CIZÎRA BOTAN, 23/12 2011 — Li navenda Cizîra Botan hetanî demên dawî îstîsna ne tê de şûkirin bêyî ko kurik û keçik hevûdin bibînin çêdibûn. Qaşo li gorî ola îslamê tevdigerîyan û ji ber wê çendê boyî hevdîtina kur û qîzên ko berendamên şûkirinê bûn astengî derdixistin. Hal bi hal fermanekî ola îslamê ya ko hevdîtina herdu aliyan qedexe bike tune, dijane, îslam di vê mijarê de erka teşwîqê jî digere ser xwe.
Dema berê di dawet û dîlanan de jin û mêran cuda cuda govend digirtin û direqisîn. Ji ber wê çendê derfet ji mala kurik re çêdibû ko bihatina di dîlanan de yan jî di geşt û seyranan de qîzeke bi dilê xwe bineqandana. Ew malbata ko dilê wan ser hebûya ko kurê xwe jin bikirana jinên xwe dişandin dawetan û çavê xwe li qîzikan digerandin. Eger li wan dawet û dîlanan de qîzeke li gorî dilê xwe bidîtina ji wê demê û şûn de pêvajoya xwestin û xwazgînîyê destpê dikir.
Eger ne di dawet û seyranê de bûya wê hingê ji boyî “qîzdîtinê” rêyên din derdiket pêşiya wan. Mala kurik hem ew bixwe hem jî bi arîkariya hin jinên ko di vê mijarê de bibûn pispor bi çaralî çavên xwe li qîzên berendamê şûkirinê digerandin. Dema haya wan ji qîzekê çêbibûya wê hingê yan jinên wê malê bixwe yan jî bi arîkariya jinên navbeynkar seredanek bo mala qîzikê dihate kirin û bi wê boneyê derbarê qîzikê û wesfên wê de agahî distandin û hem ji kurik re hem jî ji ferdên din ên malbatê re dihate radigihandin. Eger kurik jî li gorî wesfên ko jê re hatibûne dayîn rewşê “erê” bikira wê demê mijar di “civata malbatî” de dihate gotûbêj kirin. Eger di wê civatê de jî biryara erênî derketa wê demê rewş ber bi xwestinê ve diçû.
Malbatê îhtîmala wergirtina bersiveke neyî jî datîna ber çavê xwe û ji bo ko nebin sedema şikestina perestîja malbata xwe pêşî ji boyî xwestina qîzikê jinek erkdar dikirin û dişandin mala wan. Jinika erkdar jî diçû mala qîzikê û nîyeta mala kurik ya xwestina qîza wan ji wan re radigihand. Herweha derbarê mala kurik de û derbarê karê ko dike de, hek heba derbarê pîşeyê wî de agahî dida wan.
Mala qîzikê, piştî ko ev pêşniyar wergirtin li gorî kevneşopiyê ji bo bersivdayînê dem ji wan dixwest. Bes bersiva wan erênî jî bûya û neyînî jî bûya bi helwesteke însanî mêhvanên xwe bi rê dikirin. Piştî wê, mala qîzikê derbarê malbata wan de û xasma ya kurik de lêkolînên berfireh dikirin. Ka kurik bi kê re digere; pîşeyê wî heye an na; kirinên wî yê ne rê dehene an na. Xasma li ser pîşeyî (sen’et) dî radiwestiyan. Wê demê ji ber ko karmendiya dewletê nebû pîşe di rewacê de bû. Heta eger kurik xwedan-pîşe bûya malbata wî bi vê çendê îftîxar dikir û holê digotin: “Elhemdû lîllah kurikê me xudan-pîşe ye, destê wî zêr dibirre…”
Mala qîzikê piştî ko di derbarê mijarê de lêkolînên berfirehkir û di encamê de jî rewşeke erênî derket holê, wê demê bi awayekî agahî dişand bo malbata kurik
Xwestin: Piştî ko malbata zavê bersiva erênî wergirt şevekê grubek ko ji çar yan pênc kesan pêk dihat diçû mala bûkê. Erk û armanca wan vebirîna qelenî bû. Cotek guhar yan jî gustîlek û hin çîqolate bi xwe re dibirin û bazarê destpê dikir. Malbata bûkê ji bo pere û zêrên zêde, malbata zavê jî ji bo ko wê hejmarê kêm bike li ber xwe didan. Ji ber wê çendê bi giştî malbata zavê zilam yan jî jinek zana-ştexalî, têbir û zanayê mijarê ji bo arîkarîyê bi xwe re dibirin. Piştî ko li hev hatin, eger guhar bûya dixistin guhê wê, eger gustîl bûya dixstin tilîya wê û kar diqediya.
Vebirîna qelen: Di zewacê de pirsgirêka herî mezin qelen bû. Carinan xwestina qelenê zêde ya ji aliyê mala bûkê ve dibû sedema negihiştina kurik û qîzikê. Herweha dema dilê babê qîzikê li ser dana qîza wî nebûya wê demê bersiva xwe ya neyînî di awayê xwestina qelenê zêde de dida. Barê giran yê qelenî xwestina zêran bû. Zêr jî bi giştî ev bûn: Yek alma, du qerenêz, zîncîra zêr bi çîçeka wê ve, cotek guhar; du, sê yan çar cot bazin. Carinan hin malbatên çavvekirî hebûn ko pirsgirêka zêran bi rêya “emanet” çareser dikirin. Ango babê bûkê çiqas zêr xwestibana erê dikir, paşê jî bêyî ko haya malbata qîzikê jê çêbibe ji derûdora xwe ewqas zêr peyda dikir û dida wan. Piştî dawetê jî lêborîn ji bûka xwe dixwestin: “Keça min qusîra me efû bike, wellehî me nebû. Em sozê didin te kengê bikeve destê me de em ê zêran ji te re bikirin.” Jixwe tişteke ko bûka reben kariba bikira nebû, ji neçarîya hal wê jî qebûl dikir. Ji ber wê çendê hinek malbat hebûn ko dema zêr dixwestin, malbata zavê bi dijwarî hişyar dikirin: “Eman, eman ne we bit hûn zêrên emanet bînin ha!!.”
Nîşan: Wê demê ji “nîşana” îro re “şerbet” dihate gotin. Piştî xwestinê, mala zavê jinên xwe kom dikirin û torbeyek şekir, bi gotina wê demê sînîyek cil, herweha ji bo ko şerbetê çêbikin hin darçîn û dermanê şerbertê jî bi xwe re dibirin û diçûn mala bûkê. Eger demsal havîn bûya hin qeşa/cemed jî ji bîr nedikirin.
Eger mala zavê û mala bûkê ne di şînê de bûna wê demê mala zavê gazî mitirb dikir. Hetanî ko jinên mala zavê bicivîyana mitirbî ji bo jinan lêdixist û jin direqisîn. Piştî ko jinên mala zavê civiyan hemiyan bi hev re berê xwe didan mala bûkê. Di rê de mitirp/mitrib li pêşîyê bû, li gorî kevneşopîya wê demê jinikekê sînîya cilan hildigirt û hemalekî jî torbeyê şekir yê pêncî kîlo hildigirt. Cil di sînîyê de rast dikirin. Şîşeyeke miskê ko wê demê jê re “minare” digotin, datînan nava sînîyê de û zêrê bûkê jî bi wê şîşeyê ve dikirin. Ji bo ko di mala bûkê de şerbetê vexwin sînîyeke tejî qedehên avê digel çar-pênc sûrahîyan jî bi xwe re dianîn. Di mala bûkê de jinan mil digirt û direqisîn. Mitirbî di zirneyê xwe de “narînkê” lê dixist:
Narînkê hey naaaarîn hey naaaarîn hey naaaarîîîn, naaarînkê hey naaaarîn delaaalê.
Ez û tu haavaaal în hey naaaarîn hey naaaarîîîn ez û tu haavaaal în deeelaaaalêêêê.
Narînka çiya yî hey naaaarîn hey naaaarîn hey naaaarîîîn, narînka çiiiyaaaa-yî delaaaalê
Nav gul û giyaaaa-yî hey naaaarîn hey naaaarîn hey naaaarîîîn, nav gul û giya yî delalê
Dema zêrê bûkê pê ve dikirin ew jî radikirin serê govendê. Bûkê şerm dikir ko bireqise lê yên li derdora wê di reqsê de mest dibûn. Mitirbî jî digel lêxistina narînkê mendîl yan jî şefqeya xwe raserî bûkê digirt û jinan weke şabaş pere diavêtin wê mendîl yan şefqeyê de. Ew pere hemû digihan mitribî, ew mafê wî bû. Weylweylka wê ya bêhtir şabaş bikira û navê xwe derxista. Ji ber wê çendê kêf kêfa mitirbî bû. Lê kêfa herî zêde ya mitirbî wê dema ko zêr bi bûkê ve dikirin dihat.
Ew jinika ko bi hilgirtina sînîya cilan erkdar bû hereweha li wê derê wê şerbet jî çêdikir û pêşkêşi mêhvanan dikir.
Di vê navberê de eger di nav xizm û hezkerên mala zavê de hin yên di şînê de hebûna û ji ber wê çendê tevlî bernameya şerbetê nebûna, piştî roja şerbetê ji aliyê mala zavê ve kasikeke şekir weke “tiberik” ji wan re dihat şandin. Ewan jî ev şekir weke “şekirê muradê” bi nav dikir û bi awakî qedir didîtin û dema ew şekir dixwarin jî ji xwe re dua dikirin û murada xwe dixwestin. Metna duayê jî ev bû: “Biheşt û îman, mirad û mexsed. Çawa Xwedê murada wan kiriye, Xwedê murada me jî di dinyayê û di axretê de bike.”
Piştî wê dor digiha dawetê/dîlanê.
[dê bidome] |
