STOCKHOLM, 20/11 2005 — Malpera »Dimane.com«-ê di 27/10 2005-ê de hevpeyivînek bi mamostayê zimanê kurdî li zanistgeha Uppsalayê ya Swêdê Ferhad Şakelî re kir. Di wê hevpeyivînê de, Şakelî helwêsteka dijwar di heqê alfabeya kurdî ya esillatînî û malbata bedirxaniyan de nîşan da. Wî got ew alfabeya ko Celadet Bedirxanî çê kiriye û kurmanc pê dinivîsin xebata emperyalîstan ji bo parçekirina Kurdistanê ye.
Li gor wî, ev alfabe seqet, nezanistî û nekurdî ye û bi kêrî zaravaya kurmancî bi xwe jî nahêt. Wî herweha got ko kes bi qasî malbata bedirxaniyan dilsozê fikir û îdeolojiya Atatirkî nebû û ew malbat ji dil heyrana kesayetî û hizrên wî bû. Bi baweriya wî, bedirxanî casûsên emperyalîstan bûn.
Li ser van îdîayên Ferhad Şakelî, »Dimane.com«-ê vê carê hevpeyivînek li gel mamostayê kurdiyê li beşê Lêkolînên Kurdî li zanistgeha Exeterê ya Îngilistanê Haşim Ehmedzadeyî kir û jê xwast ew jî dîtinên xwe di vî warî de diyar bike. Ehmedzade van dîtinên Şakelî weha wesif dike ko ew ji minaqeşeyên bibelge, îqnakirina aqilane û objektîviya akademîk dûr in.
Haşim Ehmedzade, yê ko li beşa kurdî ya zanistgeha Uppsalayê xwandiye û doktoriya xwe di warê ziman û edebiyata kurdî de li wê derê qedandiye, ecêbmayî dibe ko Ferhad Şakelî alfabeya latînî bi emperyalîzmê ve girê dide û dibêje ko ne Ferhad û ne kesê dî dikare belgeyeka zanisîtî pêşkêş bike ko zimanek û alfabeyek hertim û bê veqetîn bi hev re girêdayî bûne. Ew diyar dike ko qeseya Şakelî ko goya Celadet Bedirxanî bi alfabeya xwe Kurdistan parçe kir ne rast e çunkî Kurdistan cara yekê di sala 1514-ê de li ser destê sefewî û osmaniyan û cara duyê piştî cenga cîhanê ya yekê berî peydabûna alfabeya kurdî ya latînî hatibû parçe kirin.
Li ser girêdana alfabeya latînî bi emperyalîstan ve, kurdê rojhilata Kurdistanê Haşim Ehmedzade dom dike û dibêje: »Em dizanin ko emperyalîstên brîtanî piştî cenga cîhanê ya yekê li başûrê Kurdistanê bûn û li Bexdayê jî kovarên kurdî derdixistin û nivîskarên kurd teşwîq dikirin ko bi kurdî binivîsin û gelek ji efserên xwe yên îngilîz fêrî zimanê kurdî bi alfabeya erebî kirin.
Gelo çima van emperyalîstan wê çaxê ev alfabeya latînî li ser kurdan danesepand? Li aliyekî, Edmonds û Saon yên emperyalîst piştgiriya alfabeya aramî yan erebî ya modîfiyekirî ji bo nivîsandina kurdiyê dikir; û li aliyekê dî, misilman û nasyonalîstê ereb Sati’ Husriyî dijî wan bi xîtaba ko guhortina herfên Quranê kufir e derdiket û hilbijartina hinek dengan ji bo nîşankirina wan tîpên ko di alfabeya erebî de nînin bi tawana mezin wesif dikir«. Ehemedzade dibêje ko heger alfabeya latînî ji bo emperyalîstan alavekê siyasî yê giring bûya dê wan ew alfabe li welatên dagîrkirî yên wek Hindistan û Îraqê bi kar anîbûya.
Mamosta Ehmedzade îdîaya Ferhad Şakelî ko alfabeya Celadet Bedirxanî ne kurdî ye red dike û dibêje ko alfabeyên swêdî, îngilîzî û fransî li ser bingehê alfabeya latînî hatine çê kirin, lê êdî mohra wan zimanan li ser e û kes nikare bibêje ko ew eynî wê alfabeya zimanê latînî ye. Ew diyar dike ko kurd hene ji ber bikaranîna tîpa »w«-yê di peyiva »newroz«-ê de yan »x«-yê di navê »Xezal«-ê de yan jî »q«-yê, ko di alfabeya tirkî de nînin, di zîndanê de ne. Ehmedzade nikare qebûl bike ko alfabeya aramî yan erebî ya modîfiyekirî »kurdî« ye û ya latînî »nekurdî« ye û dipirse ka Şakeliyî bi vê îdîa xwe pişta xwe bi çi zimannas û çi ekola zimannasiyê germ dike.
Haşim Ehmedzade vekirî dibêje ko mafê hîç kesî nîne wan berhemên ko bi tîpên latînî derdikevin bi »nekurdî« bi nav bike yan bervajiya wê. Paşî gotina xwe didomîne û dibêje: »Di vî warî de, ji bo kurdekê nîştimanperwer, ti ferq û cidayî di navbera Mehmet Uzun, Hesenê Metê, Cegerxwîn, Firat Cewerî, Ebdila Peşêw, Şêrko Bêkes, Etayê Nehayî, Şêrzad Hesen, Bextiyar Elî û Helîm Yûsifî de nîne. Evên han sermaya vî neteweyî ne û şêwaz û forma alfabeya wan hîç tiştekî ji giringî û kurdîbûna wan kêm nake«.
Haşim Ehmedzade Ferhad Şakelî yê ko gotiye malbata bedirxaniyan kemalîst bûn neheq dike û dibêje: »Heger kek Ferhad dijîtiya alfabeya latînî dike, çima ew Mîqdad Midhet Bedirxanî tawanbar dike ko alîgirê Atatirkî bû? Di dema ko navê Atatirkî li ber kuçk û tenûran jî nedihat gotin, Mîqdad Bedirxanî pêşengiya xebata neteweyî ya kurdî di hêjatirîn warên wê de, ko rojnamegerî ye, dikir. Baş e, kek Ferhad çawa li salên dijwar ji jiyê Hacî Qadirî yê ko tê de ders didan endamên malbata bedirxanî li Stenbolê dinêre? Ma Haciyî ew mirovên hêja fêrî atatirkperistiyê dikirin? Paşî, »Kurdistan« bi tîpên latînî nedihat nivîsîn, lê bi alfabeya ko îro kek Ferhad jê re »alfabeya kurdî« dibêje dihat nivîsandin herçend gelek guhortin tê da çê bûne. Ya dî, dema kek Ferhad behsa Bedirxan Paşayî û bo nimûne mana wî li Kretayê dike, mirov dibêje qey ew [Paşa] bi pereyên Swêdê ji bo nivîsîna bîranîn û helbestan çûbû wê girava hewaxweş«.
Li ser îdîaya Şakelî ko Celadet Bedirxan casûsê emperyalîstan bû, Ehmedzade dibêje: »Jiyana têrderdeserî ya Celadet Bedirxanî û mirina vî kurdê hêja di bîra qederê ya tarî de gelek ji hindê biqîmettir e ko mirov weha bi hêsanî û bêrêzî bi casûsê emperyaslîtan bi nav bike.« Ew di encamê de dibêje: »Bi rastî, înkarkirina xizmeta malbata bedirxaniyan û derxistina navê wan ji dîroka kurdî ya vê serdemê jiholêrakirina dîroka xebata kurdî li Kurdistanê ye«. |
