Nefel

[ ÇARŞEM, 2024-12-04 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

“Dîwana Kurmancî” klasîkan dide nasîn

HELSÎNKÎ, 4/6 2012 — Kitêba ”Dîwana Kurmancî” di nav 120 rûpelan de 12 şairên klasîk yên kurmanc dide nasîn û hin ji helbestên wan pêşkêşî me dike. Hin ji wan ji me hemûyan re nas in, wek Elî Herîrî, Feqiyê Teyran, Melayê Cizîrî, Melayê, Pertew Begê Hekarê û Şêx Nûredînê Birîfkanî lê hinan jî belkî pirraniya me xwendevanan hê navê wan jî nebihîstiye, wek Mensûrê Girgaşî, Mîna, Macin û Sadiq.

“Dîwana Kurmancî” sala 1971ê li Başûrê Kurdistanê bi alfabeya erebî hatiye nivîsîn. Di wê demê de wê gelek rastiyên ko hingê nedihatin zanîn yan jî şaş hatibûn zanîn ron kirin. Pirtûk duyem car e ko bi alfabeya latînî derdikeve. Ew berî niha li salên 1980yan li Swêdê hatibû çapkirin. Niha jî ew ji weşanxaneya “Dîwan” li Stembolê belav bûye.

Kitêb ji aliyê Ebdurreqîb Yûsif ve hatiye nivîsîn. Nivîskar gelek ji helbestên di berhevokê de di nav defterekê de vedîtine, li wan vekoliye û ne tenê ew weşandine lê herwiha derbarê helbestvanên wan de jî agahiyên hêja dide. Ew hem kûr li serdemên jiyana şairan hûr dibe û gelek ji şaşiyên wêjenasên berî xwe sererast dike. Herwiha wî hin ji serpêhatî û çîrokên derbarê wan şairan de, ko li gel belav in û wî bi xwe bihîstine û berhev kirine, neqlî kitêbê kirine.

Nivîskar hin teoriyên balkêş li ser sedemên destpêbûna nivîsîna bi kurmancî pêşkêş dike. Bo nimûne, bi texmîna wî piştî duparçebûna Kurdistanê di navbera Îran û Osmaniyan de, kurdên kurmanc – ko pirraniya wan ketin nav tixûbên Imparatoriya Osmanî de û ji Îranê veqetîn, êdî hinekî xwe nîv-serbixwe dîtin: mîrek û mîrgehên wan xweser û otonom bûn. Herwiha ew êdî ne parçeyeke ji Imparatoriya Îranî bûn û êdî xwe bi gelên din yên îranî ve girêdayî nedîtin. Lê madem ko ew ji alî zimanî ve gelek ji osmaniyan dûr bûn û bi pirranî qet ji zimanê wan jî fehm nedikir, ev bû sedem ko bi zimanê xwe binivîsin. Berevajî kurmancan, soran zêdetir nêzîkî farisan man loma nivîsîna bi soranî gelek ji ya kurmancî derengtir dest pê kir (kurmancî ji sedsala 15ê ve anku 1400 lê soranî tenê ji sedsala 19ê ve anku 1800).

Kitêb ji alî Ziya Avci anku “Elîşêr” ve hatiye latînîkirin. Mixabin ti pêşgotinên wî bi xwe di kitêbê de cih negirtine. Wisa diyar e ko kitêb bi devoka behdînî hatiye nivîsîn û Avci ji bilî transkrîpsiyonê ew herwiha adapteyî kurmanciya nivîskî ya bi alfabeyên latînî jî kiriye. Ji zimanê kitêbê diyar e ko ew ne tenê tîpguhêzî ye lê herwiha “werger” yan jî “venivîsîn” e jî.

Pêşgotineke M. Xalid Sadinî li destpêka kitêbê hatiye danîn. Ew tê de behsa serpêhatiya xwe ya li gel kitêbê dike û bi dilkulî diyar dike ko ew yek ji kitêbên pêşîn yên ne-dînî bûye ko wî bi kurdî xwendiye û tevî dijwariya xwendina bi alfabeya kurdî-erebî jî, ew gelek di bin bandora wê de maye. Herwiha diyar dike ko wî bi xwe jî di dema xwe ya li zindanê de kitêb veguhastiye ser alfabeya kurdî-latînî lê ji ber sedemekî ko diyar nake, dibêje ko wî dubareweşandina kitêbê bi tîpguhêziya Ziya Avci baştir dîtiye.

Kitêb bi zimanekî xweş hatiye nivîsîn û xwendina wê sivik e. Mixabin li gelek deran li cihê herfa “ê” tîpa “e” hatiye nivîsîn. Herwiha ji ber ko kitêba orijînal li Başûrê Kurdistanê hatiye nivîsîn û tê de gelek navên kitêban yan jî hin biwêj û gotin bi erebî hatine nivîsîn û – ji ber ko bi taybetî wê demê kurdan li wê derê ji kurdî zêdetir bi erebî dixwend – wî hewcedarî bi wergerandina wan nedîtiye. Bo nimûne, ew navê kitêba navdar ya Dr. Blêç Sêrko bi erebî wek “Qediye’l kurdî” dide lê divê ev di kitêba kurdî-latînî de wek “Doza kurdî” yan jî bi navê xwe yê fransî yê orijînal “La question kurde” bûya.

Pirtûk gelek zanyariyên hêja pêşkêş dike tevî ko şairên nenas yên wek Mensûrê Girgaşî, Mîna, Macin û Sadiq dîsa di serê me de wek nîşanên pirskirinê dihêle. Lê li ser şairên din hê jî zanyariyên berfirehtir û geh-geh rasttir jî derketine. Mixabin kitêb wisa nehatiye redaktekirin ko ev zanyarî werin sererastkirin yan jî lêzêdekirin.

Dîsa jî dubareweşandina vê kitêbê hêjayî pesndan û xwendinê ye. Ew hem vê lêkolînê dîsa berdest dike û hem jî destpêkerên edebiyatnasiya kurdî dikarin ji wê dest pê bidin û paşî li ser her şairî xwe bigihînin agahiyên berfirehtir.

Ebdulrreqîb Yûsif: “Dîwana Kurmancî – şairên klasîk ên kurd”, latînîkirina Ziya Avci, Weşanxaneya Dîwan, 124 r., Stembol 2012.

***

Li ser vê stûnê (kolumn) Husein Muhammed pirtûkên kevn û nû yên kurdî dinasîne û dinirxîne. Ji nivîskar û weşangêran tê hêvîkirin ko berhemên xwe bo nasandin û nirxandinê bigihînin wî. Hûn dikarin navnîşana wî ya malê bi rêya posteya elektronîkî (email) jê bixwazin: husein.muhammed@gmail.com

-----------------------------------

Nivîskar: HUSEIN MUHAMMED husein.muhammed@gmail.com
Weşandin: 2012-06-04
Xwendin: 9202