CIZÎRA BOTAN, 19/7 2009 — Sê neyarên me hene: Cehalet (nezanîn), zerûret (hewcetî) û îxtîlaf. Em ê bi çeka sen’et, marîfet û îttîfaqê bi van hersê neyarên xwe re têbigoşin.
Hişmendê vê gerdûnê (kaînatê) û mêweya wê ya herî mukemel û encam û gayeya wê însan e.
Însan rêwî ye. Rêwitiya wi ji zaroktiyê ber bi xortaniyê ve, ji xortaniyê ber bi kalîtiyê ve, ji kalîtiyê ber bi gorê ve, ji gorê ber bi heşrê ve, ji heşrê ber bi heta hetayê ve didome.
Heqîqet, ew fitîla ko ronahiyê dide ye. Lê mecaz, ew şûşeya ko ronahiya wê zêde dike ye.
Mecaz derî ji mecazê re vedike.
Laş (cesed) mala ruhî ye û kincê wî ye.
Helbest, navgîneke şêrîn ya vegotinê ye. Bes ji ber ko hukmê xeyalê li ser helbestê heye tevlî rastiyê dibe û rengê rastiyan diguherîne.
Momosteyê herî pêşî û bandordar yê mirovî, diya wî ye.
Aqil nikare tevgerên giyanê (rûh) dorpêç bike.
Axaftina cidî ya bi dînan re texlîteke dînîtîyê ye.
Mirovek di çar yan jî pênc warên zanyariyê de nabe xwedî-meleke û pispor. Yan jî heke xarîqe be…
Gundek bê keya/muxtar nabe. Derziyek bê oste nabe, bê xwedî nabe. Tîpek bê nivîskar nabe, tu vêya dizanî. Çawa dibe ev memleketê holê bêhed birêkûpêk bê Serwer be?
Madem tişt hene û bisen’et in, helbet ostekî wan heye
Nedîtin, ji neyînê re nabe delîl.
Afirandina pêşûyekê ji hêla sen’etê ve ji afirandina fîlî ne kêmtir e.
Zanyariya cengê (fen-i herb) sen’eetek girîng e.
Hişkebawerî (teasûb) yan ji nezanînê yan jî ji nemuhakemekirinê çêdibe.
Dîroka ko bûyerên heqîqî qeyd kiribe, şahidê herî rast yê heqîqetê ye.
Mamsoteyê çê/baş, li ser minareyê ye, yê xirap di binê bîrê de ye. Ji bo mamosteyan nîvek tune ye. Yan di cihê bilindtirîn de (e’layê illîyyîn) ye, yan jî di xartirîn xarê de (esfelê safilîn) ye. Nava wê çênabe.
Çav, neynika dilî ye.
Ê çavên wî nexweş be ronahiya tava înkar dike. Ê tama devê wî tehil be ji ava şirîn re dibêje tehl e.
Wê tişta ko tu nabînî înkar meke. Her tişt ne bi agahiyên te sînordar in.
Sedema raxistina rûyê erdê, ango wesîleya wê, însan e. Ziyafeta di vê mêhvangehê de li ser navê wî hatiye dayîn.
Ey ew mirovê ko xwe “mirov” dihesibîne! Xwe bixwîne! An jî îhtîmal heye ko tu bibî heywan yan jî camid.
Jiyan heqîqetên herî birûmet in, herî paqij in. Bi tu awayî kêmasî û adîtîya wî tune ye, lekekî kirêt ya wê nîne.
Ey nefsê! Zanibe, duh (roja derbasbûyî) ji destê te derket. Sibê; di destê te de senet tune ye ko tu bibî xwediyê wê. Nexwe, temenê xwe yê rasteqîn wê roja ko tu têdeyî zanibe.
Dem, şîrovekereke herî mezin e. Heke qeyda xwe derbixe pêş, îtîraz nayê kirin.
Rastiyê nîşanî me daye ko beşera (mirovahîya) hişyar nikare bêdîn be. Nemaze, ew merivê ko hişyar bûyî, tama mirovahiyê seh kirî, bûyî berendamê pêşerojê û hetahetayê (ebedê), nikare bê dîn bijî.
Çawa di malî de sedeqe çêdibe, herweha di zanyarî, raman û kiryarê de jî çêdibe.
Yek yê îsbatker li ser gelik yên nefîker (ên dibêjin nîne) tête tercîhkirin. Di dozekê de hukmê du şahidên îsbatker li ser bi sedan nefîkeran racih e.
Her tişt ne bi agahiyên me ve girêdayî ne. (Di xisûsekê de) neyîna ilmê me, nabe delîla neyîna wê.
Perdeya di navbera zanyarî û nezanînê de çiqas tenike û çiqas stûr e.
Tişta ko di rabirdûyê de nezerî/teorîk (hêjan nehatibe îsbatkirin) be dibe ko di pêşerojê de bedîhî (aşîkar, li ber çavan) be.
Ronahiya wijdanê zanyariya dîn e. Ronahiya aqlî zanyariya şaristaniyê ye. Be tevlîhevbûna herdukan rastî dixuye. Bi herdu baskan himeta xwendekar pervaz dike (vedibe/fir dide) Dema ko ji hev veqetiyan, ji wa ewil hişkebawerî (teesûp), ji ya duyemîn jî hîle û guman dizê.
Çar tiştên ko hêzê didin bilindahî, quwet, bedewî û cemala gotinê ev in: Axivker, muxateb, mebest û cî/meqam. Ne ko wek wêjekar/edîp zen dikin cî/meqam bi tenê ye.
Gotin/axaftin mîna malî ye. Îsrafa wê necaiz e.
Ew qîmet û bedewiya ko di îcmal/kurtasiyê de heyî di tefsîlatê de tune ye.
Deynekirin carînan dibe sedem ko muxateb were însafê û di wî karê ko tê daxwazkirin de serkeftin çêbibe.
Çav, neynika dil e.
Tişta herî zêde mirovî tehrîk dike, meraq e.
Zanyarî ew e ko di qelbî de cî bigre. Heke tenê di aqil de bimîne ji mirov re nabe mal.
Meraq mamosteyê zanyariyê ye.
Dîn jiyana neteweyê ye û giyana wê ye.
Însan muxatebê taybet yê Saniî/Xwedê ye.
Xwe “serberdayî” zen meke. Lewre, dema tu bi nêrîneke zanyarî li vê mêhvangeha dinyayê binihêrî tu qet tiştekî bêxaye û bênîzam nabînî. Tu dê çawa bê nîzam û bê xaye bî.
Heke hûn tam û çêja jiyanê bixwazin, jiyana xwe bi îmanê bidin jiyandin, bi ferzan spehî bikin û bi xwejêvedana gunehan biparêzin.
Xûyê/damarê xortaniyê ji aqilî zêdetir li hestan guhdarî dike. Lê hest û hewes kor in, encamê nabînin. Dîrhemeke lezeta hazir li ser xunkariyeke lezeta pêşerojê re digre.
Ji sedî not û nehê şerîetê bi exlaq, îbadet, axret û fezîletê ve girêdayî ye. Rêjeya siyasetê ji sedî yek e.
Îslamiyet mîna tavê ye, bipifkirinê navemire. Mîna rojê ye, biçavmiçandinê nabe şev. Ê çavê xwe bimiçîne ji xwe tenê re dike şev.
Eger mecaz ji dest ilmî derbikeve here bikeve destî cehlê/nezanînê wê biguhere heqîqetê, wê derî li ber xurafeyan veke.
Ya ko mirovan zînde dike hêvî/ûmîd e; ya dikuje bêhêvîtî ye.
Şohret wî malê ko ne yê mirovîye jî dike malê wî.
Dijminê dijminî heta ko dijminiya wî dewam bike ew dost e; dostê dijminî jî heta ko dost be, ew dijmin e.
Çavê pêşûya kê afirandibe, yê tav/roj jî afirandiye ew e.
Ew kesê ne xwediyê destekî welê bihêz be ko karibe dinya û hemî stêr û tavan mîna libên tizbiyî rake û fitilîne ew nikare doza çêkirin û afirandina kaînatê/gerdûnê bike. Lewre her tişt bi her tiştî ve girêrdayî ye.
Ew kesên ko di maddeyê de li her tiştî dinêrin aqilê wan di çavê wan de ye; lê belê ça jî di manewiyatê de kor e.
Kaniya hemû fesadî û tevîheviyan û jêdera livdar ya hemû exlaqê rezîl du peyv bi tenê ne:
Peyva yekemîn: “Piştî ko ez têr bim yen dî ji birça bimrin, min çi jê.”
Peyva dûwemîn: “Ji bo na rehetiya min tu zehmetê bibîne; tu bixebite, ezê bixwim.” Dermaneke bi tenê ya rayê peyva yekemîn qut bike heye. Ew jî wacibbûna zekatê ye. Dermanê peyva duwemîn jî qedexekirina ribayê/faîzê ye. Edaleta Qur’anê li ber deriyê alemê rawestiyaye û ji ribayê re dibêje: “Qedexe ye, mafê te yê ketina hundir tune ye.” Mirovahiyê li vê fermanê guhdarî nekir, zelleke mezin xwar. Hêj yekî mezintir nexwarî divê guhdarî bike.
Siyaseta ko esasê wê li ser berjewendiyê be (ew siyaset) cinawir e.
Nîşandana hezjêjikirinê ya li heberî cinawirê birçî, neku merhemeta wî, îştaha wî vedike. Dê hem kirya didanê xwe jê bixwaze, hem jî ya neynûkên xwe.
Zemanî welê nîşanî me da ye ko biheşt ne erzan e, dozex jî ne ko nehewce ye.
Elmaseke bêmenend ê zengaroyî li ser cama her dem biriqandî tê tercîhkirin. |
