Dora aş bi şev hate ser Silo û heta wî arvanê xwe hêra, ereba xwe girêda, bar kir, roj êdî wek rimekê bilind bû. Rast e wî pê ra gîhand hinek av li serçavên xwe bike, kincên xwe dawşîne, lê toza ar ketibû nav porên wî, bin bestû û devzendkên wî û niha tabetî nedidayê, dixurand. Ji bêxewtiyê û toza ar çavên wî dişewitîn. Lema jî çawan gihîşte cewekê, ji erebê peya bû û careke dinê jî serçavên xwe şûştin. Lê dîsan jî şewata wan ma. Fikirî çawa bigihîje mal û arvanê xwe peya bike, wê avê xweke, taştêyeke sivik bixwe û bikeve nav nivînan.
Silo merivekî bi tivdîr bû. Di mala wî de her kar di dema xwe de dihat kirin, hertişt di şûna xwe de bû. Niha jî rast e nîveka payîzê bû, lê wî êdî debir– dilika xwe dabû ser hev, zimêrê zivistanê danî bû. Tenê kincên zarokan mabûn, ew jî ne xem bû. Kincên neferê malê payê pirê kevaniya wî bi xwe him dibirîn, him jî didirûtin. Divêt rojekê bi kevaniya xwe ve biçûya bajêr û çend mêtir perçê cûr bi cûr bikirîyana.
Bi rastî jî Xwedê jineke baş dabûyê. “Mala xweyê wê ava be” wî di bîra xwe de got û di bin simêlan de kenîya. Bîst mêrivan derê wî vekira xema Silê Kelo nîn bû. Ew ê li rex mêvanan rûnişta û simêl badana. Wî zani bû, wekî seva rûspîtiya wî jin ê hertiştî bike.
Rê bi çel û kort bû, erebê nolî landikê ew dihejand, lema jî xewê lê zor kir û çavên wî çûne ser hev. Mejû hişyar bû, hinekî zor bida xwe wê çavên xwe vekirana, lê çav dişewitîn û wî xwest wan hinekî germ bike.
…Berê dengê girî kete guhên wî. Wî çavên xwe vekirin û dît, wekî êdî ranêzîkayî li gund kirîye. Li perê gund, li ser rê komek meriv ber hev bûne û ji gund dengê girî tê. Gava hinekî din jî nêzîk bû, dît wekî ew meriv gişk bi kincên saldata û mîlîsiya ne.
Çiqas diçû dengê girî zêde dibû. “Dibe dîsa merîiv girtine?” Vê fikrê rê li fikrên mayîn birî. Lê na, wî bi xwe ew fikir da alîkî. Timê bi şev tên merivan dibin.
Du saldata û milîsekî pêşiya ereba wî girtin û saldatekî ji wî pirsî:
— Tu kî yî û kuda diçî?
Lê Pêtrosîyanê milîse, ko karê gundê wan gişk di dest wî de bûn, Silo nas kir û ji saldat re got, wekî merivê vî gundî ye.
— Hevalê Pêtrosîyan, ev çi bûye?
— Zû here mal, wê ji te re bêjin.– Pêtrosîyan di ber xwe de got.
Silo êdî texmîn kir, wekî ev yeka bi mal û neferê wî re jî girêdaye û xwe lezand.
Di nav gund de jî saldat tijî bûn. Gişke bi çek. Hela hinekan tivingê xwe ji stuyê xwe anîbûn xwar, qey bêjî di nav şer de ne û gundekî dijmin hildane.
Du milîse jî nêzîkî mala wî rawestîya bûn. Gava Silo xwe avîte hundur, zûkîn kete neferan:
— Mala te wêran be, wekî wêran bû jî, tu li ko î heta niha?– Jinê bi girî gotê.
— Çi bûye, keçê?– Silo dixwest gavekê zû serederiyê ji vê rewşê derxe.
— Dinê di serê me de wêran bûye, çi bûye.
— Îcar tu ê ji min re tiştekî bêjî, yan ez gere hema lûbîniya te bibihêm.– Silo bînteng bû.
Kurê wî yê ko di qulça xanî de li ser qutîkê rûniştî bû, di ber xwe de got:
— Me sirgûn dikin.
— Seva çi, bona çi, yan çi gunehî dikine stuyê me?– Silo hê jî tê nedigihîşt çi bûye.
— Tu ji wan ên ber derî pirs bike, ji me re nabêjin.
— Hela ez herim ji wan sepîsîyana bipirsim, ka çi ji me dixwazin?
— Pî, neçe, ji duhu ve em dikin, nakin, tu gilîkî nadin destê me. Hela ser de vê sibê saldata seva wê pirsê kurê Avas, yê biçûk dane ber pihînan.– Jin ber zarî bû.
— Lê paşê?
— Paşê çi, kî çi dipirse tenê dibêjin “Em tiştekî nizanin, ferman ji jor hatîye. Karê xwe bikin, hûn gere êvarê rêkevin.”
— Lê wekî ji duhu ve ji we re gotibûn, we çira zarek neşande pey min?– Silo bi hêrs pirsî.
— Malxirab, me ê çawan bişandana, te nedît dora gund çawa girtine. Ka dihêlin kes ji gund derkeve. Min û Sêvdîn ewqas lava kir, me got bira gede bê cewabê bide te, wekî bêyî li malê bibî xweyî. Ez heta ser lingê wî kurmirî de xar jî bûm. Lê tişt jê derneket, hema digot na û na. Em ditirsîyan qet nehêlin tu jî têkevî gund. Evana bê Xwedê ne, bê Xwedê!
Silo usan jî pê hesîya, wekî roja berê di berbanga sibê de saldat û milîsî ketine gund, li ser rêyên ji gund dertên nobedar danîne û nahêlin kes ji gund derê. Paşê wan mêrên gund gişk ber hev kirine û ji wan re gotine, wekî karê xwe bikin, wê roja din rêkevin. Usan jî gotine, tivdarekê xwe î bîst, bîst û pênc rojên seva rê bikin. Lê wê wan bi kîjan alî ve, kuda bibin, usan jî kesî nedigot.
Di gundê wan de şeş malên azariyan û du malên ermeniyan jî hebûn, lê ji wan re kesî tişt nedigot, ew di şûna xwe de diman.
fiîn û girî ketibû gund. Hinek bi kar çûbûne gund û bajarên mayîn, hinek çûbûne malên qewm û pismamên xwe. Merivên gelekan li gund û bajarên mayîn diman. Û niha kesî nizanî bû, gelo wê wan jî sirgûn bikin, yan ew ê di ciyê xwe de bimînin. Eger wan jî cîguhastî bikin, gelo wê gişkan bibine ciyekî, yan heta û hetayê ew êdî hevdu nabînin.
Çend zarên gundiyan li Rewanê dixwendin. Rast e ji wan re gotin wê wan bigihînne dê û bavan, lê dîsan jî ditirsîyan, êdî kê baweriya xwe bi vê dewletê dianî. Çavên merivên wan hema usan li rê bû.
Lê çawan jî hebûya divêt tivdarekê xwe bikirana. Silo, gava pir hindik bi meselê hesîya, temî da jinê, wekî him tendûra wan, him jî ya mala birê dadin û du destan, çiqas dikarin nan bipêjin. Berê fikirîn bi sêlê wê hê zûtir bibe, lê nanê sêlê zû karto dibû. Wî usan jî temî da wekî poxînê çêkin.
Tu kesî nizanî bû hela çi wê bê serê wan, lema jî divêt tivdarekê xwe baş bikirana.
Tiştê berbîn ew bû, wekî demsal baş bû. Çawan jî hebûya, gişkan jî pir, hindikî zimêrê zivistanê dabûne ser hev, tiştên hildanê bawer bikî di mala gişkan de hebûn. Ma hela wê çiqasî bihêlin bi xwe re hildin.
Silo ji kur ê xwe re got:
— Lawo, tu jî rabe, nogina sor ji tewlê derxe, heta ez kêran tûj dikim.
Buka Silo, ya du hefteyan, wekî çavnihêrî bû malbavan bêne sertêdanê, di qulçekî malê de qincilî bû û xulexula hêstiran bû, ji çavên wê yên kildayî dihatine xwar. Xêliya bûktîyê hê jî li dor guhên wê pêçayî bû.
Mala bavê wê li Rewanê dima û marûma Xwedê nizanî bû ka çi wê bê serê wan. Mêrê wê li ser qutîke biçûk ber stêr rûniştî bû û cigare li pey cigarê vêdixist. Wî car caran di bin çavan re li jina xwe dinihêrî û kizîn ji dilê wî dihat. Dixwest wê demê rabe, jinê hemêz bike, çavên wê yên ji hêstirên şor sor bûyî ramûse û bi gotinên xweş wê aşt bike, lê ji neferê malê, ji dê û bavê xwe şerm dikir. Gava bavê seva noginê jê re got, wî cigara destê xwe hema di cîh de avît, bi pozika pêlava xwe vêsand û bêyî dilê xwe ji cîh rabû.
Piştî nîvro, gava bawer bikî tivdarekê wan êdî gişk kirî bû, Silo gazî jinê kir û ji wê re got:
— Evda Xwedê, kî zane wê çi bê serê me, careke din riya me wê bi vira keve, yan na. Ka em herin xatirê xwe ji goristanê jî bixwezin. Paşê çi tê serê me, êdî ew xwestina Xwedê ye.
Goristan ji gund dûr bû. Gava wan ranêzîkayî li goristanê kirin, dîna xwe danê, li wir êdî tijî meriv in. Tê bêjî di berê de ji hev re gotibûn, bawer bikî gundî gişk li wir bûn.
Birînên gişkan teze bûbûn. Yekî nenas li wir bûya, wê bifikirîya mirivên gişkan di van herdu rojan de mirine. Zêwîna ketibû goristanê dil û hinavê merivan disot. Mêr ker û lal, dest tev wer kirî rawestîya bûn, jin digirîyan û dilûbandin.
Jineke bûkîn xwe avîtibû ser tirba kurê xwe û zarezara wê bû. Ji axa ser tirbê kivş bû, wekî mirî teze ye. Jinika marûm li xwe dixist, dixwest xwe bikuje, wekî wê jî li keleka kurê wê çel bikin. Wê nedixwest kurê xwe tenê bihêle.
Mêrê wê jî ji alîkî ve milê wê girtibû, dixwest rake, ji alîyê mayîn ve xulexula hêstiran bû ji çavên wî dihatine xwar.
Ew kesên miriyên wan li vê goristanê tune bûn jî, dîsa hatibûn. Ew jî li dor tirbên merovên xwe, cînarên xwe ber hev bûbûn û mirîyên xwe, yên li Wanê hiştî bi bîr danîn û şîna xwe dikirin.
Lê dirêj neman. Roja wan a dawiyê bû li welêt. Cara dawî wê gundê xwe, xaniyên xwe yên ko bi destên xwe ava kiribûn, çîyayê Agirî ko li pêşberî gundê wan bû, bidîtana.
Ro êdî xwar bûbû pişt çîya, gava kamyon ketin nav gund. Mal bar dikirin û bi neferan ve dibirine ber riya trênê, hinekî ji stansîyonê dûr peya dikirin. Trêna bi vagonên barbir êdî li benda wan bû. Çarnikalî trênê saldat bûn, tiving di milên wan de. Bi hinekan re se jî hebûn.
Kamyon çawan digihîştine cîh bi carekê ve paşîyên wan didane ber derê vagonan û nefer, hûr û mûr gişk bar dikirin. Gava vagon tijî dibûn ji derva ve derên wan dadidan.
Vagonên derî dadayî hê demeke dirêj usan man. Pencere tune bûn, tenê ji qelîştekan re te dikarî bû bidîta ka çi li wir dibe. Saldatên seyê girêdayî bi wan re, hema usa di ber vagonan re diçûn, dihatin.
fiev êdî nîvî bûbû, gava trên rêket. Jinan hê jî dilûband. Silo mîna zarokan xwe dabû ber dîwarê vagonê û ji qelîştokan re li derva dinihêrî. Wî ji der û dora rê texmîn kir, wekî wan ber bi Gumiriyê dibin. Wî ev rê baş zanî bû, bi vê rê ew pir caran çûbû Tilbîsê. Saetekê zêdetir wî usa ji qelîştokê li derva dinihêrî. Trên hêdî diçû û li stansîyona ranediwestîya.
Hê jî îskeîska jinê bû. Paşê ew rabû, lempe derxist, vêxist û ji bizmarekî dîwarê vagonê ve darda kir. Gava hundurê vagonê hinekî bû ronahî, Silo vegerîya û li neferên xwe nihêrî. Her yek li cîhekî qincilî bû. Gişk peşmorde, gişk bi mede û mirûz. Kela Silo tijî bû, dilê wî êşîya, usa jî diltenik bû, çavên wî zû bi zû tijî hêstir dibûn. Lê çawa mezin, çawa malxuwê malê, xwe zevt kir û dîsa berê xwe ji wan guhast. Demekê usa ma heta kela wî danî, paşê vegerîya ser jinê:
— Keçê, ka pariyek şîv ji zarokan re dayne, bira bixwin, razên, ka heta sibê Xwedê çi dike.
— De bise, zarok ji birçîna namirin, ez niha ji we re daynim, hûn bixwin, zarok ê paşê bixwin.
— Ez naxwim, madê min tune.– Silo rojekê berê li aş bi hevalan ve nan xaribû. Li goristanê jî wî destê xwe neda tiştekî.– Bira zar bixwin, razên, ez ê paşê bixwim.
Lê çawa jî hebûya piştî demeke ne dirêj her yekî tiştek kirine devê xwe û dîsa çûn di ciyên xwe de qincilîn. Paşê herke kulav bû, herke cil bû, raxistin, lempe vêsandin û nefer her yek li ciyekî telîya.
Silo, pişta wî li dîwarê vagonê çarmêrkî rûniştî, li pêşiya xwe dinihêrî, lê tiştek nedidît. Di nav tariya six de tu tişt nedihat xuyanê. Çavên wî jî êdî diçûn ser hev, lê berî bi xew re here hê karekî wî hebû û wî hêdîka ji jina xwe re, ya ko hinekî dûrî wî rûniştî hê jî lûbelûba wê bû, got:
— Keçê, ka rabe em ji neferan re sitarekê çêkin.
— Te çi got,– jinê gotina wî nebihîst.
— Çi ye, tu ker bûyî, ez dibêm em ji neferan re sitarekê çêkin.– Silo bi xwe jî nizanî bû ji bo çi ser jinê de hêrs dibe.
— Di vê tariyê de ez a marûma Xwedê çi dikarim bibînim ko bidime te. Çi jî hebû zarokan avîtine bin xwe.
— Çira çawa bû, qet tiştek nemaye?
— Hebe jî ez niha nikarim bibînim. Bira bimîne sibê. Çawa nefer tev rabûn, ez ê tiştekî bikim.
— Na, heta sibê nabe.– Silo hinekî fikirî û dîsa vegerîya ser jinê.– Ew çi bû gava din li wir qatkirî danî bû?
— Kî derê?
— Li wir, li rex ciyê niha tu lê rûniştî.
— Emenî a ser stêr bû. Dîsan li wir e, min danîye ser nivînê mêvanan.
— De hela rabe wê bîne.
— Pî, heyfa wê emeniyê nîne, ew ya ser stêr e. Bihêle, tu çira usa bêsebir bûyî, sibe ron be ez ê tiştekî bidime te.
— La mala xweyê te şewitîyê, li pey çî ketîye, ha!
Silo hinekî bê deng ma, paşê gotina xwe bi pêş ve bir:
— Niha heyfa me gerek tenê bi namûsa me bê, wekî mayîn hertişt çû. Heyfa te gerek êdî bi tu tiştê mayîn neyê.– Dilê wî tijî bû, deng lê diqusîya.– Ka, me bi çi talî, tengîyê ji xwe re xanman çêkir, navmal danî, ka gişk li ko ma? Di nav deh salan de ev jî cara sêyemîn e ko em weha koçber dibin. Tu çi zanî hela wê ci bê serê me. Serê me serê xêrnediyan e, xêrnediyan! Ne welatê me heye, ne xweyê me heye. Nolî hola me ji wî alî davêjine vî alê, ji vî alî davêjine wî alî. Rabe, rabe emeniyê bîne, em sitarê çêkin, xewa min jî tê. Eva êdî şeva duyemîn e ez ranezame.
Jin bêyî dilê xwe ji cîh rabû û emeniya li ser nivînê qatkirî danî î anî û da mêr. Silo êdî ciyê dardakirina wê di qulçekî vagonê de raçev kiribû. Wan bi hev re qulçê vagonê vala kirin û emenî usan darda kirin ko li pişt wê star çêbe.
Emeniya bi nexşê Kirdasî, sala zewaca wan, ya yekemîn jinê bi destê xwe çêkiribû. Nexşekî bedew bû, pir caran keç û bûkên gund dihatin, wekî nexşa ji ber bigrin.
Du hefteyan berê ev emenî perda bûkê bû. Hingê di hewşa mala wan de ringeringa defê bû, mirazê Silo, yê lapî mezin dihate sêrî. Wî kurê xwe, yê nuxurî anîbû ber zewacê. Hingê ringeringa defê di nav dil û canê wî de bi hezar û yek awazî alan dida, jîyana wî bi şabûn dixemiland. Lê niha ew emenî girêdida, wekî seva neferê wî starek hebe. Niha teqeteqa tekên vagonê tê bêjî girmîniya çakûçên hesin bûn ko li serê wî dixistin.
Ringeringa defê ber bi miraza dibir, ber bi şabûnê dibir! Wê ringeringê maleke nû ava dikir! Lê ev teqeteqa tekên vagonê, wekî mala wî êdî wêran kirine, wê niha wî kuda bibin?
Silo neferê birayê xwe î biçûk jî anibûne vagona xwe.
Sefo ê bira di gund de mamosta bû. Lê dawiya buharê, gava mal teze çûbûne zozanê Axmixanê, di gund de civat kirin û Sefo jibartin serokê sovêta gund, wek muxtar, wek kalê gund nav hev de ew nav dikirin.
Lê wî tenê du mehan serwêrî kir. fievekê jî bi erebeke reşe sergirtî hatin, ew ji nav nivînan derxistin û birin. Ew birin bû ko birin, ew êdî hew vegerîya. Du mehan ew di girtîgeha Rewanê de bû, lê piştî du mehan ew şandine Rûsîyayê.
Çar zarê Sefo hebûn; sê keç, kurek. Kur yê biçûk bû, sê salî.
Bavê gelekî ji kurê xwe hiz dikir. Jê re digot Memê Alan! Pey girtina bavê re tê bêjî gişkan xwest wê valayiyê tijî bikin. Memê bû hizkiriyê gişkan, delaliyê gişkan. Û dema dawiya hefteya koçberiyê, ya duyemîn Memê bi navêşê ket, ew ji bo gişkan bû xema lape mezin. Nava wî nolî avê diçû. Serdapê dişewitî, dikirin, nedikirin germa wî danediket.
Trên li cî cîyan radiwestîya. Derê vagona vedikirin û destûr didan, wekî ji xwe re avê hildin. Lê zêde kesî nikarî bû gavek biavêta. Saldatan, tivingên wan di destên wan de, qetê segan hişk girtî û dor li wan digirtin.
Silo timê bi xwe peya dibû. Wî baweriya xwe bi kesî nedianî. “Xwîngerm in, te hew nihêrî şaşiyek kirin, saldata jî gulle berî danê. Kê ji kê ye. Di vî welatê wêran de ne merivatî maye, ne jî zagûn”– ew difikirî.
Carekê jî, gava Silo peya bû ko avê hilde, dengê girî kete guhên wî. Çiqas jî di vê trênê de dengê girî ne tiştekî metelmayînê bû, lê dîsa jî ev girî ne wek giriyên mayîn bû. Çend mêr û saldat li hev qelibî bûn. Jinan li xwe dixist. Hela du gulle jî hatin agirkirin. Silo xwest nêzîk be û bizanibe ka çi bûye, lê saldata rê nedayê, wan ew vegerandin. Rojtira mayîn gundîkî wan ji Silo re got, wekî kalek çûbû dilovaniya Xwedê. Saldat ji xweyê mirî re dibêjin, wekî çawa bigihîjne stansyonê, ew dikarin peya bin, miriyê xwe çel bikin. Lê çawa trên radiweste, saldat dikevine vagonê, termê mirî hildidin û dibin. Nahêlin tu kes ji mirovên wî bi wan re here. Ew termê mirî didine karkerê stansîyonê ko bispêrine xweliyê. Hela ser de hindik mabû kurê wî merivê mirî jî bikujin.
Ji wê rojê de, gava trên radiwestîya saldat nêzîkî deriyan dibûn û dipirsîn ka miriyê kê hene. Her car tê bêjî ew gotin dibûne xencer û dil û hinavê Silo dixişivandin.
Memê bi ser xwe ve nedihat. Her caran, gava çavên Silo li biraziyê nexweş diket, tirseke bêwa dikete dilê wî.
Kurik roj bi roj sist dibû, tiştek nedixwar û nava wî jî hema usan nolî avê diçû. Rojekê jî jina Silo êdî tap nekir:
— Kurik ji dest me diçe, malwêran, tu çi dikî?
— Ez ê çi bikim,– Silo zarî bû,– kevir û kuçikê Xwedê ser me de bibarin, wekî barîne, ka çi ji destê me marûmê Xwedê tê, wekî em çi bikin.
— Lê îcar bû, em hema destê xwe tev werkin, rûnîn?
— Lê em ê çi bikin, zulma Xwedê ye di ser me de hatîye.
Gişkan jî zanî bû, wekî weha here kurik ê ji destê wan here û her yekî dixwest ji aliyê xwe de rêyekê bibîne.
— Hema dûkî, dermanekî, lê weha dibe?– Jinê dixwest ese tiştek bê kirin.
Bûka teze, ko heta niha tev tu tiştî nedibû, nêzîkî keça Silo ya biçûk bû û di guhê wê de kire pistepist. Keçikê paşê ji mezinan re got, wekî navê derman dibêje û ew derman wê bi carekê re nava kurik bibire.
— Vê carê em çawa gihîştine stansîyake mezin, ez ê peya bim û ji saladata lava bikim, wekî bihêlin ez herim ji avdêrkê derman bikirim.– Kurê Silo got.
— Na, ez ê herim!– Silo nehişt ew gotina xwe temam bike. Saldatên se bi wan re bi carekê ve hatin ber çavên wî. Berê bûya dibe kur bixwesta gotina xwe bibe pêş, lê niha tê bêjî ew bi zagoneke ne nivîsar, bi qeyde û qanûnên taybetî dijîyan. Silo serok bû û gotina wî kêrta kêvir bû, tu kesî nikarî bû biguhasta.
— Tu ê bikaribî navê derman di bîra xwe de xweyî bikî?– Kur jê pirsî.
— Hun ê navê derman ser kaxazekê binivîsin, bidine min, gava ez çûme avdêrke, ez ê nîşanî wan bikim, wê derman bidine min.– Bi teherekî wî çend gotinên rûsî jî ser hev de anîn, wekî ji saldatan re bêje.
Du rojan Silo, kaxeza bi navê derman di beriyê de, li benda stansîyona mezin bû. Lê te hew dinihêrî trên li çolekê, yan stansîyoneke usa radiwestîya, wekî tenê holikek, yan jî du holik hebûn.
Nexweşiya kurik roj bi roj girantir dibû. Çaya giran, poxîn, birincê kelandî, êdî çi bêjî dane kurik, lê gişk bê fêde bû. Kurik reng lê teyîsî bû, çav di kor de çûbûn, êdî hew karibû xwe li ser piya bigire.
Silo nedihişt jinik li ber kurik bigirîn, lê bi xwe jî ancax xwe zevt dikir. Wî bi çavên xwe didît Memê, tayê tenê, ko dewsa warê bavê xwe mabû, çawa roj bi roj ditemire. Carina wî pişta xwe dida neferan û hêstir di ser qerçomekên sûretê wî re hol dibûn xwarê û nav rîdana wî ya sê hefteyan kurnekirî de, unda dibûn.
Jîyana wî bi rojên giran tijî bû; rev û bez, girtin û lêdan.
Gava cenga cihaniyê, ya yekemîn dest pê bû û li Kavkazê têkilî, pêwendiyên navbera xaçparêz û misilmanan sert bûn, wan xanî û gundên xwe, milk û zeviyên xwe, goristanên kal û bavên xwe hiştin û koçberî Wanê bûn, nav êla birûka. Qey bêjî êdî bi cîh û war bûbûn; êdî ji xwe re xanî ava kiribûn, çandinî dikirin. Lê piştî têkçûna şorişa fiêx Seyîdê Pîranî tirkan êrişî gundên wan kir. Vê carê jî ji bo neferên wan nekevine destê Roma reş, wan dîsa bar kir û derbazî Yekîtîya Sovêtê bûn.
Hingê wî zanî bû ew rev û bez, ew koçberî ji bo çi ne. Lê vê carê ji bo çi ew cîşihitî kirin, wan bi kuda dibin û wê çi bê serê wan, kesî nizanibû. Hê rast, yê zanibûn nedigotin.
“Ya Rebî, gunehê me çî ye? Gunehê van kal û pîran, van jin û zarokan, van bûk û zavên teze? Gunehê vî kurikî, vî teyrikê buhuştê çî ye, wekî awa bêxeda ber çavên me ditemire? Xwedê bê Xwedê, ev çi zulme? Ne em ji zulma Roma reş revîn, wekî xwe bigihînine welatê aza, wekhevî û rastiyê. Lê ka, azayî û rastiya wan li ko ye? Ne ji me re digotin ev hukumata piştovana marûm û belengazan e, piştovana karker û cotkaran e? Çira ji me marûmtir, belengaztir meriv hene li rûbarê dinê?”– Wî di dilê xwe de digot.
— Bavo, em dikevine bajarekî mezin.– Kur Silo ji nav mitalan derxist. Silo nêzîkî qelîştoka derê vagonê bû. Rastî jî trên di nav bajarekî mezin re diçû. Li herdu aliyên rê avayên mezin bûn, trênê jî bayê xwe sist dikir.
Bajarekî şên dihat xuyanê. Li stansîyonê meriv pir bûn, dikan hebûn. “Usan e avdêrk jî wê hebe.”– Silo fikirî.
Çawa derê vagonê vekirin, ew zûzûka peya bû û ber bi dikanan çû.
— Kuda, kuda,– saldatek di ser de qûjîya.
— Derman, derman, bolnoy, bolnoy (*) – Silo xwest bi saldat bide famkirin.
— Nazad!(**) – saldat lûla tivingê rastî Silo kir. Silo di ciyê xwe de sar bû û nizanibû çi bike. Çend saldat bi kûçikan ve nêzîkî wî bûn. Xwîna Silo hevraz avît, ji hêrsa ber çavên wî reş bûn, lêlê bû bi diranan zengûlekên wan qet bike, lê xwe zevt kir. Wê ewqas nefer di stûyê kê de bihîştana? Wî demeke kurt li çavên wan nihêrî, paşê destê xwe hejand û por poşman vegerîya vagonê. Neferan ew gişk bi çavên xwe dîtin, lema jî gava Silo hilkişîya vagonê tu kesî tişt jê nepirsî. Wî bi xwe jî tişt negot, ji hêrsa çila bûbû, reng lê çûbû. Lê ne ji tirsê. Niha ew êdî ji tu tiştî neditirsîya.Wî tenê nedixwest van neferan, vê mala giran, sêwiyên birayê xwe stuxwar bihêle. Ser tirsê re wî êdî ji mêj ve gav dabû.
Silo li cîhekî din jî xwest ji bo derman peya bibe, lê vê carê saldata qet nehişt ji vagonê jî bê xwar. Û ji hertiştî zivêr, hêviya xwe ji hertiştî birîyî, li rex derê vagonê çarmêrkî rûnişt. Niha Ezrahîl jî li ber çok bida, canê wî bixwesta, wî ê tu tişt negota, qet ji ciyê xwe jî nedilipitî.
Vê carê jina wî êdî tap nekir, saldat tev dan, ji vagonê peya bû û kire girî. Saldat li dorê ber hev bûn, ofîsêrek jî hat û bi alîkariya werger pê hesîyan, wekî nexwaşê wan heye û derman gerek e. Ofîsêr ji wê re got, wekî dema here vagona xwe, wê ji nexwaşê wan re derman peyda bike. Rastî jî piştî nîv saetî dermanek anîn.
Lê kurik êdî ji taqet ketibû. Heta nikaribû derman jî daqurtîne. Çawan jî hebûya, bi teherekî derman di gewriya wî de kirin xwar.
Derva zivistan bû. Herdu aliyê rê xalî bûn. Bi seda kîlomêtra beriyeke bê serobin bû, bi spîçala berfa qerqaş nixamtî. Usa dibû, şeş, heft saetan trên diçû û li ser rê tu şênî tune bûn. Carina ba radibû û dikire fizildûmaneke usa, wekî te digot erd û esman tev li hev bûne. Ji merivan tirê ew ji sînorê dinya şên derketine, ketine cîhekî usa ko hê pêyê kesî lê neketîye.
Tarî kete erdê, Silo bi xwe jî texmîn nekir, çawan bi xew re çû.
fiev êdî nîvî bûbû, gava ew ji qêrîniya jinan hişyar bû. Wî çavên xwe vekirin û dît ko jina birê wî li serê xwe dixe, serçavên xwe pencirûk dike. Bêguman wî texmîn kir ko çi bûye, lê bi carekê ve ji cîhê xwe ranebû. Berî gişkî, nolî birqa birûskê di fikra wî re derbas bû, wê çawa biraziyê xwe, tayê tenê, delaliyê gişkan, li vê beriya xalî, bê xweyî û bê xudan bihêle. Û bi carekê ve biryar girt, wekî termê biraziyê xwe wê nede saldata. “Yeke dinya sar e, sovê jî wê kêm vêxin. Em ê termê kurik li qulçekî ji sovê dûr xweyî bikin, heta digihîjne cîh. Li kîderê em cîh bûn, ez ê biraziyê xwe li wir jî bispêrme erdê.”
Pey vê biryarê re rabû, çû ber termê biraziyê xwe çok da, eniya wî ya ko êdî sar dibû maç kir, paşê keça birê, ya ji dengê girî hişîyar bûbû, hemêz kir û azayî da hêstira. Nefer gişk tev rabûn. Zêwîn kete vagonê. Mêr, jin, keç, kur, gişk digirîyan.
Li welêt şîna weha nedikirin. Beguman digirîyan, dilûbandin. Lê der, cînar, qewm û pismam di ber dilê xweyê şînê de dihatin, ew aşt dikirin, mijûl dikirin û şîn teherekî sivik derbas dibû. Lê niha gişk digirîyan û kesî aşt bike, ber dilê wan de bê, tune bû.
Ev şîn û girî wê dirêj dom bikira, eger Silo texmîn nekira, wekî trên bayê xwe sist dike. Wî carekê jî guhê xwe da ser dengê tekê trênê û ji nefera re got:
— Hela hiş bin.– Lê jina tê bêjî dengê wî nebihîst.– Keça Qaso, ne ez ji te re dibêjim,– wî ji jina xwe re got.– Niha trên ê bisekine. Hûn gişk, xên ji Meyana bûk ji termê kurik dûr bikevin û dengê xwe bibirin. Herkes bira bi tiştekî ve mijûl bibe. Ez termê Memê xwe tu cara nadime destê van kafiran.– Ser van gotina dîsan kela wî tijî bû û xizîn kete dengê wî.– Ez serê xwe jî bidim, termê biraziyê xwe nadim. Ne silametî em bigihîjne cîh, eger cîhê usa di vî welatê wêran de hebe, ez ê li wir jî termê biraziyê xwe bispêrime xweliyê.
— Evdê Xwedê, gune ye tu ê çawa termê kurik bihêlî. Ne divêt hema îro bispêrine xweliyê. Tiştê ko tu dibêjî bi Xwedê xweş nayê.– Jinê bi dengê nimiz got.
— Lê ev halê me bi Xwedê û pêxembera xweş tê, erê? De hiş be, êdî hêrsa min raneke. Min di jîyana xwe de pêl mûrîstanekê nekirîye. Nimêj û rojî, min hertişt li gor gotina pêxember kir. Lê ka çi hate pêşiya min?
— Xwe ber Xwedê gunehkar neke, bêhna xwe fireke.
— Min got, hiş be, îcar ji min re bûye melle.
Jinê êdî dengê xwe nekir. Yên mayîn jî yeko yeko, bêdeng ji term dûr ketin û niha dewsa dengê girî, tenê îskeîska fetisandî dihat. Êdî bêdeng di xwe de dikewgirîn.
Trên rawestîya. Silo vê carê ji vagonê nehate xwar. Wî derdan dane destê kurê xwe û jina wî û şandin wekî avê hildin. Ew bi xwe ber derê vagonê ma.
Saldatek bi xortekî kurd ve ko werger bû, nêzîkî wî bûn û xortê kurd ji Silo pirsî:
— Miriyê we hene?
Silo bêdeng destê xwe bi nanakî hejand û berê xwe ji wan guhast.
Dema derê vagonê dadan û trên dîsa bi rê ket, gişk dîsa li dor termê kurik ber hev bûn û şîna xwe kirin.
Piştî mirina Memê roja çaremîn gîştine cîh. Hema ji vagonan ew kirine erebên barbir û wek çar saetan jî ew bi ereba diçûn, heta gihîştine devê çemekî biçûk. Ji wan re gotin, wekî hinekî bîna xwe bistînin, va merivên dîwanê wê bên û bi pirsa wan ve mijûl bibin.
Dor wan beriyeke bêserobin bû. Tenê cî cîyan ji rasta beriyê topikên biçûk bilind dibûn. Wek kîlomêtrekê ji wan dûr, li ser milê çepê gundekî ji deh dozdeh xaniyan dihat xuyayê.
Hê wan koça xwe gişk peya nekiribû, siwarek hat, hinekî ji dûr ve li wan mêze kir, paşê serê hespa xwe zivirand û çû.
Di dû peyakirina koçê re Silo li dora xwe nihêrî. Di fêza wan de çend topik hebûn, wî texmîn kir, wekî yekî ji wan dikarin bikine goristan.
Ro êdî bejnekê bilind bûbû. Çawan jî hebûya, gerek kurik wê rojê çel bikirana. Heta kurik çel nekin, nikarin tu karî bikin. Lê li pêşiya wan hê çiqas kar hebûn.
Wan hê hûr mûrê xwe cîh dikirin gava ji aliyê gund vê carê çar siwar hatin. Yek ji wan xort bû, lê hersêkên mayîn mêrên navsere bûn.
Silo cara yekemîn merivên usa didîtin. Rengê wan tê bêjî qimilî bû, dêmê wan gulover bûn, hestuyên ber çavan hinekî bel. Lê ya lape ecêv çavên wan bûn; hûr û dirêjoşkî. Ew nêzîkî koçê bûn û silav dane wan:
— Selam, alêkûm,– Silo zendegirtî ma, nolî eşîran silavê didin. Paşê wan çend tişt jî gotin û Silo texmîn kir, wekî zimanê wan nolî zimanê osmanîyan e û ew hinek gotinên wan fem dike.
Bi gilîkî wan hev da femkirin. Tiştekî ko berî gişkî ji Silo re bû berbîn ew bû, ko ev meriv misilman bûn. Lema jî wî bi carekê ra ji wan re got, wekî miriyê wan heye û divêt ese çel bikin. Gava ew di derheqa mirî de pê hesîyan, mêrekî xortê bi wan re hatî tek kir û ji wî re tiştek got. Xort li hespa xwe siwar bû û berê xwe da gund.
Jina ji bo şûştina mirî av germ dikirin, gava ew xort bi çar xortên mayîn ve hat. Wan bi xwe re perçe bona kefen anîbûn.
Kefen, kevirekî giran bû li ser dilê Silo. Ew hê di trênê de kefen difikirî. Wî ji jinê jî pirsî, lê perçê sipî, ko dest nedabûnê tune bû. Û wan qirar kir şeltê orxanekê derxin, bişon û bikine kefen. Çi bikirana, tu çara mayîn tune bû. Lê heta derxistana, bişûştana, ziha bikirana, pir wext wê biçûya, ew jî vê zivistana sar.
Heta mirî şûştin, kefen kirin, kome mêr û jinên mayîn jî hatin. Jin çawa ji erebê hatin xwar, çûn li dor termê mirî rûniştin. Mêran barê erebê peya dikirin: tûrek tijî birinc, sê çar nanê petî û du semawer ji bo çayê.
Silo ew gişk didît û ji çavên xwe bawer nedikir. Di pey ewqas tiştên dîtî re, ji wî tirê dinya êdî welgerîyaye, ew bi neferan ve di derê dojehê re ketine hundur. Merivatî, camêrî, dilovanî, gişk li wî alî dinê, li dinya ronik mane. Lê mirovahî û dilovaniya van merivên nenas, ko Silo heta niha qet di xewnê de jî nedîtibûn, ji wî re bûn berbîn.
Usan e hertişt hê unda nebûye, hê jî hêja ye ko meriv bijî!
(...)Bolonoy: Bi zimanê rûsî ye, tê maneya nexweş e.
(…) (…) Nazad: Bi rûsî ye, tê maneya yan şûn de.
-------------------------
© Nivîskar, Nûdem û Nefel |
