STENBOL, 17/6 2006 — Gelek mixabin ko em kurd, di pirsa rastnivîsandina zimanê xwe de hergav bi zanîn û hesasiyet tev nagerin. Bi taybetî hin kesên ko bi kurdî dinivîsin û haya wan baş ji rastnivîsandina kurdî tune, ji şaşî û xeletên ecêb re dibin sedem. Îcar tiştên ko bi şaşî û xeletî hatin nivîsandin, te dît zûka belav bûn û gihîştin radeyeke wusa ko êdî pêşî lê nayê girtin. Helbet sedemên şaşî û xeletiyan gelek in. Di pirsa rastnivîsandinê de sedemeke girîng jî, di nivîsana kurdî de gramera zimanên din bingeh sitandine.
Mesela yê ko baş bi tirkî dizane gramera tirkî, yê baş bi farsî dizane gramare farsî, yê baş bi elmanî dizane gramera elmanî dispêre zimanê kurdî û bi vî awayî tevliheviyek mezin peyda dibe. Bi salan e ko ez diqîrim û dibêjim "heyran di kurdî de apostrof tune", belê dîsa jî hin kurdên me yên gramera tirkî dispêrin kurdî, wek ko di tirkî de tê xebitandin, apostrofê (’) di kurdî de bi kar tînin.
Niha şaşî û xeletên gramerî li aliyekî, di xebatindina peyvan de jî her eynî tişt tê kirin. Mesela ev gotina "xelatê" bi salan e ko bi manayeke şaş û ne di cih de tê xebitandin, belê heta niha camêrek derneket û negot "heyran ev ne weha ye!" Ev şaşî û xeletiya ko li ser vê peyvê tê kirin, hema bêje wek "xeletek meşhûr", êdî di zimanê me yê nivîskî de bi cih bûye. Min ji xwe bi xwe re digot gelo ev şaşî çawa evqas zû belav bû. Loma ez rabûm û min serî li çend ferhengên me da. Min bala xwe dayê, di tu ferhengeke me ya berdest de, mana vê peyva "xelatê" rast û li cih nehatiye nivîsandin.
Niha beriya ko em serî li van ferhengên me yên berdest bidin, ez dixwazim li ser têgiha peyva "xelatê" rawestim. "Xelat" ew tişt e ko bêbedel û bêbergîdan ji kesekî re tê dayin, bi kesekî ve tê kirin e. Bi kurtî xelat diyarî an jî hediye ye. Li hin derên Kurdistanê "xelat" bi mana "nîşanê" jî tê bi kar anîn, ango ew pîrozî, şahî û merasîma ko beriya dîlanê (dawetê) tê çêkirin. "Xelat" tê dayin, tê pêşkêş kirin. Tu nikarî bêjî "Min filankes xelat kir!" Ev gotineke şaş e. Gava em bêjin "Min Ehmed xelat kir", ev tê wê manê ko min Ehmed wek xelat, ango wek diyarî daye yekî. Mesela di dema keçxwestinê de, bavê keçikê dikare bêje "Ez pêncî hezarî wek qelen dixwazim, belê divê hûn ji birayê bûkê re jî demançeyekê xelat bînin." Herweha bav dikare ji bo kurê xwe bêje "Min xaniyek jê re xelat kir." Li dîlanê, ew zêr û pereyê ko bi bûkê an zavê ve tê danîn, xelat e. Cardin em dibêjin "Min zêrek jê re xelat kir" an "Ehmed xelat neavêt!"
Wek ko min got, di hemû ferhengên me yên berdest de xelat bi mana "odul" (tirkî), "mukafat" (erebî) û "reward-prîze"(îng) hatiye xebitandin. Xuya ye ko ferhengnivîsên me ev şaşî ji hev sitandine û belav kirine. Di ferhengên tirkî-kurdî yên D. Îzolî (r. 726), Z. Farqînî (r. 901) û Torî (r. 769) de û di ferhengên S. Selahedîn (r. 1008) û B. Rizgar (r. 337 ) ên îngilîzî-kurdî de xelat bi mana "odul" ango "mukafat" ango, "reward" hatiye xebitandin. Mesela Z. Farqînî, ji bo peyva "odul" "xelat", "perû", "padaş", "şabaş" û "mukafat" nivîsandiye. Xwedênegiravî ev peyv hemû hevmane ne. Niha "odul" bi kurdî "perrû" ye (bi ya min çêtir e ko em bi cot "r"yê binivîsin, çimkî "r" tê şidandin). Loma wek peyva pêşî "perrû" wek ya diduyan jî "mukafat" dikaribû bihata nivîsandin. Herçî, "şabaş" bexşîş e, îhtimaleke mezin gotina "padaşê" jî ji D. Îzolî girtiye, ko ez nizanim mana wê çi ye.
Îcar "odul" ango "mukafat" ango "reward-prize" bi kurdî "perrû" ye. "Perrû" ew tişt e ko li hember kar, kirin, xizmet an serketinekê, ji bo kesekî wek bedel û bergîdan tê dayin. Mesela em dikarin bêjin "Me filankes perrû kir!" belê em nikarin bêjin "Me filankes xelat kir!" Em dibêjin, "Axayê Batiya, Emerê Êzidî perrû kir." Bav ji kurê xwe re dibêje "Eger tu îsal bikevî unîversîtê, ezê te perrû bikim!" Gotinên bi awayê "xelata Nobelê" an " xelata aştiyê" şaş in. Ya rast "perrûya Nobelê" an "perrûya aştiyê" ye. Herweha gotina "kurdek xelatkirî" jî şaş e, ya rast "kurdek perrûkirî" ye.
Hêvîdar im ko em di nivîsandina kurdî de piçekê din serê xwe biêşînin û bi taybetî kesên ko ferhengan (peyvdankan) amade dikin, bêtir bi berpirsiyarî tev bigerin. |
