
İçel Milletvekili olan rahmetli amcam Hüseyin Fırat da bu soruşturma komisyonunun üyesiydi. “Talimatla 40 kişi katledilmiş. Bu katliamda devletin üst düzeydeki bütün yetkililerinin imzalarını gördüm. İsmet Paşa da buna dâhil” derdi. Bu dosya DP’nin üst yönetiminin emriyle kapatılmış. Milletvekili olduğumda, amcam benden bu dosyayı araştırmamı istemişti. Bu yüzden, Başbakan’ın devlet adına Dersim özrü, bu ülkenin kendi tarihiyle hesaplaşabilmesi için çok ciddi bir adımdır, devrimsel nitelikte bir söylemdir. Eğer araştırılırsa daha çok belge çıkacaktır.
Felaket tablosu ve katliam rakamları değişir mi o zaman?
Çok daha korkunç bir kıyımla ve rakamlarla karşı karşıya kalırız. Çünkü hâlâ birçok belge noksan. Genelkurmay’ın gizli yazışmaları, arşivleri hâlâ açılmadı. Mesela İstiklal Mahkemeleri... Bunun arşiv bilgileri, gizli celseleri TBMM’de. Bu arşivler de açılmadı. Hâlbuki bunun için bir karar almaya lüzum yok. Meclis Başkanı’nın talimatıyla açılabilir bu arşivler. Mesela önceki Meclis Başkanı Mehmet Ali Şahin, bir, iki ve üçüncü Meclis’le ilgili belgelerin tek bir istisnayla açılmasına izin verdi. O istisna da, İstiklal Mahkemeleri. Asıl karanlık dönem bu!
AKP on yıldır iktidarda. Arşivlerin açılmasını hâlâ kim engelliyor?
AK Parti yeni yeni iktidar oluyor. Beş, altı yıl önce biz Dersim bile diyemiyorduk bu ülkede. Askerî vesayet henüz tam anlamıyla bitmedi. AK Parti bu arşivleri açmak istiyordur. Açılmıyorsa, bir baskı unsuru hâlâ var demektir. Çünkü İstiklal Mahkemeleri’nde sadece Kürtler mağdur olmadı. İslami kesim de mağdur oldu.
Şeyh Sait İsyanı’ndan sonra Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı ve bu kanunla İstiklal Mahkemeleri kuruldu. İstiklal Mahkemeleri dönemi, bütün muhalefetin susturulduğu, kiminin idam ettirildiği ve tek parti baskısının bütün ağırlığıyla toplumun üstüne çöktüğü bir dönem. Bu dönem hâlâ karanlıkta bırakılsa da, yine de tarihimizde ilk kez bir şey oluyor ve Cumhuriyet’in bir suçu hakkında bir başbakan halkından özür diliyor. Bunun yeni bir yol açacağını düşünüyor musunuz?
Kesinlikle. Türkiye bir sürece girdi ve bu süreci durdurmak artık mümkün değil. Aslında bu süreç, 2003’te AK Parti’nin iktidar olmasıyla başladı. Asker ve yargı vesayetinin en üst noktalara çıktığı dönemlerdeki sıkıntılara rağmen birçok değişim yaşandı AK parti iktidarında. Bunu görmek ve kabullenmek lazım. Bu akışı durdurmak ve arşivleri açayım mı açmayayım mı demek bundan sonra kimsenin elinde değil. Artık arşivleri açmak zorundasınız. Genelkurmay da, Meclis de, Cumhurbaşkanlığı Köşkü de artık arşivleri açmak ve belgeler üzerindeki yasakları kaldırmak zorunda. Türkiye demokratikleşecekse, özgürleşecekse, önce, yalanlarıyla yüzleşecek.
1925’teki Şeyh Sait İsyanı’yla ilgili de böyle özür açıklamaları yapılabileceğini düşünüyor musunuz?
Şeyh Sait İsyanı’nı ancak arşivler açıldığında aydınlatabiliriz. Çünkü çok enteresan bir dönem o. O isyanın bastırılmasında çok büyük kitlesel ölümler yaşandı. Hatta o şiddet orada durmadı, 1930’larda da sürdü. Aslında Dersim, Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasının bir devamıdır.
Neydi tam olarak Şeyh Sait İsyanı?
Şeyh Sait İsyanı da dâhil olmak üzere tek parti dönemindeki bütün harekâtlar, tek kimlikli bir ulus-devlet yaratabilmek için yapılmış operasyonlardır. Öyle ki, Genelkurmay belgelerinde isyan olduğu öne sürülen, gerçekte isyan olmayan 40 küsur olayla ilgili yapılan bütün tenkil harekâtları aslında Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasıyla başlayan bir sürecin, bir Cumhuriyet politikasının devamıdır.
Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasında da çok insan haksızlığa uğradı mı?
Bütün bölge haksızlığa uğradı. Kürtler arasında bir ayırım yapılmadı. İsyana katılan ya da katılmayan bütün Kürtler iskân ettirildiler. Yani zorunlu olarak göç ettirildiler. Hatta isyanın karşısında olan Kürtler dahi topraklarından sürüldüler. Demek ki...
Evet...
Demek ki, tenkil hareketleri sadece isyanla ilgili değildir. Bu bir kitlesel bastırmadır. Bir milletin, bir kimliğin devlet tarafından bastırılmasıdır bu. Çok insan öldürüldü! Elinizdeki resmî belgelerde bunları görecekseniz. Çünkü her harekât sonrasında şu kadar bin kişi katledilmiştir, şu kadar hayvan ölmüştür diye sayılar veriliyor. Arşivlerin tümü açıldığında rakamlar çok artacak! Dersim’de öldürülenlerin sayısı 13 binin çok üstündedir. Çünkü insansızlaştırıldı Dersim. Şeyh Sait İsyanı’ndaki insan kaybı da 13 binden fazladır.
Sizin aileniz bundan nasıl etkilendi?
Benim ailemin Şeyh Sait İsyanı’yla yakından uzaktan ilgisi yok. Ailemin 1937 Dersim olayıyla da hiç ilgisi yok. Çünkü Sünni bir aile bizimkisi. Üstelik İstiklal Harbi’nde gösterdiği üstün başarı için kırmızı-yeşil İstiklal Madalyası’yla da taltif edilmiş bir aile bu. Hatta dedem o sırada milletvekiliydi. Bütün ailesi 1926’da Şeyh Sait İsyanı’ndan sonra Adıyaman’dan sürgün edildi, varlıklarının tamamına el kondu. Bir sabah herkesi aldılar...
Nereye götürdüler?
Türkiye’nin dört bir köşesine dağıttılar. Sekiz yaşındaki bir çocukla 70 yaşındaki bir ihtiyar o günkü şartlarda Adıyaman’ın Kâhta ilçesinden 110-120 kilometre uzaklıktaki Gölbaşı’na yürüyerek götürülüyor ve oradan trene bindiriliyor. Düşünün varlıklı ve güçlü bir ailesiniz. Bir günde bu varlığınız, her şeyiniz elinizden gidiyor. Hiç bilmediğiniz bir yere gönderiliyorsunuz ve gittiğiniz yerden ayrılmamak zorundasınız. Her gün jandarmaya, polise gidip imza vermek mecburiyetindesiniz. Sürgünlerin tarihi yazılsa, her biri bir faciadır!
Siz ne hissediyorsunuz o olay hakkında?
Hukuk Fakültesi’nde toprak hukuku dersini bu sayede geçtim. Hoca o gün çok sinirliydi. “Bir soru soracağım. Size bunu derste anlatmadım. Bilirsen geçersin, bilemezsen kalırsın” dedi ve “Türkiye’de kaç iskân kanunu var ve sebepleri neler” diye sordu. Cevap verdim. “Türkiye’de 1926, 1938, 1960 tarihli üç iskân kanunu çıkarıldı” dedim. “Sen bunu nereden biliyorsun öğrenci?” dedi. “Üçü de bize tatbik edildi de oradan biliyorum. Ailem bunların eziyetini çekti” dedim ve sınavı geçtim.
İnsanları sürüldükleri yerlerden alıp sonra bir daha mı sürüyorlardı? Siz sürüldüğünüz yerden de mi sürüldünüz?
Evet. Mesela bir 55 Ağa olayı vardır. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Güneydoğu’da Demokrat Partili Kürtlerin ileri gelenlerinin hepsi Sivas’taki askerî kampa gönderildi. Sonra bunların arasından 55 ağayı seçip 105 sayılı kanuna tabi tuttular. O ağaların çoğu çamaşır yıkayarak, terzilik yaparak geçimlerini sağlayan ağalardı.
Niye sürüyorlar?
Birisi kalkıyor şikâyet ediyor kaymakama ve insanlar sürülüyorlar. Mesela dedem son sürgün edildiğinde 85-90 yaşındaydı. Demokrat Parti milletvekili olan torunu ve yeğeni Yassıada’da yatıyorlardı. Dedem tünel kazıp onları Yassıada’dan kaçıracak diye devlete karşı isyan iddiasıyla Eskişehir’de yargılandı. Elinde baston güçlükle yürüyor, onu da önce işte bu Sivas’taki askerî kampa sürdüler.
Devletin size de bir özür borcu olduğunu düşünüyor musunuz?
Devletin Kürt halkına bir özür borcu var tabii. Ben de o halkın bir ferdiyim. Devlet bizden toplu halde özür dilemeli. Tek tek hepimizden özür dilemeye kalksa milyonları bulur sayı. Şimdi Sayın Başbakan öyle bir yol açtı ki, özür dilenmesi gerekecek daha pek çok olay var Dersim gibi. Başta da dedim ya, yayımlanmış Genelkurmay belgelerinde daha 40 olay var böyle! Bu olayların her biri için ayrı ayrı özür gerekir. Çünkü bugün bu ülkede yaşadığımız sıkıntıların ve sorunların birçoğunun kaynağında bu olaylar var.
Dersim konusunda bu kadar cesur ve uygar bir davranış gösteren Başbakan Erdoğan’ın Kürtlerin bugünkü hakları konusunda son zamanlarda böylesine tutuk olmasını nasıl açıklıyorsunuz?
Türkiye’deki Kürt sorunu bir vatandaşlık sorunudur. Bu ülkede ikili bir sistem var. Bir, vatandaşlar var. Bir de tebaa var. Türkler vatandaş, Kürtler ise tebaa. Vatandaşa haklarını verirken lütfetmezsiniz ama tebaaya haklarını verirken lütfedersiniz. Eğer bu ikili sistem kaldırılırsa, ortada Kürt problemi diye bir şey kalmaz. Herkes vatandaş olur ve eşitlik sağlanır.
Bu durumda Kürt-Türk eşitliği, herkesi vatandaş yapacak olan yeni, sivil-demokratik bir anayasa yazılarak sağlanabilir. Öyle değil mi?
Benim yeni anayasa yapılacağına dair bir ümidim yok. Bu Meclis’ten yeni bir anayasa çıkmaz. Zaten çıkmaması için her türlü şey yapıldı. İki parti, “Mevcut anayasanın üç değişmez maddesi değiştirilemez” diye kırmızıçizgiler koydu. Değişmez maddeler kalacaksa, o zaman yeni bir anayasa yapmaya gerek yok ki... Böyle bir yöntemle anayasa yapılmaz!
Bu anayasa yapma yöntemi AK Parti tarafından da kabul edilmedi mi?
Evet. AK Parti’yi dışarıda tutmuyorum ki. Anayasanın bu yöntemle yapmakta uzlaşanlardan biri de AK Parti.
Meclis’teki dört parti, yeni anayasa yapma konusunda değil de, anayasa yapmama konusunda uzlaştılar, öyle mi?
Evet. Dört parti, yeni anayasanın çıkmaması için anlaştılar. AK Parti’yi bunlardan ayırmıyorum. “Dört partiden biri çekildiği takdirde Anayasa Uzlaşma Komisyonu dağılacak” ilkesinde anlaştılar. Böyle bir ilkede anlaşmak demek, “biz yeni anayasa yapmayacağız. Bizim yeni anayasa yapma niyetimiz yok” demektir. Biz 2007’de de anayasa çalışması yapmıştık. O anayasa komisyonunun başkanı bendim. O yüzden ben bir anayasanın önündeki engelleri çok yakından yaşayarak biliyorum.
Sivil anayasa yapma konusunda AKP, 2007’de büyük bir fırsat kaçırmadı mı sizce?
Olayın arka planını bilseydiniz... O günkü şartlarda yeni anayasa yapılamazdı. Bize, anayasa yapılmayacak diye açık açık telkinler geldi.
Nereden geldi? Askerden mi?
Oralardan geldi. “Yeni bir anayasa yaptığınız takdirde parti kapatılır” dediler. Nitekim bir hafta sonra AK Parti’yi kapatma davası açıldı. O gün sivil anayasayı yapma konusunda sayısal çoğunluğumuz yeterliydi ama demokratik çoğunluğumuz yoktu. Türkiye, yarı demokratik bir ülkeydi.
Şimdi demokratik çoğunluk var. Sivil anayasanın yapılmamasının bugünkü arka planı nedir? Sivil anayasayı yapmama konusunda AK Parti kiminle mutabakat sağladı?
Bilemiyorum. O da zaman içinde görülebilir. Çok enteresandır. İki parti anayasanın değişmez maddelerine dokunulmasın diye kırmızıçizgilerini açıkladıktan sonra AK Parti’den de bazı yetkililer “Bu üç maddeye dokunmasak olur” diye beyanat verdiler. Bu beyanatı duyduktan sonra AK Parti’nin yeni anayasa yapmada ayak sürüdüğü kanısı bende hâkim olmaya başladı. Kaldı ki ben Kürt meselesinin halli için anayasa değişikliği yapılması gerektiği kanısında değilim.
Niye? Eşitliği sağlayacak “vatandaşlık” tanımını Anayasa’da yapmadan Kürt meselesi nasıl çözülecek?
Biz önce gülünç yasaklardan kurtulmalıyız. TRT Şeş açıldı diye övünülüyor. Peki, Kürtçe diliyle ilgili program yapmanın yasak olduğunu biliyor musunuz? TRT Şeş’te çocuklara yönelik program yapılmasının yasak olduğunu biliyor musunuz? Niye yasak? Çünkü dili öğrenecek olan çocuktur. Çocukların Kürtçe öğrenmelerinin önüne geçmek için konulmuş bir yasak bu...
TRT Şeş’i açan ve yönetmeliğini yapan AKP değil mi?
Evet öyle. Dünyada çeşitli alfabeler var. Siz hiçbir ülkede harf yasağı duydunuz mu? Q, X, W harfleriyle ilgili yasakların kaldırılması için Anayasa değişikliğine gerek yok ki. Sizin hâlâ harf yasakladığınız duyulsa, ancak mizah dergilerinin sayfalarında yer alabilirsiniz dünyanın. Gülünç yasaklardan biri de yer isimleri. Kürtçe yer isimleri iade edildi mi?
Edilmedi mi?
Edilmedi. Bunun için Anayasa değişikliğine gerek var mı? Yok. Bakın, bir de Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı halk eğitim merkezleri var. Bunların amacı vatandaşa çeşitli beceriler ve diller öğretmek. Hangi yabancı dillerin öğretileceğine bakanlık karar veriyor. Listede yüze yakın dil var ama Kürtçe, Lazca yok. Bakanlıkta genel müdürün listeye Kürtçeyi, Lazcayı eklemesi yeterli. Bu bile yapılmıyor. Biz bu gülünç yasaklarla zaten Kürtlere “sen vatandaş değilsin” diyoruz. Anayasa’yı, “sen eşitsin” diye değiştirsek ne yazar? Bu gülünç yasaklarla Kürtler gene vatandaş olmayacak ki! Biz neyin kavgasını veriyoruz?
Erdoğan’ın 2005’te Diyarbakır’da Kürtlerden özür dilediğini hatırlattınız. Bu gülünç yasakların kaldırılmamasını nasıl açıklıyorsunuz şemdi?
Hepimizin hak, özgürlük ve eşitlik algılarımız farklı. Bu farklılık aldığımız eğitim sürecinden, yetiştiğimiz toplumdan kaynaklanıyor. Her şeyden evvel beynimizin sınırları var. Demokrasi ve özgürlüklerle ilgili sınırlarımız var. Herhalde o sınırlara dayanıldı.
Tayyip Erdoğan demokrasi ve özgürlük anlayışının sınırına mı geldi?
Hepimizin sınırları var. Tayyip Bey de belki sınıra geldi. “Ne isteniyor benden? Daha fazla ne istiyorsunuz? İşte TRT Şeş’i verdim” diyebilir. TRT Şeş’i verdiniz ama, bu kanalda çocuğa uykudan önce bir Kürtçe masal anlatamıyorsunuz. Yasak bu! Mesela soyadı konusu var. Siyasi Partiler Yasası’ndan Terörle Mücadele Yasası’na kadar bir sürü yasak var. Bunlar tek maddelik bir kanunla bir günde toptan değiştirilebilir. Şu, şu, şu kanunun şu maddesi yürürlükten kaldırıldı dediğiniz zaman, sizin anayasada vatandaşlık anlayışını değiştirmenize lüzum kalmaz.
(devam edecek)
***
Dengir Mir Mehmet Fırat: Erdoğan’ın arkadaşlarını dövdüler
“Belediye başkanları kelepçeli tek sıra götürüldüğünde İçişleri Bakanı’na, ‘Provokasyon bu. Resimler servis edildi’ dedim. ‘Biliyorum, soruşturma açtım’ dedi. ‘Yanlış. Önce görevden al, sonra soruştur’ dedim.”
“Bana, ‘Önce soruşturma yapıp, sonra ceza vereceğim’ dedi. Kimse cezalandırılmadı. Ondan sonra da zaten başıboşluk oldu. Oysa polisi yönetecek olan hukuktur. Bugün size hizmet eden polis iktidar değiştiğinde aynı şeyi size yapar.”
“Erdoğan hapisten çıktıktan sonra arkadaşları belediye ile ilgili soruşturmaya alındı. Gayrettepe’de sorgudan çıkarken, dayaktan yürüyemiyorlardı. Bugünkü polis, o günkü polistir. Polisi hukukun içinde tutmak zorundasınız.”
***
NEŞE DÜZEL: Erdoğan Kürt açılımını başlatmıştı ama bugün açılımdan vazgeçmiş gibi gözüküyor. Neden vazgeçti sizce?
DENGİR MİR MEHMET FIRAT: Hemen şunu söylemek lazım; Kürt açılımı söylemi yanlıştı! Açılım zaten 2003’ten itibaren başlamıştı. Yapılması gereken demokratikleşme sürecini isimlendirmek değil, hızlandırmaktı. İşte bu yapılmadı.
Ben de bunu soruyorum. Niye yapılmadı?
Çünkü hükümet ve devlet Kürt sorunuyla PKK sorununu tek bir sorun olarak algılamaya başladı. PKK uzun süredir bu sorunu, “PKK eşittir Kürt sorunu” diye formüle ediyordu. Çok enteresandır hükümet de, devlet de bunu kabullendi. Oysa Türkiye’de iki sorun var. Bir, vatandaşlık sorunu. İki, PKK sorunu. Kürt sorunu dediğimiz, vatandaşlık sorunudur. Başta da söyledim. Türkiye’de ikili bir sistem var. Bir, vatandaşlar var, bir de tebaa var. Türkler vatandaş, Kürtler ise tebaa. Kürt sorunu, tebaa olarak gördüğünüz insanların sorunudur. Bu ikili sistem kaldırılırsa, herkes vatandaş olur ve Kürt problemi kalmaz.
Kürtlerin vatandaşlık ve eşitlik sorunu çözülürse PKK sorunu da çözülmez mi?
Çözülmeyebilir. Yasakların tamamını kaldırırsınız, hakların tamamını verirsiniz ama, PKK o zaman da, “benim önderimi serbest bırakın veya bana özerk bir bölge verin” diyebilir.
Öcalan’ın serbest bırakılması bütün Kürtlerin sorunu değil mi?
Değil. Belki belli bir kitlenin sorunu ama onun bırakılıp bırakılmaması benim sorunum değil. PKK’nın dağdan iniş şartları bütün Kürtlerin sorunu değil. Önce Kürtlerin vatandaşlık sorununu halletmeniz gerekir. Cumhuriyet’in temel sorunu budur. PKK sorunu ayrı bir sorundur. Onunla silahla da, siyasetle de mücadele edersiniz. Masaya oturursunuz...
Evet...
Öcalan’a daha iyi hayat şartları mı sağlarsınız, hücresini mi genişletirsiniz... Bunun Kürt sorunuyla bir ilgisi yok. Devletin ve hükümetin Kürt sorunuyla PKK sorununu aynı görmesi büyük bir siyasi hata oldu ve iş çıkmaza girdi. Tıkanma noktasına gelindi. İkisinin birbiriyle hiçbir şekilde ilgisi yok. Bu iki sorunun iç içe geçirilmemesi gerekiyor. Bu iki sorun derhal ayrışmak zorunda.
Siz Başbakan’ın çok yakınındaydınız. Erdoğan, yakın çevresindeki Kürtlerden de uzaklaşmış gibi gözüküyor. Çevresinde Kürtlerin duygularını ve düşüncelerini anlayıp ona anlatacak kimseler var mı?
Danışman kadroları var ama bu danışman kadrolarında Kürtlerin olduğu kanısında değilim. Bir insan bir konuda çok iyi eğitim alabilir, Kürtler hakkında çok büyük arşiv araştırmaları da yapmış olabilir... Ama toplumsal olaylarda sadece bilgiye değil duyguya da sahip olmak gerekir. Sadece bilgi sahibi olan danışmanlardan aldığınız bilgilerle problemi çözemezsiniz. Sayın Başbakan’ın problemi bilen Kürt kökenli insanlardan da bilgi almasında fayda görüyorum ben. Çözümü onlar üretecektir. Ama tabii ki takdir kendisinin. Ben bundan dolayı onu kınamam. Kınamıyorum.
Neden dolayı kınamıyorsunuz?
Böyle bir tercihte bulunduğu için kınamıyorum. Özellikle 1980 darbesinden sonra Türkiye’de parti iç demokrasiden bahsetmek mümkün değil. Milletvekilini her ne kadar halkın seçtiği iddia ediliyorsa da öyle değil. Atama usulüyle geliniyor. Genel merkez kimi işaret ediyorsa ve kimi listenin seçilecek noktasına koyuyorsa o milletvekili seçiliyor. Şimdi bir kişiyi kim atıyorsa, görevden azil de ona aittir. Milletvekilini genel başkan atamışsa, milletvekilini görevden alma da takdiri de genel başkana aittir. Her ne kadar Türkiye’de ağalık, şeyhliğe karşı çıkılıyorsa da... Güneydoğu’da ağalıklar, şeyhlikler var deniyorsa da..
Yok mu?
Var. Liderlerin çoğu da bu ağlıkları yok etme sevdasında olsalar da... Bakarsınız o ağalar ve şeyhler aslında zavallıdır. Kendilerine tabi sadece dört-beş kişi vardır etraflarında. Ama Türkiye’de asıl ağalar siyasi ağalardır. Onlar ülkeyi yönetiyorlar. Mülkleri ülkedir, tebaaları milyonlardır onların. Bu konuda dürüst olmak lazım.
Neden Erdoğan partisindeki ve grubundaki Kürtlerin sayısını azalttı?
Bilemiyorum. Siyaseten öyle bir gereksinim duydu herhalde.
AKP’nin bugünkü Kürt politikasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bir Kürt politikası olup olmadığın bilemiyorum. Türkiye havalanmak üzere pistin sonuna gelmiş bir uçağa benziyor. Sırtında büyük yükler var. Bu yükleri boşaltamadığı için havalanamıyor. Bu yükler Kürt problemidir, PKK problemidir, Alevi problemidir, demokratikleşmedir, özgür bir anayasadır... Türkiye bunları halletmek zorunda.
Siyasetçisinden siyaset bilimcisine herkes Erdoğan’ın kırılma noktasının Habur olduğunu söylüyor. Habur sonrası AKP’nin oyunun çok düştüğü ve Erdoğan’ın bundan korktuğu anlatılıyor. Başbakan Habur’da çok mu korktu?
Zannetmiyorum. Sadece o değil, başka hayal kırıklıkları olmuştur. Erdoğan açılım öncesindeki yaklaşımlarında da, açılım sürecinde de samimiydi. Ama hayal kırıklığına uğradığı noktalar oldu. Mesela 2005’teki Kürtlerden özür dilediği o meşhur Diyarbakır konuşması... PKK çizgisi, insanların meydana gitmesini engelledi. Mesela gene 2005’te Brüksel’de AB ile sözleşme imzalanırken 300 Kürt aydını, “Türkiye’yi AB’ye almayın” diye gazetelere ilan verdiler. Ben biliyorum ki, Tayyip Bey’de büyük bir hayal kırıklığı yarattı bu. Çünkü AB’ye asıl ihtiyacı olan Kürtlerdi. Belki Kastamonu’da konvoyuna saldırı da onda bir hayal kırıklığı yaratmıştır. Çünkü insanlar lider de olsalar, duygusallardırlar. Müspet bir şey yaptıklarında onları takdir etmek lazım.
Kürt halkı AKP’nin politikaları hakkında ne düşünüyor?
Bir kere BDP veya PKK kanadını, ne yaparsanız yapın tatmin etmeniz mümkün değil. AK Parti’ye oy veren kesime gelince... Onların bir kısmı AK Parti’den daha demokrat ve aktif olmasını bekliyordu. Eğer bu hayal kırıklığı devam ederse Kürt partisine doğru bir kayış oluşur. Bu kayış, AK Parti’nin oy oranını aşağıya çeker. Tabii ki vatandaş mevcut ekonomik durumunu korumak ister, kayba uğramak istemez, macerayı sevmez ama... Ekonominin yanında prim yapan bir şey daha var, o da demokrasi ve özgürlük. Daha demokrat ve özgürlükçü bir oluşum ortaya çıkabilir.
PKK’nın Silvan saldırısından sonra ortam çok gerginleşti. Bu gerginlik ne kadar sürecek?
Şimdi durağan bir sürece girilmiş gözüküyor. Dilerim bu süreç devam etsin. Müzakerelerin devamı ancak bir şartla mümkün olabilir. 1999’da yaptığı gibi PKK gene Türkiye sınırlarının dışına çekilmeli. Ateşkes artık yeterli değil. PKK Türkiye sınırları içinde olduğu takdirde, sürece her an provokasyon yapılabilir. Bunu PKK değil, başka istihbarat servisleri de yapabilirler.
PKK’nın sınır dışına çıkma ihtimali yüksek mi?
Bu ihtimal var. Çünkü PKK’nın toplumu, kitleleri harekete geçirebileceği iddialarının gerçek olmadığı görüldü. Kabul etmek gerekir ki PKK ağır kayıplara da uğradı. Türkiye de, devlet olarak şunun farkında. Bu meselenin PKK’yı ortadan kaldırmakla bitmeyeceğini görebiliyor. Ama PKK’nın, Öcalan’ın serbest bırakılması veya ev hapsine alınması, özerklik ya da PKK’nın lider kadrosunun siyasete girmesi gibi taleplerinin devlet tarafından kabul edilmesi şu anda mümkün değil. Hâlâ PKK’yla masada konuşulup Kürt meselesinin çözüleceği kanısı var ki... Bunun olması çok zor. Devlet bir an önce Kürt sorunuyla PKK sorununu birbirinden ayırmalı. Kürt sorununu çözecek yasakları hemen kaldırmalı. PKK bütün Kürtleri temsil etmiyor.
Kürtlerin yarısı da AK Parti’ye oy vermiyor mu?
Evet. Bir yanda Kürtlerin yarısını ben temsil ediyorum diyeceksiniz, diğer yanda Kürt sorunuyla PKK sorununu eşitleyeceksiniz ve size oy verenleri dışlayacaksınız. Yanlış bir politika bu.
Barış umutları çok ileriye mi ertelendi?
Zannetmiyorum. Ama sonuç alınır mı bundan emin değilim. PKK’nın sınır dışına çıkılacağı yönde bir hava var. Zaten çıkmadığı sürece masaya oturamazlar. PKK masaya oturmak istiyor. Sınır dışına çıkmaktan başka çaresi yok. Güç denemesinde, Türkiye Cumhuriyeti devletinin eskisi gibi olmadığını gördü. Askerî kanat ayrı, siyasi iktidar ayrı hareket ediyor diye bir durum yok artık. Tek bir yerden hareket ediliyor ve asker siyasi iktidara uyuyor.
PKK’nın karşısında gerçekten savaşan bir ordu var artık. Sizce de öyle mi?
Evet, savaşan bir ordu var. Karakola saldıracaksın ama uçaklar havalanmayacak, Heronlar uçmayacak diye bir durum yok artık. Profesyonel birlikleriyle PKK’yla eşit şartlarda savaşıyor bugün ordu. Bütün komutanlar harekât bölgesine gidiyorlar ve orada ânında karar veriyorlar. PKK, bu şartlarda devlet gücüyle mücadele edebilmenin mümkün olmadığını gördü. Ama şu unutulmamalı. Kürtçe harfleri yasaklayarak, çocuklara Kürtçe masal anlatmayı yasak ederek Kürt sorunu çözülmez. Aksine bu yasaklar bu ülkede asimilasyonun sürdüğünü gösteriyor. “Asimilasyona karşıyım ama entegrasyona evet” diyorsanız, önce bunu kendinizde tatbik etmelisiniz. Mesela ben Kürtçeyi 20 yaşında öğrendim.
Nasıl öğrendiniz?
Üniversiteye geldiğimde Kürtçe bilmiyordum. Mersin’de doğmuşum, büyümüşüm. 1964 yılıydı, bir gün Ankara’da Dikimevi Meydanı’ndan geçiyorum. Biliyorsunuz bu ülkede 27 Mayıs bir ara resmî bayram olarak kutlandı...
Bir askerî darbe ve onun getirdiği anayasa, bu ülkede uzun yıllar “hürriyet ve anayasa!” bayramı olarak kutlandı...
Bayramdan bir gün önce meydan pankartlarla süslenmiş ve büyük bir pankartta, “Kürdüm diyenin yüzüne tükürün. Cemal Gürsel, Cumhurbaşkanı” diye yazıyordu.
Ne hissettiniz?
Kürt kimliği bilincim yoktu. O anda şok geçirdim. Hemen arkadaşlarımın kaldığı yurda geri döndüm ve onlara, “Bana Kürtçe öğretin” dedim. Eğer kendimi Kürt olarak niteliyorsam, önce dilimi bilmem lazım ki, tükürüldüğü zaman hak edeyim ben onu. Kürtçe öğrenmeye o gün başladım.
Başbakan Erdoğan’ın yeniden açılım günlerindeki demokratik adımlarını attığı dönemdeki üslubuna dönebileceğini düşünüyor musunuz?
Düşünüyorum. Tavrında bu var. Erdoğan’ın başbakanlıkta artık son dönemi bu. Ustalık döneminin gerektirdiği şeyleri yapmak zorunda. Kürt meselesini çözmek isteyecektir. Giderken, Türkiye’ye kendi damgasını vurmak ve bir Recep Tayyip Erdoğan vardı denmesini ister. Ama şöyle bir menfi durum da var. Erdoğan’ın ünü ülke dışına taştı. Kendine güveni en üst noktada. Siyasiler için en tehlikeli dönemdir bu. Her şeyi en doğru ben biliyorum, her şey benim söylediğim yönde halledilir gibi bir düşünceye saplanabilir. Dolayısıyla ustalık dönemi, Sayın Başbakan için aynı zamanda kritik bir dönemdir de.
Siz Erdoğan’ı yakından tanıyorsunuz. Birbirinden farklı tavırlar ve üsluplar sergileyebilen bir politikacı. Hangisi gerçek Erdoğan? Dersim için özür dileyen mi, Kürtlerin anadilde eğitim hakkını reddeden mi?
Dersim’de özür dileyen Erdoğan gerçek Erdoğan’dır. Cesur, iyi bir politikacıdır o. Zamansız hareket eden bir siyasetçi değildir. Zamanı ve şartları çok iyi kullanır. Süreç içindeki konuşmalarına bakarsanız bunu görmek mümkün...
Peki, şu anki zaman, Kürt sorununu çözme zamanı değil mi?
Zaten onun için Dersim özrünü yaptı ya. Kendini daha güçlü hissetti. Asker ve yargı vesayeti devam ediyor olsaydı bu özrü yapamazdı. Hakkâri’de (Şemdinli) kitapevine saldırıda Türkiye’deki tablo çok daha sarih olarak ortadaydı. Savcılara, arkeolojik araştırmalara ihtiyaç yoktu. En alt rütbedekinden en tepedekine kadar hepsinin izi görülüyordu. Bunu Başbakan da biliyordu ama o günkü şartlarda yapacağı bir şey yoktu, göz yummak ve yutkunmak zorundaydı, yutkundu. Artık o dönem geçti. Bugün yutkunmuyor.
Sizce aklındaki Kürt sorununun çözümü ne?
Başta da söyledim. İnsanların beyninde sınırlar vardır. Bu sınırları geldiğiniz toplum ve eğitim belirler. Umut ederim ki Erdoğan uluslararası temasları sonucunda kendi duvarlarını, sınırlarını yıkmış ve evrenselliğe ulaşmış olsun. Eğer evrenselliğe ulaşmışsa problem yok. Ulaşmamışsa kötü. Çünkü o zaman, “TRT Şeş’i verdik. Daha ne istiyorlar?” der.
Anadilde eğitimi kabul eder mi Erdoğan?
Anadilde eğitim konusu Tayyip Bey’in demokrasi sınırları içinde yoktur. Kürtçenin seçimlik ders olarak okutulması konusunu ise geçmişte kabul etmezdi ama şimdi kabul eder. Erdoğan Dersim özrüyle çok büyük bir adım attı, büyük bir duvarı yıktı. PKK’yla masaya oturması da müthiş bir cesaretti.
Kürt meselesinde demokratik adımlar atacağını düşünüyor musunuz?
Kürt meselesinde atmasına lüzum yok. Türkiye’nin demokratikleşmesinde adım atmak zorunda. Demokratikleşme Kürt’ü de Türk’ü de, Arap’ı da Laz’ı da kapsar çünkü.
Peki, bütün bu KCK operasyonlarını nereye oturtuyorsunuz?
Devlet, illegal bir örgüte operasyon düzenlemekte haklıdır. Öcalan da, “Belediye başkanlarının KCK’da ne işi var? Çıkın oradan” dedi. KCK, illegal bir örgüt. Ama şu anda gelinen nokta yanlış. Herkesi KCK davasının içine koymak yanlış. Bazı kişilerin KCK’yla ilgilerini tesbit edebilirsiniz ama onları siyaseten KCK davasına almazsınız. Mesela Prof. Büşra Ersanlı’yı, yayıncı Ragıp Zarakolu’yu yüzde yüz ilişkileri olduğunu bilsem de ben KCK davasına almazdım.
Niye?
Çünkü bu iş döner sizi vurur. Zaten iş öyle bir noktaya geldi ki, sizin muhaliflerinizi baskıyla susturarak yok etmek istediğiniz iddiaları yayıldı. Ersanlı ve Zarakolu’nun tutuklanmaları bu iddialara destek oldu. Bir de son operasyonda tutuklanan avukatlardan birinin Kalaşnikoflu fotoğrafları çıktı gazetelerde. Oranın PKK kampı olduğunu nereden biliyorsunuz? Kaldı ki bu bir sorgulama dönemi ve bütün belgeler gizli. Hukuk herkese lazım olan bir şeydir.
Erdoğan bütün bu sızmaları denetleyebilir mi?
Denetleyebilir tabii. Başbakandır. Hukuksuzluk yapanın canını yakarım dediğinde hiç kimse hukuksuzluk yapamaz. Belediye başkanları KCK operasyonunda elleri kelepçeli tek sıra halinde götürüldüklerinde İçişleri Bakanı’yla konuştum ben. “Bu bir provokasyondur. Resimler, servis edildi” dedim. O da, “Evet, bunu ben de biliyorum. Soruşturma açtım” dedi. “Yanlış yapıyorsun. Önce görevden al, sonra soruştur” dediğimde de bana cevabı şu oldu: “Önce soruşturmayı yapayım sonra gerekli cezayı vereceğim.” Ben o konuda kimsenin cezalandırıldığını duymadım. Zaten ondan sonra da layüselleşti. Başıboşluk oldu. Hukuk dışına çıkıldı.
Polisten mi söz ediyorsunuz?
Evet. Maalesef öyle oldu. Oysa hukuk hepimize lazım. Şu anda güçlü olabiliriz, iktidarda olabiliriz, polis emrimizde olabilir, polis bize selam durabilir ama şunu da unutmamak lazım. Tayyip Erdoğan hapisten çıktıktan sonra, belediyeyle ilgili olarak bazı arkadaşları soruşturmaya alındı. O arkadaşlar Gayrettepe’de sorgudan çıkarken, o kadar dayak yemişlerdi ki yürüyemiyorlardı. Kollarına girilmiş sürükleniyorlardı. Bugünkü polis, o günkü polistir. Polis değişmez. Ne değişti?
Ne değişti?
İktidar değişti. Polis gene aynı polistir. Polisi yönetecek olan hukuktur. Polisin hukukun içinde kalmasını sağlamak zorundasınız. Polis bugün size hizmet eder ama yarın iktidar değiştiğinde aynı şeyi size yapar. Bugün birileri dinleniyorsa, mutlaka ben de dinleniyorumdur. Bu dinlemeler bir yerde arşivleniyordur ve bir gün mutlaka kullanılacaktır. Mühim olan hukukun olduğu bir devlettir.
KCK operasyonlarının nereye varacağını, nasıl sonuçlanacağını düşünüyorsunuz?
PKK’yla oturulduğunda masaya bu konu da gelecek ve KCK da pazarlık konusu olacak. KCK operasyonunu niye yapıyorlar? Sokağı dirije edenler bunlardı. Önce kafayı kestiler, onların yedekleri geldi. Onları da kestiler. Onun da yedeği geldi. Şimdi artık yedek yok. Yönetecek baş kalmadı. Ne partiyi yönetebiliyorlar ne sokağı yönetebiliyorlar. Şimdi masaya oturmanın zamanı! Artık KCK tutuklamaları toplumun vicdanını yaralamaya başladı. Eğer Diyarbakır’da bütün avukatlar cübbelerini giyip operasyonları protesto ediyorsa oturup düşünmek lazım. Tepki gösteren bu avukatların hiçbiri PKK’lı değil. Bunu görmek lazım.
PKK Arap ülkelerindeki kitle gösterilerinin bir örneğini Türkiye’de yapacağını düşündü ve Devrimci Halk Savaşı’nı başlatmak için harekete geçti. Kürtlerin, PKK’nın beklentisi doğrultusunda sokağa çıkmamasını nasıl açıklıyorsunuz?
Sizi sokağa çağıran demokratik bir yapı değil ki. Şiddet uygulamasa, baskı yapmasa, esnafa kepenk de indirtemez. Şırnak’ta esnaf gösteri yapanları yeter artık diye kovaladı. İnsanlar bıktı. Demokratik olmayan bir yapının demokratik bir hareketi hayata geçirmesi mümkün değil. Sivil itaatsizliği iki hafta denediler, yapamadılar. Çünkü dayanamadılar. Bir milletvekili eline taşı aldı, savurmaya başladı. Güya adı sivil itaatsizlikti. Demokratik hareketi yönlendirebilmek için önce demokrat olmak lazım.
Kaynak: Taraf, 28–29/11 2011 »Bixwîne |
| | |
|
 |
| » Mihemed Adiyaman ji eşîra jîrkiyan |
| |
COLEMÊRG, 18/9 2011 — Li goşeyeke newala Zê, li kenarê çemê cadûgerê zozanên çiyayê Cîlo û derdora bajarê Colemêrgê, li bexçeyekî gundê Dêzê, digel rûspiyê eşîra jîrkiyan Mihemed Adiyeman em rûniştin. Ew ko yek ji serokên koruciyan yê kurd e li Bakurê Kurdistanê, bîranînên xwe digel bizava kurd li Başûrê Kurdistanê vedibêje û qala kêşeya kurdî li Tirkiyeyê dike.
Temenê Mihemed Adyeman 74 sal in û 4 jin anîne, 20 law û 18 keçên wî hene. Di heqê koça dawî ya diya serokê Kurdistanê Hemaîl Xanê de dibêje:
— Bi riya rojnameya we bi navê eşîra xwe sersaxiya Barzanî dikim, diviyabû em bihatina behiyê, lê belê ew jî dizanin berî 50 salî digel êla doskiyan nexweşiyek di navbera me de çêbû û em nikarin bên wî rexî.
Rûdaw: — Ev navçe ne sînorê êla we ye? Çawa hûn li vir bi cîh bûne?
Mihemed Adiyaman: — Di sala 1941-ê de me ji navçeya Beytulşebabê koçî vêderê kiriye. Bavê min û bavê Mihemed Hecîrî, ko ji mezinên mêrên eşîra jîrkiyan bûn, digel bavê Tahir Adiyeman (Kerrevan Yehya) mezinê hemû jîrkiyan bûn. Wan li hev nekir, em hatin vê deverê û li vêderê vehewiyan. Ji hingê ve êla jîrkiyan parçe bû, hejmareke wan ya zêde digel bavê min hatin vê deverê û pêşî li gundê Bazê, ko li ser sînorê herêma Kurdistanê û Tirkiyeyê ye, niştecih bûn. Di sala 1973-ê de em hatin vêderê.
Pirs: — Çend gund li vê dolê girêdayî êla we ne?
Mihemed Adiyaman: — Bi giştî li vê navçeyê du hezar malên ser bi êla jîrkiyan ve hene. Yanî li navçeya Colemêrgê tenê du hezar malên jîrkiyan hene, ji bilî navçeya Beytulşebabê.
Pirs: — Hejmara we çend kes e?
Mihemed Adiyaman: — Hejmara me gelek zêde ye, ji ber ko malbat gelek qerebalix in, herî kêm her malek 15 kes in, yanî bi giştî em 45 hezar kes in.
Pirs: — Dahata we çî ye û bi çi dijîn?
Mihemed Adiyaman: — Berê jiyana me li ser xwedîkirina pezî bû, zozanên me yên tejî av û berfireh hene, dîsa li gundên aliyê Bazê hejmareke me ya zêde ya gozan heye û me mêşên hungiv xwedî dikirin. Piştî derketina şerê PKK-ê û artêşa tirk em hatin vî geliyî û me pişta xwe da hev, heta li sînorê Çelê û Geverê vehewiyan. Piştî liqbûna me ti dahata me nebû, lewma em bûn korucî. Yanî meaşê korucîtiyê ko em ji dewletê werdigirin dahata serekî ya vî xelkî ye.
Pirs: — Hûn bi vî meaşî dijîn?
Mihemed Adiyaman: — Neçarî ye, çi bikin, divê îdare bikin.
Pirs: — Çi bîranîna te digel bizava kurd li Başûrê Kurdistanê heye? Gelo di dema pêşmergayetiyê de dihatin vê navçê?
Mihemed Adiyaman: — Saet bi saet haya min ji bizava kurdî ya Îraqê heye. Di sala 1946-ê de ereban êrîş birin ser Mele Mistefa Barzanî, hinek kurdan jî malên xwe şewitandin û bûne cehş, mîna ereban dan du Mele Mistefa û ew neçar kirin here Îranê. Bi kurtî hinek kurd li Îraqê çav li dînaran kirin û dest avêtin çekan û girtin ser Barzanî. Xiyaneteke mezin lê kirin. Mele Mistefa Barzanî rêçika kurdatiyê li Îraqê dirust kiriye, divê her kes vê rastiyê bizanibe. Şikir ji Xwedê re, di vê dewranê de Emerîka hate vê deverê, eger na ti kurdekî nedikarî li Îraqê bimîne. Bi vê helkeftê silavan li serokê herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî dikim û bi navê hoza jîrkiyan sersaxiya wî dikin. Me nekarî tevî behiya diya wî bibin.
Pirs: — Ji ber çi we nekarî?
Mihemed Adiyaman: — Ev 40 sal in ko neçûme aliyê din yê sînor. Aciziyek di navbera me û doskiyan de heye, bi rastî şerm dikim herim. Min daxwaz ji Esad Canan (parlamenterê BDP-ê) kir da ko sulhê di navbera me de bike, wî got bira ev kêşe kevin bûye, li bîra kesî nemaye. Dîsa min daxwaz ji mezinê doskiyan Serbest Dêwalî kir ko rê bide min serdana wî rexî bikim, wî jî got kengî tê zaf normal e, em birayê hev in û me ew bûyer ji bîr kiriye. Dîsa min qasidek şand ba Baram, kurê Erîf Yasîn, wî jî bi heman hawî got tiştek di dilê me de nemaye, lê em eşîr in û pêwîst dibînin ligel hev rûnin û bi kêmanî çayekê bi hevre vexun, lê hê jî nebûye qismetê me. Her çiqasî kÎraqê zêde ji wê yekê mezintir in ko em şîretan li wan bikin, lê belê daxwazê ji wan dikim destê hevdu bernedin û pişta xwe nedin Emerîka. Em kurd bêyî pişt in. Hinek serkirdeyên kurd hene, eger ereb du dînaran bidin wan, weke berê dikin û dijî mala Barzanî derdikevin, hemû navçe êrîşî Barzanî dike. Barzanî gelek kiriye, sed salên dî jî ew berpirsiyar bin, li himber keda bavê wan gelekî kêm e, bavê wan zêde zêde kiriye. Meseleya kurdên Îraqê bavê wan dirust kiriye.
Pirs: — Te pêşmergayetî kiriye?
Mihemed Adiyaman: — Wê dema ko baregeha Barzanî li geliyê Qumrîyê bû, bavê min li cem Esad Xoşewî pêşmerge bû. Ji pêşiya destpêkirina bizava Barzanî, bavê min heta demeke dirêj pêşmerge bû. Piştre lingê bavê min şikest û dûre jî kêşeya me û doskiyan derket, êdî em ji wê bizavê veqetiyan. Lê bi baweriya min ew keda me bi avê de çû.
Pirs: — Haya te ji wî şerê ko di dema xwe de di navbera Qiyadeya Miweqet ya PDK-ê û YNK-ê de li vê deverê derket, heye?
Mihemed Adiyaman: — Erê, di sala 1978-ê de, gava Qiyadê û celaliyan şer dikir, hatin vê deverê û êlên Çelê û yên din ji celaliyan re gotin ew cehş in wan bikujin. Bavê min dizanî Celal Talebanî mirovekî baş e, ji ber ko ew pêşmergeyê Barzanî bû, hemû rastiyên wî zanibûn. Bavê min got rabe bikeve navbera wan, kurdan hevdu qir kirin, şerê celalî û Qiyadeyê destpê kir. Yekser çûme cem waliyê Colemêrgê û min jê re got li navçeya me di navbera du grubên kurdên Îraqê de şer heye, hemû êlên vê deverê derdora Bazê girtibûn, digotin celalî cehş in, em ê wan bikujin. Gava digel artêşa tirk û zilamên êla xwe em gihiştin wir, Elî Eskerî hatibû girtin, me dikarî wan ji hev dûr bikin. Min celalî birin Kehê, ko gundê bavê min bû. Doktor Xalid û Şêx Husên û Mûlazim Elî digel wan bûn. Li wir jî xwestin wan bikujin, lê belê bavê min ji herdu aliyan re got rê nadim kurd li gundê min hevdu bikujin. Êlên pînyanişiyan jî û Çelê pişt li wan girtibûn û rêya vegera celaliyan nemabû. Bavê min got divê ew bi êminî ji vêderê herin, bi şev me hemû dergeh û pir girtin û me ew ji vêderê dûr kirin û heta devera Beytulşebabê ew bi rê kirin.
Pirs: — Çend rojan li vê navçeyê mane?
Mihemed Adiyaman: — 10 rojan zêdetir li vêderê man. Du rojan digel wan bûm, heta navçeya Beytulşebabê. Min her tişt ji wan re dabîn kir. Piştî dûrketina wan ji vêderê min wiha bawer dikir ew filitîn û êdî nayên kuştin. Lê belê li ser mezra li navçeya Beytulşebabê êla mamxuran êrîşî wan kirin, qira wan anîn.
Pirs: — Mam Celal te nas dike?
Mihemed Adiyaman: — Min ew nedîtiye, lê pir caran silav ji min re şandiye, dizane min başî digel hevalên wî kir. Hevalên Mam Celal serboriya bûyera vêderê û helwêsta min jê re gotine. Min bi vê helwêstê alîgiriya ti partî û aliyekî nekiriye, tenê ew bû min xwest kurd hev nekujin. Lê belê, bi rastî ji helwêsta hinek êlên vê deverê wê demê hêrs bûm, ji ber ko agirê şerê kurd û kurdan xweş dikirin.
Pirs: — Te ji aliyekî kar kiriye da ko kurd hevdu nekujin, lê ji aliyekî din te çekên dewletê hilgirtin û şerê PKK-ê dikî. Gelo ev karê te digel helwêsta te ya berê ne nakok e?
Mihemed Adiyaman: — Min qet ew yek rast nedîtiye ko şerê kurdan bikim. Ev digel rabuhuriya êla min nagunce. Lê Hogir (serkirdeyekî berê yê PKK-ê bû - Rûdaw), wî minafiqî, 10 kesên bêtawan ji êla me kuştin. Wî êla me kir dijmina wê bizavê. Piştre min û Tahirê Kerrevan, ko mezinê êla jîrkiyan e, digel Mihemed Reşo şîret li êlê kir û me got li wan bidin, ew ne kurd in. Yanî me li ser zulma wan şerê wan kir. Kurdan bi dirêjiya 20 salan hevdu bêserûber kirin, lewma me bêyî minet şer digel wan kir.
Pirs: — Îro şer di navbera we de maye?
Mihemed Adiyaman: — Şukir ji Xwedê re, piştî sala 2000-ê me yek fîşek ne avêtiye hevdu. Êdî ji Xwedê hêvî dikim qet kurd û tirk xwîna hevdu nerijînin. Ji ber ko şer encamên xerab derdixe û dewleta Tirkiyeyê ji miletê xwe re gelek baş e. Tirkiyeya nû xeletiyê neke, em dev jê bernadin. Demokrasî heye li Tirkiyeyê, her kes azad e. Milet hinek kes weke nûner hilbijartin, lê heta îro neçûne parlametoyê. Bavo here parlamentoyê, sond bixwe, bêje “hey serokwezîr, rica ji te dikim, kurd jî miletê te ye, bila rehma te lê be û aştiyê bi cîh bike.” Vê nakin diçin mayînekê li jêr otomobîlekê diteqînin, eskeran dikujin. Gelo ev çareserî ye? Na, ne çareserî ye. Wê rojê li vêderê mayînek teqandin, çend serbaz û koruciyekî êla me kuştin ko bavê 6 zarokan e. Ger operasyon kirin û tu kuştin, tu li ser maf î. Xwedê bi meziniya xwe vê xwînrijandinê rabigire. Ne ji ber me be dewleta Tirkiyê gelek baş e.
Pirs: — Baş e, yan baş bûye?
Mihemed Adiyaman: — Erê pir baş bûye, berê sitem li me dikir, lê îro zulm nemaye.
Pirs: — Bi baweriya te divê ev kêşe bi aştîyê bê çareser kirin?
Mihemed Adiyaman: — Bêguman. Ji bo kurdan du tişt pêwîst in, yek jê lêborîn û ya din siyasetvanên kurd azad bikin. Bila ji ser çiya bêne xwarê û partiyeke siyasî ya berfireh dirust bikin. Bi siyasetê li nav parlamentoyê kurdatiyê berdewam bikin. Tiştê din hemû derew e, teqe û top zerermend in. Binêrin li vêderê çend serbaz kuştin, çi qewimî? Bi firokeyan heta Qendîlê nerehet kirin û hêjî berdewam e. Bi baweriya min piştî bombebaranê operasyona bejayî jî tê kirin.
Pirs: — Çawa we biryar da ko hûn û PKK şerê hevdu nekin?
Mihemed Adiyaman: — PKK-ê fêm kir ko me ji neçarî rahiştiye çekan. Lewma dev ji kuştina me berda, min jî biryar da şerê wan nekim. Piştî ko min şer nekir, piraniya êlên din jî çav li min kirin û kesî din şer nekir. Şikir ji Xwedê, îro şerê hevdu nakin. Êla me serhişk in, tirs li cem wan tune. Ew partî bûn, em êl bûn, lê bêyî minet me şerê wan kir. Gava ko bi siyaset û nermiyê digel me axivîn, em jî nerm bûn. Îro eger li ber çavê min li vêderê derbas bin, rûyê xwe wedigerînim.
Pirs: — Mam Celal serkirdeyekî çawa ye?
Mihemed Adiyaman: — Mam Celal zêde bi şiyan e û siyasetê dike.
Pirs: — Mesûd Barzanî çawa dibînî?
Mihemed Adiyaman: — Ji wextê ko heye pêşmerge ye û hêjayî her tiştî ye.
Pirs: Di heqê Noşîrwan Mistefa de çi dibêjî?
Mihemed Adiyaman: — Welle min ew nedîtiye, lê dibêjin kesekî zêde jêhatî ye.
Pirs: — Bo Karayilan çi dibêjî?
Mihemed Adiyaman: — Karayilan weke Mele Mistefa hêza xwe bi tenê li cih nahêle. Herdem digel hêza xwe ye. Bawer dikim ew bizav bi Karayilan hevgirtî ye. »Bixwîne |
| | |
|
ENQERE, 29/8 2011 — Cihgirê serokê CHP-ê û parlamenterê Stenbolê Sezgîn Tanrikulu îro di hevpeyvînekê de got bi operasyonên li derveyî sînor pirsa kurdî çareser nabe ji ber ko pirs di hundirê Tirkiyeyê de ye û got serokwezîrê Tirkiyeyê Recep Tayyip Erdogan jî bûye wekî ”Dogan Gureş û Tansu Çillerê”.
Sezgin Tanrikulu ji Aknewsê re got ew wekî CHP-ê li derveyî BDP û AK Partiyê “rêya sêyê” pêşniyar dikin û bo çareserkirina pirsa kurdî pêwîst e li parlamentoyê “heyeta mirovên aqilmend” û “komîsyona qebûlkirina serboriya xwe û lêkolîna rastiyan” bê pêkanîn.
***
Pirs: — Serokwezîr Erdogan di vê qonaxa dawîn de daxuyaniyên dijwar dide, êrîşên asmanî bo ser navçeyên Qendîlê tên pêkanîn, hêzeke taybet a polîsan hate pêkanîn, behsa waliyên bi desthilata taybet tê kirin û ev pêşhat jî wiha li raya giştî dike ko bêje “gelo em dîsa vedigerin salên nodî?” Gelo tu li ser van fikran çi dibêjî, tu jî digel van fikran î?
Sezgin Tanrikulu: — Mixabin têgeha “qonaxa dawîn” têra fêmkirin û jihevderxistina rastiyan nake. Serokwezîr hê di dema hilbijartinê de dest bi siyaseta xwe ya îro kir. Helbet daxwazên maf û azadiyê yên welatiyên kurd pêdivî bi tedbîrên “taybet” heye lê ev tedbîr “ne tedbîrên taybet yên ewlekarî û edlî ne”. “Tedbîrên ewlekarî û edlî” di serdema komara Tirkiyeyê de û bi kêmayî 30 salan, têra xwe hatine bi kar anîn û hertim vegeriyane sifirê. Lê ne kurd, ne Tirkiye û ne jî dinya di salên nodî de ye. Kesên ko bixwazin vegerin wê serdemê dê tê de bixeniqin û nikarin jê derkevin.
Pirs: — Armanca hikûmetê çi ye, hikûmet bi van gavan dixwaze çi bike?
Sezgin Tanrikulu: — AKP, hikûmet û take serokê wan serokwezîr Erdogan bi van daxuyaniyên xwe yên dawîn selamand ko ew, partiya wî û hikûmeta wî di heqê pirsa herî bingehîn ya Tirkiyeyê pirsa kurdî de ji Kenan Evren, Dogan Gureş, Yaşar Buyukanit, Tansu Çiller û kesên wek wan cida nafikirin. Ne xwedîyê vîzyon û nêrîneke taybet in, ev jî bo Tirkiye, bo kurdan û bo me hemûyan gelek xeter e.
Pirs: — Nûçeya “dê operasyoneke bejayî bê pêkanîn” belav bûye. Her weha gotûbêj li ser dirêjkirina tezkereya operasyona li derveyî sinor ya 17-ê cotmeha borî tê kirin. Nêrîna te çi ye?
Sezgin Tanrikulu: — Ez êdî nizamin ka çend operasyonên asmanî û bejayî yên bo ser Qendîl û navçeyên derdora wê, hatine pêkanîn. Ya yekê di sala 1983an de hate pêkanîn. Elbet eger pêwîst be divê Tirkiye operasyonên li derveyî sinor pêk bîne û li gor yasayên navdewletî mafên xwe bi kar tîne. Lê pirsa kurdî ne li derveyî sinor e, di hundirê Tirkiyeyê de ye û divê li Tirkiyeyê bê çareser kirin. Pêwîst e Iraq û herêma Kurdistanê nehêlin ji nav sinorên wan êrîşî Tirkiyeyê bê kirin.
Em nikarin vê pirsê li derveyî Tirkiyeyê, bi operasyona leşkerî çareser nakin. Eger daxwazên welatiyên kurd li Tirkiyeyê bên çareser kirin û ev pirs li ser bingeha demokrasî û azdiyê bê çareser kirin, meşrûyeta civakî ya kiryarên terorê û şîdetê jî namîne û paşê jî bi xwe namîne. Tiştê ko pêwîst e Tirkiye û hikûmeta AK Partiyê bike, firehtirkirina çarçoveya demokrasî û azadiyan e, ne ko operasyonên li derveyî sinor. Operasyon tenê ziyana aborî û canî ye.
Pirs: — Bi ya te helwesta BDPê ya di vê qonaxê de çawa ye? Bo piştgiriya çareserkirina pirsa kurdî, pêwîst e BDP çi bike?
Sezgin Tanrikulu: — Helbet biryara dawîn ya wan e, ew bi xwe dê helwesta xwe diyar bikin lê bi ya min divê BDP wek partiyeke ko li ser bingeha maf û azadiyên gelê kurd hatiye damezrandin tev bigere. Ji bo ko di parlamentoyê de kar bikin hatine hilbijartin û divê mesûliyeta wê çendê bi cih bînin. Bi ya min BDP bila vê pirsê neke meseleya prestîjê û bila li ser esasa protokola ko digel AKP-ê îmze kiriye, qeyrana sondwarinê çareser bike û nîşan bide ko ew bi nasnameya xwe ya siyasî û îradeya xwe ya serbixwe ya siyasî, hêmayeke sereke ya siyaseta yasayî û demokratîk e.
Pirs: — Li derveyî rêçareyên BDP û AKP-ê, gelo CHP-ê bo çareserkirina pirsa kurdî, alternatîfa “rêya sêyê” heye?
Sezgin Tanrikulu: — Helbet heye û ez ji ber vê yekê di CHPê de siyasetê dikim. BDP behsa “xweseriya demokratîk” dike lê ew bi xwe jî nizanin ka tê çi maneyê? AKP jî umetparêz e, ji bilî vê nêrînê çi rêçare û nêrîneke wê nîne. AKPê got ”rêlibervekirina kurdî” bi vê çendê em xapandin. TRT Şeş jî wek litufek (qenciyek) pêşkêş kiriye. Erdogan takîye dike (armanca xwe ya rastîn vedişêre), qebedayî ye, neteweperest e. Bi van taybetiyên xwe Erdogan yek ji siyasetmedarên wisa ye ko têkilî bi azadî û mafên kurdan re nîne.
Pirs: — “Rêya sêyê” ji çi pêk tê ?
Sezgin Tanrikulu: — Rêya sêyê bi kurtî ji van pêk tê: Welatiyên me yên kurd azadî û mafên xwe dixwazin ko jêdera xwe ji nasnameya wan werdigire. Pêwîst e pirsa kurdî di çarçoveya aştî û demokrasiyê de bê çareser kirin. Bo çareseriyeke mayînde pêwîst e Parlamentoya Tirkiyeyê di heqê vê mijarê de “heyeta mirovên aqilmend” pêk bîne û “komîsyona qebûlkirina serboriya xwe û lêkolîna rastiyan” ava bike ta lêkolînê li ser bûyerên di dîroka Tirkiyeyê de bike. Ya sêyê jî pêwîst e yasaya partiyên siyasî û sîstema hilbijartinan ya li Tirkiyeyê bê demokratîze kirin û guhertin, benda hilbijartinê kêm bikin ko niha ji sedî 10 e. Ya çarê bo her zarokekî ko bivê, di bin garantiya dewletê de perwerdeya kurdî bê dabîn kirin. Ev gav dê rê li ber çareseriya aştiyane ya pirsa kurdî veke.
Pirs: — Bi vebûna parlamentoyê, dê karûbarê çêkirina destûra nû ya Tirkiyeyê dest pê bike. Gelo bi ya te hikûmet di heqê destûrê de jidil e?
Sezgin Tanrikulu: — Nexêr, mixabin bi ya min hikûmet û AKP di heqê destûreke sivîl û demokratîk de nejidil in. Derket ko armanca AKPê cuda ye, pêşaneyên AKP-ê têkilî bi demokrasî û azadiyan re nîne belku têkilî bi umetparêzî û otokrasiya modern re heye. Emê di paşerojê de careke din cidîyeta wê ya di vê mijarê de biceribînin. Pêwîst e destûra nû bi awayekî demokratîk bê çêkirin û li ser esasa yasayî, demokrasî û azadiyê bê danîn ne ko li ser esasa îdeolojîk. Divê destûr li gor prensîba bêalîtiyê bê danîn ne ko li ser bingehên etnîkî, olî, îdeoljîk û hizrî.
PORTRE / SEZGIN TANRIKULU
Di sala 1963-yê de li Diyarbekirê hatiye dinyayê, ji fakûlteya hiqûqê ya Zanîngeha Stenbolê mezûn bûye, di nava salên 1988-1989-ê de di Şaxê Komeleya Mafên Mirovan de berpirsî kir, di salên 2002-2008-ê de serokatiya Baroya Diyarbekirê kir. Di hilbijartina 12ê hezîranê yên Tirkiyeyê de wek parlamenterê CHP-ê yê Stenbolê hat hilbijartin. Niha cîgirê serokê giştî yê CHP-ê ye.
Kemal Avci – Aknews »Bixwîne |
| | |
|
 |
| » Nêçîrvan Barzanî |
| |
HEWLÊR, 28/8 2011 — Cihgirê serokê Partiya Demokrat ya Kurdistanê Nêçîrvan Barzanî duhî ji Rûdawê re got xebateka wan ya berfireh heye da hêzên çekdar yên PKK-ê û PJAK-ê li ser tixûbê başûrê Kurdistanê û Îran û Tirkiyeyê nehêlin û hêzên pêşmergeyên Kurdistanê li wan deveran bi cih bikin.
Hemî teksta hevpeyvîna sernivîskarê Rûdawê Ako Mihemed ya digel cihgirê serokê Partiya Demokrat ya Kurdistanê Nêçîrvan Barzanî li jêrê ye:
***
Pirs: — Hûn nû ji serdana Îranê vegeriyan, we di heqê topbarana navçeyên sînor de behsa çi kir û hûn li ser çi li hev hatin?
Nêçîrvan Barzanî: — Axaftin û behsên me ji wê yekê zêdetir bûn. Serdana me bo Îranê li ser raspardina birêz serokê herêma Kurdistanê û haydarbûna serokê hikûmetê bû, xala serekî ya programa serdana me jî ew alozî û tevliheviyên ko li ser sînorê herêma Kurdistanê de hene, bû. Me li wir berpirsyarên mezin ên Komara Îslamî ya Îranê dîtin, yên siyasî, dîplomasî û leşkerî. Polîtîkaya herêma Kurdistanê her ji roja yekemîn ew bû ko naxwaze bibe sedema alozî û desttêwerdana di karûbarên ti welatekî cîran de, lê dixwaze bibe cîraneka baş digel wan welatan li ser bingeha rêzgirtina dualî. Mixabin li sînorê herêma Kurdistanê çi digel Îranê û çi digel Tirkiyê, pirsgirêka PJAK û PKK-ê heye, bêguman ew herdu alî ji hevdu ne cuda ne, ji ber ko ew yek sîstem û yek hêz in, ne cuda ne. Hebûna wan li navçeyên çiyayî yên ser sînorê herêma Kurdistanê û heta astekî li gundên ser sînor, bûye sedem û hêcet ko pirsgirêk bikeve navbera welatên cîran û herêma Kurdistanê. Niha dema em behsa Îranê dikin, ez dibêjim mixabin PJAK û PKK bi şerê xwe qet berjewendiyên herêma Kurdistanê li ber çavan nagirin, ew hertim hincetan didin destê wan welatan ko êrişê nav xaka herêma Kurdistanê bikin. Em niha hikûmet in, ne hêzek in li çiya, em ji parastina jiyan û refaha xelkê herêma Kurdistanê berpirsyar in, nabe xelkê navçeyên sînor bi wan êrişên PJAK û PKK-ê bikevin ber êrişên Îran û Tirkiyê, herwiha li gor yasayên navnetewî jî nabe tu rê bidî axa te ji aliyê hêzekê ve bê bi kar anîn bo êrîşkirina ser xaka cîranê te û dubare vegere nav axa te. Tiştê ko niha PJAK dike bi vî awayî ye. PJAK ji bingehên xwe yên nav xaka herêma Kurdistanê hêzê dişîne nav axa Îranê, kemînan dideyne, pasdarên Îranê dikuje û vedigere. Ev li gor prensîbên navnetewî nayê qebûl kirin, herwiha herêma Kurdistanê çênabe vê qebûl bike. Ev bûye pirsgirêk di navbera Îran û herêma Kurdistanê de.
Di vê serdana min a bo Îranê de, îraniyan ji me re got ew ne dijî herêma Kurdistanê û desthilata herêma Kurdistanê ne, lê daxwazeke gelekî eşkere ji me kirin, wan got ew dixwazin desthilata hikûmeta herêma Kurdistanê li ser sînoran hebe û dixwazin cîranê hikûmet û hêzên herêma Kurdistanê bin, ne mimkûn e PJAK li sînorê herêma Kurdistanê bi cih bibe, kontrola wê derê di destê wê de be û car caran êrişên çekdarî ji nav axa me pêk bîne. Min berê gotiye û ez niha jî dubare dikim, PJAK divê dest ji xebata çekdarî berde, tiştê ko PJAK niha dike zerermenda serekî û bi pileya yekemîn xelkê Kurdistana Îranê ye, piştî wan jî xelkê Kurdistana Îraqê ye, ji ber tevgera wan tiştekî ji hevkêşeyan naguhere ji bilî pêkanîna guşar û nexweşiyan bo herêma Kurdistanê. Wek mînak gelek partiyên Kurdistana Îranê hene ji wan Partiya Demokrat, Komele û aliyên din ko niha li herêma Kurdistanê ne, wan xebata çekdarî kirine û niha jî dikarin encam bidin, lê ew ji ber berjewendiyên herêma Kurdistanê êrişên çekdarî pêknayînin û çalakiyên siyasî li vir û li Îranê dimeşînin. Bi baweriya min PJAK jî divê biryara xwe ya dawî bide. Bi nêrîna me divê dest ji xebata çekdarî berde û çekê deyne. Îro nasnameyeke herêma Kurdistanê û ewlekariyeke wê heye, ew jî ew e ko herêma Kurdistanê di pêş hemî karên me de ye.
Pirs: — We qet gotûbêj û biryarek daye di heqê bicihkirina hêzên pêşmerge û Hêzên Parastina Sînor li navçeyên sînor yên herêma Kurdistanê da hêzên PKK-ê li navçeyên sînor nemînin?
Nêçîrvan Barzanî: — Em niha mijûlê tevgereke xurt ya dîplomatîk û rûniştina digel hemû aliyan de ne ko bikaribin bighin wê armancê. Em naxwazin pirsgirêk pêk bên û ti kes rastî wan bêt û ti şer çêbibin. Em niha mijûlê wê yekê ne bi awayekî aram û dîplomatîk hewl didin ko hêzên me li ser sînoran bin.
Pirs: — Dema borî di rojnameyeke Îranî de hat weşandin ko serokê herêma Kurdistanê piştevaniya PJAK-ê dike, ji ber ko wî navçeyeke herêma Kurdistanê ji wan re veqetandiye. Gelo ji aliyê Îranê ve ti gilehiyeke bi vî awayî ji we hat kirin?
Nêçîrvan Barzanî: — Berevajiya wê yekê, wan bi xwe pir bi awayekî eşkere îtiraf bi wê yekê kir ko çend kesan bi şêweyekî neberpirsyarî daxwiyaniyên wiha dane, herwiha wan got ko di wê derbarê de ti gilehiyeke wan ji hikûmeta herêma Kurdistanê û serokê herêma Kurdistanê tune, ew gelek baş rewşa niha fêm dikin. Xwestekên Îranê gelekî zelal in, Îran dibêje nabe xaka we bibe navçeyeke aram bo êrîşkirina ser Îranê. Ev jî li gor cîrantiyê daxwazeke pir rewa ye. Duyem dibêjin ew dixwazin li kêleka hêzên me bin li ser sînoran, lê ne digel PJAK û PKK-ê.
Pirs: — Lê PJAK dibêje ev yek sal e wê ti êrîşeke çekdarî li dijî Îranê nekiriye?
Nêçîrvan Barzanî: — Ez nebawer im ko ev tevahiya rastiyê be. Ger wiha be divê rabighînin, çima ew bi eşkere nabêjin wan şerê çekdarî rawestandiye. Lê li Îranê xelkê wan hatiye girtin û niha di zîndanan de ne, gelek ji wan ên girtî jî hevwelatiyên Tirkiyê ne.
Pirs: — Pêkhata şanda we çima bi vê şêweyê bû. Berpirsê têkiliyên hêrêma Kurdistanê digel Îranê, Ebdulla Akreyî dibêje Îranê xwestibû ko hûn di şandeyê de cih bigirin, ev çawa bû?
Nêçîrvan Barzanî: — Şanda me ne şandeke hizbî bû. Tiştê yekem ew e ko serokê herêma Kurdistanê û serokê hikûmetê jî dikarin her kesê bixwazin wek nûnerê xwe bişînin derve. Çûna min jî di çarçoveya şandeyekê de bû bi serokatiya şanda serokê herêma Kurdistanê bo Îranê ko bi haydarbûna serokwezîrê Kurdistanê pêk hatibû. Pêkhata şandeyê jî bi biryara serokê herêma Kurdistanê û bi hevahengiya ligel hikûmetê hatibû danîn. Min berê jî wek nûnerê serokê Herêma Kurdistanê serdana welatên dî kiriye.
Pirs: — Ev demek e pirsa qutkirina ava çemê Elwend ji aliyê Îranê ve derketiye holê ko navçeya Xaneqînê û heta naverasta Îraqê jî rastî pisrgirêkê hatine, gelo we behsa wê pirsgirêkê digel berpirsên Îranî kir?
Nêçîrvan Barzanî: — Me behsa wê pirsgirêkê digel serokkomarê Îranê kir, herwiha me bi hûrî ew mijar digel wezîrê derve jî behs kir, ez dikarim bêjim ko wan soz dane me bilez hewl bidin vê pirsgirêkê çareser bikin. Lê ew dibêjin li aliyê wan jî av bi şêweyekî giştî kêm bûye û wan bi biryareke siyasî ava Elwend qutnekirine. Lê me gelekî bi ciddî pêdagîrî li ser wê meseleyê kir û me ji wan re got divê ew pirsgirêk çareser bibe, wan jî soz dan ko di demeke herî zû de vê meselê bişopînin.
Pirs: — Gelo piştî vê serdana we, wê hatin û çûna dîplomatîk di navbera Îranê û herêma Kurdistanê de zêdetir bibe. Gelo serokê herêma Kurdistanê wê serdana Îranê bike û berpirsên mezin ên Îranê jî wê bên herêma Kurdistanê?
Nêçîrvan Barzanî: — Ji xwe ev çend meh e Îranê vexwendineke fermî ji serokê herêma Kurdistanê re şandiye ko serdana wî welatî bike, brêz serokê herêma Kurdistanê jî ew vexwendin qebûl kiriye, niha axaftin derbarê dema wê serdanê de tê kirin, bêguman serokê herêma Kurdistanê di demeke maqûl de bo herdu aliyan dê serdana Îranê bike.
Pirs: — Erê di vê demê de ti guhertin li ser têkiliyên Îranê û herêma Kurdistanê pêkhatibûn, bi taybetî ko carna behsa wê yekê dihat kirin peywendiyên Îran û Partiya Demokrat ya Kurdistanê berbi xirabbûnê çûne?
Nêçîrvan Barzanî: — Bêguman di hinek deman de berjêr û berjorî di têkiliyên Îran û herêma Kurdistanê hebûn, lê bicihbûneke bingehî jî di wan têkiliyan de hebû. Îran cîrana me ye, sînorekê me yê dirêj bi hev re heye, wê di rojên dijwar de arîkariya herêma Kurdistanê kiriye û her ji serî de kar ligel vê herêmê kiriye, herwiha berê jî hikûmet û gelê Îranê di dema karesata Helebce û wergirtina bi hezaran xelkên Kurdistana Îraqê wek penaber, alîkariya me kirine. Ez nabêjim ko her tişt temam e, bêguman pirsgirêkên me jî hene, lê ger em temaşeyî qonaxên têkiliyên xwe bikin, em ê bibînin ko hertim têkiliyên me berbi pêş ve çûne. Bazirganiya herêma Kurdistanê ligel Îranê berî çend salan ji 600 milyon dolaran derbas nedibû, niha gihaye nêzîka 5 milyar dolaran, ev jî nîşana wê yekê ye ko têkiliyên me baştir bûne. Herwiha li herêma Kurdistanê hemû alî jî li ser wê yekê hevdeng in ko divê têkiliyên me ligel cîranan baş bin û li ser bingeha rêzgirtina navbera herdu aliyan bin.
Têkiliyên PDK-ê jî digel Îranê ne xirab in. Raste di rojnameyan de hinek tişt tên behs kirin, yan nivîsek di rojnameyeke aliyê me yan aliyê wan de tê nivîsandin, ew jî ne tiştên mezin in. Em ger temaşeyî wan tiştên biçûk bikin, wate her roj pirsgirêk hene. Ji xwe ger bi şêweyekî giştî berê xwe bidin van têkiliyan, em ê bibînin ko gelekî asayî û dostane ne.
Pirs: — Piştî êrişên gerîlayên PKK-ê di 17-ê vê mehê de li navçeya Çelê, Tirkiyê dest bi topbaran û êrişên asmanî kir bo nav xaka herêma Kurdistanê. Hûn çawa berê xwe didin vê tevlihevî û aloziyê?
Nêçîrvan Barzanî: — Ez di heqê vê yekê de dixwazim gilehiyan ji PKK-ê bikim. Em heger berê xwe bidin rewşa berî wan êrişên PKK-ê, em dê bibînin ko PKK di rewşekê de bû ko dikarî gelek sûdê jê bibîne, lê mixabin PKKê piştî hilbijartinên Meclîasa Tirkiyê yên 12 hezîrana îsal, siyaseteke şaş meşand. Ger li bîra we be, min berî du mehan ji rojnameya Milliyetê ya tirkî re got niha gok di saha Tirkiyê de ye û divê Tirkiye pêngavên din ên ciddîtir bavêje bo çareseriyeke siyasî û aşityane ya pisa kurd. Min heta behsa wê yekê jî kir ko rewşa Abdullah Ocalan di zîndanê de divê baş bikin û gotûbêjên siyasî digel wî bên kirin wek aliyekî çareserkirina pirsa kurd. Diyar e di astekî bilind de gotûbêjeke berfereh digel Ocalan hebû û ew wek karakterekî siyasî di nav pirsgirêkê de dihat xuya kirin. Lê şaşiyên PKKê ev proses tevlihev kir û hewlên navbera Tirkiye û Ocalan jî têk dan.
Şaşiya yekemîn ew bû ko Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP) Meclîs boykot kir, parlamenterên wan neçûn Meclîsê û sond nexwarin. Ev şaşiyeke stratejîk bû, pêwîst nedikir wiha bikin, bi taybetî di vê rewşê de ko meseleya dariştina destûreke nû bo Tirkiyê di rojevê de ye. Diviyabû wan li wir wek yek ji giringtirîn saziyên Tirkiyê axaftina xwe bikirana, mîna ko brêz serokê herêma Kurdistanê got diviyabû wan li wir şerê xwe bikira. Wan ti derfet neda serokêwezîr Erdogan da bizanin ew ê piştî hilbijartinê çi bike yan çi nake.
Şaşiya duyemîn encamdana êrîşên çekdarî bû bi taybetî kuştina 8 leşkeran rewş aloz kir. Em heger berê xwe bidin ciyê cografî yê encamdana wê êrîşê em ê bibînin ko li ser sînorê herêma Kurdistanê pêkanîne, wan ger di kûratiya axa Tirkiyê de bikirana wê cudatir bûya, lê encamdana wê êrîşê li wê navçeya sînor dubare ew tişt îsbat kir ko PKK bi şerê xwe qet berjewendiyên herêma Kurdistanê li ber çavan nagire.
Şaşiya sêyemîn jî ew bû ko di encama êrişên çekdarî yên PKK-ê de gotûbêjên ligel birêz Ocalan têk çûn, wan bi şaşiyên xwe Ocalan ji kesekî ko gotûbêj digel çêdibû, kirin kesekî ko li aliyekî bêt danîn. PKK eger berê xwe bide van tiştan, gelo ev ne siyasetên şaş bûn ji bo PKK-ê bi xwe jî? Ma ev ne siyasetên şaş in ko pêwîst nedikir PKK wan bike? Bêguman ev şaşiyên mezin bûn. Kuştina leşkeran şaşî bû, ji aliyekî din ve em gelekî xemgîn in bi jinavçûna malbateke bêguneh ya herêma Kurdistanê di encama êrişên Tirkiyê de. Ez sersaxiyê li wan dikim û sebrê ji wan re dixwazim himber vê trajediya mezin. Ez hêvîdar im xweda sebr û hedarê bide wan. Tişta ti guman li ser nîne ew e ko pirsa kurd di vê serdemê de ne bi şer çareser dibe û ne bi şer bi dawî dibe.
Pirs: — Lê ji aliyekî din jî Recep Tayyip Erdogan ko gelek caran soza çareserkirina pirsa kurd da, di kampanyaya hilbijartinên 12-ê hezîranê de û piştî wê jî got li Tirkiyê pirsa kurdî nîne, lê pisrgirêka terorê heye û dê vê ji holê rakin. Gelo ev ne şaşî û paşdegavavêtin bû di mesela çareseriya aştiyane de?
Nêçîrvan Barzanî: — Her hewldanek hebe, tenê yek rêya rast heye ew jî çareserkirina aştiyane ya pirsa kurd e. Min behsa şaşiyên PKK-ê kir, wek kesekî ko bi hûrî çavdêriya rewşa Tirkiyê dikim, ji ber Tirkiye bo herêma Kurdistanê gelekî giring e. Bêguman ti şik di wê yekê de jî nîne ko Erdogan li Tirkiyê hinek karên mezin kirin, dibe mebest ji van karan ne ji bo kurdan jî bin, lê ew di berjewendiya kurdan de bûn, wek mînak mesela guhertina destûrê ko berî hatina Erdogan kesî fikir lê nedikir ev hemû maddeyên destûra Tirkiyê bên guhertin ko zemîneke gelekî baştir ji berê bo demokrasî û siyasetkirina kurdan jî anî pêş. Herwiha derbarê kurdan de kesî fikra wê yekê nedikir dewlet bi xwe televizyoneke bi zimanê kurdî dabimezrîne, û xelkên bi pileyên bilind li ser tawanên tarî bên dadgeh kirin. Ev hemû ciyê rêzgirtinê ne ko birêz serokwezîrê Tirkiyê Recep Tayyip Erdogan encam dane. Lê mixabin ew daxwiyaniyên vê dawiyê yên Erdogan dema got li Tirkiyê pirsa kurd tune, ew ne tiştekî rast e û şaşî ye, ev bandorê li baweriya xelkê ya bi wî jî dike, ji ber berê behsa wê yekê kiribû ko pirsa kurdî heye û ew pirsgirêkeke siyasî û pirsgirêka wî ye û ew dê çareser jî bike. Pirsa kurdî li Tirkiyê pirsa miletekî ye, PKK hebe yan nebe ew milet her dê hebe. Ez di wê baweriyê de me ko divê gelek realîsttir û bi mêjiyekî vekirîtir tevger ligel vê rewşê bê kirin. Bi baweriya min wiha baş e birêz Erdogan niha daxwaz bike parlamenterên BDP-ê biçin civînên parlamentoyê, Tirkiye jî gotûbêjan ligel wan bike bo gihiştina encamekê, ji ber ko şer ji bilî malwêraniya herdu aliyan û malwêraniya zêdetir, ji bilî têkdana wê zemîneya ko bo birêveçûna gotûbêjan hatibû afirandin ko birêz serokê herêma Kurdistanê jî rolekî gelekî bi bandor tê de dît, ti encam û destkeftiyeke din nabe.
Pirs: — Niha behsa wê yekê tê kirin ko Tirkiye piştî cejna remezanê dê operasyonên bejayî bo nav axa herêma Kurdistanê encam bide, herwiha di nav Tirkiye de jî wê 1 400 berpirs, endam û serokên şaredariyên din ên BDP-ê bên girtin. Bi dîtina we Tirkiye pêwîst e wiha bike yan fikra rêya siyasî bike?
Nêçîrvan Barzanî: — Eger sed operasyonên leşkirî jî pêkbîne, û ne tenê 1 400 lê gelek zêdetir kesan jî bigire, ev pirsgirêk xelas nabe. Çareserkirina vê pirsgirêkê pêwîstî bi biryareke dî ya wêrek ji aliyê hikûmeta Tirkiyê ve heye, ez bawer im îro derfetek e û birêz Erdogan dikare gelek karan pêk bîne, partiya wî di meclîsê de piranî ye, li Tirkiyê bihêz e, li cîhana Îslamî û cîhanê bi giştî jî bihêz e, derfetek bo Erdogan bi xwe jî hatiye ko ew vê pirsê çareser bike û Tirkiyê ji pirsgirêkekê rizgar bike ko gelekî di berjewendiya herdu gelên tirk û kurd de ye, herwiha di berjewendiya pêşketina berdewam ya Tirkiyê de ye. Pirsa kurdî li Tirkiyê doza miletekî ye, lê ne ya PKK-ê ye, divê ev rastî jî li bîra Erdogan be ko pirsgirêk divê li ser masa gotûbêj û danûstanan bê çareser kirin, ne bi top û firokeyan û ne bi leşkir û gerîlayan.
Pirs: — Ango hûn di wê baweriyê de ne ko divê Partiya Dad û Geşepêdanê ya Erdogan û BDP gotûbêjan pêk bînin, lê ne wek Erdogan berî demekê got ew êdî digel BDP-ê naaxive?
Nêçîrvan Barzanî: — Bi baweriya min ev ne rast e. Gelekî pêwîst e ew digel BDP û aliyên dî jî baxive û gotûbêjan bike, ji ber ko di vê yekê de xêra Tirkiyê bi giştî û ya kurdan jî bi taybetî heye. Ez bawer im ko ji bo derketina ji vê tengezariyê divê Erdogan banga aştiyê bike. PKK jî bêguman divê çekan bêdeng bike û kar ji bo xweşkirina zemîneya çareserî û aşitiyê bike.
Pirs: — Niha li Tirkiyê mesela danîna destûreke nû li pêş e, wek çawa dibêjin destûra nû ya Îraqê, Îraq ji aliyê sistem û destûrê ve guherî, ev destûr jî wê Tirkiyeya nû ava bike, lê van şer û pêkdadanên dawiyê rewşa maqûl têk da ko raya giştî ya Tirkiyê û partiyên Tirkiyê jî digel wê yekê bin destûrek bê danîn gelek mafên kurdan tê de bi cih bibin. Nerîna we çi ye?
Nêçîrvan Barzanî: — PKK-ê bi kiryarên xwe yên leşkerî yên vê dawiyê ew hevsoziya ko li ba gelê tirk himber mafên kurdan çêbûbû, kuşt û dengên şovenist bihêz kirin. PKK-ê bi êrişên xwe raya giştî ya Tirkiyê li dijî kurdan livand, herwiha BDP-ê jî bi neçûna Meclîsê pisrgirêkeke kêmbuhatir bi ser mesela destûrê xist, ev herdu tişt jî ne di berjewendiya wê yekê de ne ko Tirkiye bibe xwediya destûrekê ko mafên kurdan tê de bên bi cih kirin. Pêwîst bû niha li şûna ko ev kiryarên çekdarî bên encam dan û ev operasyonên leşkirî bên kirin, herwiha li şûna gef û gefkariyê kurd mijûlê wê yekê bûna ka çawa ew destûr bi awayekî bê nivîsandin ko mafên kurdan tê de bên misoger kirin û Tirkiyê ber bi pêşve bibe, çawa dikarin zêdetir mafên xwe di wê destûrê de bi cih bikin û bo vê yekê projeyan pêşkêşî raya giştî ya Tirkiyê bikin, lê neko PKK bi çend kiryarên çekdarî raya giştî ya Tirkiyê li dijî Kurdan bixe tevgerê.
Ez dîsan dibêjim kurd pêwîste li Tirkiyê siyaseteke aştiyane bidin meşandin û dest ji şîdetê berdin, ji ber ko rewşa Tirkiyê, demokrasiya niha ya Tirkiyê, têkilî û girêdayînên Tirkiyê digel welatên Ewropa û têkiliyên Tirkiyê digel Emerîka ev hemû bi hev re xalên gelekî girîng in û kurd dikarin gelekî bi başî sûdê jê bibînin û xebeteke bihêz ya siyasî û aştiyane û sivîl ya bi bandor peyrew bikin. Kiryarên çekdarî tenê zerarê didin kurdan, raya giştî ya Tirkiyê li dijî kurdan dixe tevgerê û polîtîkaya hikûmeta Tirkiyê diguherîne, navê kurdan li derve têk dide. Ez çend berê xwe didim rewşa Tirkiyê dibînim ko tevî wê yekê jî xwestekek heye bi rastî dixwaze bighe encamekê, lê dema ew nêzîkî encamê dibe destekî têkder heye rasterast dikeve pêşiyê û hêza wî destî jî heye ko bi tiştekî gelek biçûk prosesa gelekî mezin seqet bike û têk bide. Ev rewşa niha ya Tirkiyê derfetek bû ko şansek ji Erdogan re bê dayîn ka dê vê rewş û prosesê ber bi kû de bibe, ewqas salan tehemul hat kirin, pêwîst bû demeke din jî tehemul bihata kirin, BDP-ê û wan hêzan diviya bû tehemul bikira. Hertim derfeta te heye bo destpêkirina xebata çekdarî li Çelê û derdorên wê, lê dema derfeta siyasî û aştiyane têkçû û hat têk dan gelekî zehmet e careke din çêbibe. Mixabin vê carê jî hat têk dan.
Pirs: — Hûn dibêjin PKK divê êriş neke û çekan deyne aliyekî, Ocalan jî meha borî got ew dê di hundirê hefteyekê de hemû gerîlayan li ciyekî kom bike, balyozxaneya Emerîka li Bexda di daxwiyaniya dawiyê de bo Rûdawê dibêje divê PKK bê merc çekan deyne, gelo ev çekdanîn hema wiha bêyî ti proses û di keşûhewayê şer de pêk tê?
Nêçîrvan Barzanî: — Ez di wê baweriyê de me ko çênabe PKK bi xurûr ligel bi van bûyeran tevbigere, bi baweriya min çekdanîn di çarçoveya proseseke siyasî ya çareseriya vê pirsgirêkê de mimkun e. Prosesek divê bê destpê kirin, divê hikûmeta Tirkiyê prosesa vebûna demokratîk germ bike, divê di encama wê prosesa siyasî de jî bighije wê qonaxê da çek bên danîn. Mirov divê hinekî realîst baxive, lê hema bibêjî çekan dane, ev ne mimkun e. Prosesek divê bê destpê kirin û tu di wê prosesê de bighîjî wê qonaxê. Li Tirkiyê îro îmkana xebata sivîl heye, li nav parlamentoyê û li ser cadeyan bi şêweyekî sivîl. Kurd dikarin gelekî bi başî sûdê ji van waran werbigrin. Xebata kurdan a li Tirkiyê divê bi hemû şêweyan bi rêyên aştiyane bê meşandin. Min di sala 1996-ê de Abdullah Ocalan li Sûriyê dît, wî pirsyarek ji min kir ko ti carî ji bîra min naçe, got; bi nerîna we em çi bikin? Min got bi baweriya min divê tu ji serê sibê û heta êvarî bibêjî aştî aştî, ti carî behsa tiştên dî neke, hun wiha dikarin viyan û piştevaniya Ewropa û Emerîkayê bi dest bînîn, lê divê ev biryar be û tu li ser wê biçî, ne hemû rojan biguherînî, ev divê bibe biryareke we ya stratejîk. PKK jî divê îro biryareke stratejîk bide û xebata aştiyane û siyasî bibe alternatîva PKK-ê ya stratejîk.
Pirs: — Emerîka ji bilî ko asmanê Îraqê di destê wê de ye, êrişên asmanî yên Tirkiyê jî bi agadariya wê tên kirin. Bi nerîna we Emerîka divê çi rolekê bilîze bo nehiştina vê rewşê û arîkarîkirina çareserkirina pirsa kurd li Tirkiyê, çi bangewazeke te heye bo Emerîkayê di heqê vê yekê de?
Nêçîrvan Barzanî: — Bi baweriya min divê Emerîka digel Tirkiyê hewla çareseriyeke aştiyane bide, hewldana Emerîka û welatên Ewropa bo çareserkirina aştiyane ya pirsa kurd gelekî girîngtir e ji wê yekê ko rê bidin balafirên Tirkiyê û bên navçeyên herêma Kurdistanê bombebaran bikin. Ev bombebarankirin ji bilî zerara xelkê sivîl ê navçeyê, ti destkefteke dî ya wê nîne bo hemû aliyan û berî hemiyan jî bo Tirkiyeyê. »Bixwîne |
| | |
|
|
