SWÊD, 17/5 2011 — Di nav vê meha dawîyê da konferanseke kurdzanîyê li Kurdistana Başûr (Zanîngeha Duhokê û Înstîtûta Kurdî li Parîsê bi hev ra organîze kiribûn) çêbû û yek jî dê li Kurdistana Bakur (Zanîngeha Hekarîyê ya Colemêrgê) çêbe. Ev karên giring û kêrhatî ne, di pêşketina welatê me da xwedî roleke mezin in û dikarin bibin kevirên bingehê avabûna welatê me.
Lê gelo ew konferans tam rola xwe dilîzin? Gelo encamên wan bi dilê hemû kurdan in? Gelo di wan da bi fermî biryar tê girtin, ko berhemên kurdzanîyê gerekê bibine milkê hemû kurdan? Bi bawerîya min, bersiva van hemû pirsan ”na” ye.
Çiqasî ez zanim, kurdzanên profesyonal piranî ji Sovyeta berê û Rûsîya niha ne. Û piranîya wan jî ne kurd in û berhemên, ko wan amade kirine jî ne kurdî ne; rûsî, ermenî, azirî, gurcikî ne. Gelek ji wana 30-40 salan derîyê karê xwe vekirine, rojê 8 sehet ser karê kurdzanîyê xebitîne, bona bikaribin berhemên bi kurdan va girêdayî lê bikolin, bi taybetî fêrî zimanên erebî, farizî, tirkî bûne, bi dehan berhemên ser dîrok, ziman, çand, edebîyet, folklora kurdî amade kirine, bi ulmî şirove kirine û çap kirine. Û beşeke mezin ji wan ne gihîştine gelê me, ji ber ko an ne hatine wergerandin, an jî hatine wergerandin û heta niha jî çap nebûne.
Heta niha jî li Înstîtûta Rohilatzanîyê ya Akadêmîya Ermenistanê beşa kurdzanîyê heye (bi serokatîya profêsorê kurd Maksîmê Xemo), li Înstîtûta Rohilatzanîyê ya Akadêmîya Rûsîyayê, ko li Moskvayê ye, beşa kurdzanîyê heye (bi serokatîya profêsor Olga Jîgalînayê) û li fîlîala wê ya Sankt-Pêtêrbûrgê komika kurdzanîyê heye (bi serokatîya dota kurdan, profêsor Zera Elî Yûsûpovayê, ko karên akadêmîk Îosîf Orbêlî û profêsor Qanatê Kurdo bi serketî berdewam dike).
Li vira kurdzanên wisa bi nav û deng kar dikin, wek profêsor Yêvgênîya Vasîlyêva, Jaka Mûsaêlyan, Îrîna Smîrnova û yên din. Tenê du kurdzan-akadêmîkên kurd – Îvanê Omer Farîzov, ko profêsorê Înstîtûta welatên Asîyayê û Afrîkayê ye û xudanê ferhenga Rûsî-Kurdî ye, û Keremê Reş, ko sêkrêtarê Yekîtîya Nivîskarên Rûsîyayê ye, li Moskow dimînin. Kurdzanên bi nav û deng li Gurcistanê jî hene, wek Kerem Amoêv, Lamara Farê Paşaêva û Keremê Anqosî.
Kêmanîya van konferansan ya sereke ew e, ko ev hemû kurdzanên di cihanê da bi nav û deng (xên ji Orbêlî û Qanatê Kurdo, hemû jî sax in û ser karên xwe ne), ko gelek berhemên kurdzanîyê yên delal amade kirine û çap kirine, nayêne vexwendin û di wan konfêransan da amade nabin. Ango, dengê wan û dengê berhemên wan nagihîje gelê me.
Gelo ew kesên, ko ”Mem û Zîn”a Ahmedê Xanî, ”Şeref-Name”ya Şerefxan Bîdlîsî, ”Kronîka malbeta Erdelan”a Mah Şeref-Xanim Kurdistanîyê (Mestûre, ko dîrokzana Rohilatê ya yekemîn bûye), ”Leyl û Mecnûn”a Harîs Bîdlîsî, ”Şêx Senan”a Feqîyê Teyran, ”Edet û toreyên kurdan” a Mela Mehmûd Bayezîdî û gelekên din wergerandine rûsî û bi ulmî şirove kirine, ne hêjayî qedirgirtinê û bîranînê ne? Eger organîzatorên van konfêransan van kurdzanan nas nakin, ew xirab e. Eger nas dikin û gazî wan nakin, xirabtir e.
Lazim e, ko dezgehên kurdî, wek nimûne, hukumeta herêma Kurdistanê, weşandina berhemên zanyarî yên kurdî û wergerandina berhemên kurdzanên biyanî, ko bi zimanekî din çap bûne, karekî giring bibînin, bi her awahî alî bikin, ko ew berhem bigihîjine xwedîyê wan – gelê kurd.
Dema ez ji Ermenistanê hatime Swêd, ez fikirîm, min got ezê berhemên kurdzanîyê, ko bi rûsî û ermenî çap bûne, wergerînim kurdî û ji berê va bidime çapkirin. Min serî li çend dezgeh, komele, weşanxaneyên kurdî da. Hemûyan jî ji welatparêzîya xwe û dostanîya bi min ra xwe dane ber vî karê pîroz, lê gotin, ko dijwarîyên vî karî hene, wek: bazara pirtûkên kurdî ne xurt e; ango, ewê mesrefên weşanxaneyê û wergervan bidin, lê pirtûk wê neyêne firotin. Dîsa jî welatparêzî bi ser ket û ev pirtûkên, ko min wergerandine, çap bûn:
1. "Kurdên Tirkîyê di dema nû û here nû da" (450 rûpel), ya profêsor M. Hasratyan, sala 1994an li Bêlçîkayê, ji alîyê Înstîtûta Kurdî li Brûksêlê hatîye çapkirin.
2. "Pirsa kurdan (1891-1917)", ya profêsor M. Lazarev, 480 rûpel, sala 1999an di nav weşanên "Roja Nû" da çap bû.
3. "Împêrîyalîzm û pirsa kurdan (1917-1923)", ya profêsor M. Lazarev, 380 rûpel, sala 2002an di nav weşanên "Roja Nû" da çap bû.
4. "Dêrsim" ya Andranîk, sal 1900, Tîflîs, 200 rûpel, ji ermenkîya kevin hatîye wergerandin û van dawîyan di weşanên "Deng"ê da hate çapkirin.
Ev berhem jî min ji rûsî û ermenî wergerandine û zûtirekê wê bêne çapkirin, ji ber ko daxwaz û welatparêzîya dezgeh û weşanxaneyên kurdî, ko xwe dane ber vî karî, têr dike.
5. "Kurd di dema şerên Rûsîyayê bi Farizistanê û Tirkîyê ra", ya serhing A.Avêryanov, sala 1900î bi rûsî çap bûye (berî 111 salan), 580 rûpel e. Eva pirtûka bi daxaza Înstîtûta Kurdî ya Parîsê hatîye wergerandin.
6. "Kurdistana nû", 500 rûpel, Moskow, sal 1990. Bi daxaza Navbenda Lêkolînên Kurdî li Moskow û Înstîtûta Kurdî li Parîsê ji rûsî hatîye wergerandin.
7. "Kurdên Azirbêcanê" ya A. Bûkşpan, 120 rûpel, sala 1932an li Bekuyê çap bûye. Ji rûsî hatîye wergerandin, Înstîtûta Kurdî li Parîsê wê çap bike.
8. "Tevgera kurdan", ya profêsor Xalfîn, 200 rûpel, sala 1963an bi rûsî çap bûye. Hatîye wergerandinê û APECê çap bike.
9. ”Kurdistan û pirsa kurdan (1923-1945)”, ya profêsor M. Lazarev ya dawî (ku cildeya 3an ya berhemên wî yên zanyarî ye), ko sala 2005an li Moskow çap bûye û 310 rûpel e, ji rûsî hatîye wergerandin û wê di weşanên ”Roja Nu” an ”Deng”ê da bê çapkirin.
10. ”Bawermendîyên kurdên êzdî” ya kurdzan Emînê Evdal, 220 rûpel, sal 2006, Yêrêvan. Ji ermenkî hatîye wergerandin. Heta niha tu kesî xwe nedaye ber karê çapkirinê.
Xuya ye problêma, ko heta niha ev pirtûk nehatine çapkirin, problêma aborî ye. Eger ji mesrefên van herdu konferansên kurdzanîyê yên vê dawîyê 1 selef (%) kêm bihata xerckirin (ango, ne 100 kes, lê 99 kes bihatana vexwendin), ev hemû berhemên zanyarîyê wê bihatana çap kirin. |
