STENBOL, 25/1 2006 — Profesor Dr. Ebas Welî, bi munasebeta salvegera şêstemîn a avakirina Komara Mahabatê, di roja 2006-01-22an de, li Stenbolê, li Weqfa Kurd, li salona konferansê ya Ehmedê Xanî semînerek balkêş li ser Komara Mahabatê da. Weqfa Kurd, bi taybetî ji gulana 2005an vir ve, hema bêje ji mehê carekê konferans an semînerekê çêdike. Vê semînera dawî jî nîşan da ko xebatên weha kulturî û rewşenbîrî, gava ko bi awayekî bi pergal werin amadekirin, xwendevan, nivîskar, siyasetmedar û ronakbîrên kurd eleqeyek mezin nîşan didin.
Bi vê semînera profesor Ebas Welî çend tişt hê bêtir di serê me de zelal bûn. Mesela pirsa ziman. Profesor Ebas Welî semîner bi zimanê kurdî yê şêrîn, bi zaravê me yê jêrîn soranî da. Beşdarên semînerê hemû kurd û kurmancîaxêv bûn. Di nav guhdaran de çend kurdên ko bi kurdî nizanibûn hebûn. Ji bo ko ew jî fêm bikin, axaftin li zimanê tirkî jî hat wergerandin. Belkî pirraniya guhdaran, cara yekem ji devê akademîsyekî kurd, semînerek bi zaravê soranî guhdarî dikirin, belê ji helwest û rewşa beşdaran jî dihat fêmkirin ko hema bêje kesên ko baş bi kurmancî zanibûn, hemûyan jî ji soranîya ko dihat peyivîn fêm dikir û di dema tercûmekirina tirkî de, gava ko xaleke girîng nedihat wergerandin, bi kêmanî sê-çar kesan bi hev re bal dikişandin ser mijarê.
Profesor Ebas Welî bi soraniya Mehabatê dipeyivî, belê ronakbîrên kurdan yên Stenbolê, bi dil û can ew guhdarî dikirin û ya ko ji devê wî derdiket têdigihîştin. Ez bawer im beşdarên civînê bi vê yeka ha gellek kêfxweş bûbûn û baweriya wan a bi mezinahiya zimanê kurdî hê bêtir xurt bûbû . Di navbera Mehabat û Stenbolê de, ji du hezar kîlometreyî bêtir dûrî hebû, belê me hev fêm dikir û peyivîneke ko bi zimanekî akademîk dihat kirin, heyecaneke mezin dida me.
Eger em mesela ziman a ko em kêfxweş kirin deynin aliyekî û werin ser naveroka semînerê, ez dikarim bêjim ko semîner bi naveroka xwe têr û tije bû. Profesor Ebas Welî hem ji Mahabatê bû û hem jî li ser Mahabatê û bi awayekî giştî li ser tevgera kurd xwedan zanînek kûr bû. Ango wî hem bi ruhê Mahabatê dizanibû û hem jî wek pispor, têr baş bi meselê dizanî. Hin tesbîtên wî yên li ser Mahabatê û tevgera kurd, ji her awayî ve hêjayî liserfikirînê bûn. Li gor nêrîna wî, Mahabat, ne ji ber êrîşên derve û desteka xwekişandina Sovyetê, belê ji ber pirsên navxweyî hilweşiyabû. Çimkî Partiya Demaokrat a Kurdistana Îranê, ko beriya ya Iraqê hatibû avakirin û ji ya Iraqê re bûbû model, hukûmeta Mahabatê nekiribû îqtidar. Li Mahabatê herçiqas hukûmetek hatibû avakirin jî, ew tucar ji bin siya partiyê derneketibû, kadro û burokratên hukûmetê an endamên partiyê bûn, an ji merivên nêzikî wan bûn. Îrada hukûmetê ya bi serê xwe tevgerkirin û bernama xwe meşandinê, ji alî partiyê ve ji destê wê hatibû sitandin. Bi vê mesajê, profesor Ebas Welî, bal dikişand ser Dewleta Federa ya Kurdistanê jî.
Li Mahabatê hêza leşkerî ya hukûmetê ji sê kaniyan pê hatibû. Hêza herî mezin, di dora 12- 13 hezar suwarî de bû û ev ji eşîran pêk dihat. Hêza duwemîn, leşkerên hukûmetê yên bi pergal bûn û hejmara wan di dora sê hezar kesan de bû. Hêza sêwemîn ji barzaniyan çêdibû û hejmara wan jî di dora du-sê hezar kesî de bû. Qadî Mihemed ji her kesî bêtir bawerî bi hêza barzaniyan hebû. Hêzên ko ji eşîratan pêk hatibûn bawerî nedidan û bi taybetî eşîrên Şikakî, ji hebûna barzaniyan aciz bûn. Bi ser de, di binî de têkiliya hin eşîran bi dewleta Îranê û îngilîzan re jî hebû. Di roja teng û şer de, niyeta wan tunebû ko bi ordiya Îranê re bikevin şer. Loma Qadî Mihemed, piştî hilweşandina Koma Azerbeycanê, bi ordiya Îranê re ketina şer nedabû ber çavê xwe. Di şûna ko ewê bi têkçûnê welatê xwe bide wêrankirin, li riya lihevkirinê geriyabû.
Komara Mahabatê bi qasî 11 mehan li ser lingan mabû. Belê di gel ko ji sedan heştê yê wezîrên wê ji xwendina bilind û unîversîtê pêpar bûn û di nav wan tenê yekî ko unîversîte xwendibû hebû, dîsa jî komarê reformên mezin çêkiribû. Carekê perwerdehî bi zimanê kurdî dihat rêvebirin û bi ser ko li Kurdistanê çapxaneyek tunebû, di dora 30yî weşan derdiketin. Hukûmeta Kurdistanê cînayetên namûsê bi hişkî qedexe kiribû û li Kurdistanê adetê berdêlê (jin bi jin) jî hatibû rakirin.
Di nav van reforman de, qedexekirina berdêlê bi serê xwe tiştek mezin bû û di pirsa bikaranîna mafên jinan de gavek gellek pêşketî bû. Ez meraq dikim, gelo li Başûrê Kurdistanê berdêl hê jî serbest e?
Semînera profesor Ebas Welî jî cardin nîşan da ko gellek ders û tecrûbeyên ko em ji Komara Mahabatê bistînin hene. Çimkî Mahabat, di dîroka gelê kurd de, tam sed sal piştî hilweşandina mîrekiya Cizîra Botan, tecrûba pêşî ya li ser axa xwe bidestxistina desthilatiyê ya kurdan e.
***
Têbîniya edîtorî: Di belgeyên esasî de navê komara ko kurdan li Mehabadê ava kir ”Komara Kurdistanê” ye lê belê gelek kes wê wekî ”Komara Mehabadê” nas dikin û bi nav dikin. |
