Nefel

[ ÇARŞEM, 2024-12-04 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
Destûr û şerê Kerkûkê

STOCKHOLM, 3/7 2005 — Li vê dawiyê endamên ereb yên girêdayî Hevbendiya şîiyan ya herî mezin di parlamentoya Îraqê de rûyê xwe yê rastîn nîşan da û got ko şîi û sunniyên ereb helwêstekê hevbeş li ser pirsên sîstema hikmî, şêweyê fedraliyê, peywendiya îslam û dewletê, rola jinê, pirsgirêka Kerkûkê û wan deverên ko nakokî li ser heyî (mebesta wan deverên kurdî yên heta niho li derveyî desthilata hikûmeta Kurdistanê man e) heye.

Wan herweha got ko ew dixwazin pirsa şêweyê federaliyê û pirsa Kerkûkê paşde bihêlin bo piştî destûrê û duristkirina hikûmeta piştî hilbijartinan. Wan bê liberçavgirtina hindê ko ew bi kurdan, ne bi sunniyan re di koalisyonê de ne û ka ew bi kurdan re li ser çi lihevhatine got “dibe ko kurd li dijî wê paşxistinê rabiwestin lê em dê wê helwêsta xwe bi ser wan de feriz bikin”. Bi gotina wan di pirsa nivîsandina destûra Îraqê de dê parlamentoya Îraqê behsa Kerkûkê neke. Û ew hêvîdar in ko kurd bi hindê razî bin ko Kekrûk li derveyî sinûrên federaliyê bimîne heta piştî hilbijartinên ko dê bihên kirin.

Serokwezîrê Îraqê Brahîm Ceferî jî her ji Londondê û heta gihaye Kuwêtê jî dîtina van hevalên xwe yên jorîn parast û ew jî wekî wan bi bihaneyên xirş û vala dixwaze pirsên ji kurdan re çarenûssaz mîna Kerkûkê û deverên din yên kurdî yên ko li derveyî kontrola hikûmeta Kurdistanê ne bihêle bo piştî erêkirina destûrê û hilbijartinan û çêkirina hikûmeta Îraqê.

Ceferî bi hindê jî bes nake û dibêje ko pirsgirêka Kerkûkê egera neîstîqrarabûna siyasî ye li Îraqê, Ew herwekî bi vê gotina xwe dixwaze bibêje eger kurd dest ji daxwazkirina Kerkûkê û deverên din yên kurdî ber nedin ew dibin egera neîstîqrabûna Îraqê. Ew weha bi hêsanî, indîrekt kurdan bi bikaranîna pirsa Kerkûkê tawanbar dike û bi şirovekirinekê bo gotina wî kurd dibin têkderên rewşa Îraqê eger ew îsrarê li ser vê pirsê bikin.

Kurdan roleka serekî hebû di jinavbirina dewleta Sedamî de û rola wan di çêkirina civata hikmî û hikûmetê û di nêzîkkirinê de di navbera hêzên siyasî yên Îraqê yên erebî de gelek mezin û kartêker bû. Kurdan di wan dwazde salên berî azadkirina Îraqê de hema bêje dewleteka serbixwe hebû. Wan dest ji wê jî berda û her ji destpêkê û heta niho jî rêberên Kurdistanê hewleka mezin didin bo avakirina Îraqeka federal ko Kurdistan jî di nav de be. Xelkê Kurdistanê di referenduma ko di roja hilbijartinên Îraqê de, di 30-ê meha yekê de li Kurdistanê hatibû kirin bi rêjeya %98-ê ji yên deng dayî ko nêzîkî du milyonan bûn daxwaza serxwebûna Kurdistanê kir, lê rêberiya siyasî ya Kurdistanê guh neda wê daxwaza xelkê xwe û mana digel Îraqeka federal parast û niho jî ji bo wê di xebat û bizavê de ye. Ceferî naxwaze van hemiyan bibîne û axiftinên ko înyetên wî yên xerab diyar dikin dibêje. Ev nebû şaşiyek û du û sê û Xudê dizane ko ew di desthilatê de berdewam bibe dê lîsteya şaşiyên wî çend dirêj bibe.

Ceferî gelek di xema Tirkiyeyê de ye û dibîne ko Kerkûk ji Tirkyeyê re xaleka hesas e û ji ber hindê jî ew dixwaze ko ew pirs bimîne bo paşerojê. Ew bi wê axftina xwe ya li pişt wê xwiya dike ko ew ne di xema hevwelatiyên xwe yên kurd de ye û ka Kerkûk ji wan re têt çi wateyê, lê ew di xema dewleteka din de ye û ka Kerkûk ji wê re çend hesas e. Ew di xema cîrantiya xwe de ye bi Tirkiyeyê re. Ev pirseka pir xeternak e ko serokwezîrê dewletekê dewleteka din bo gefkirinê li hevwelatiyên xwe bikar bîne.

Xema Ceferî ew e ko divêt destûr di wextê wê yê destnîşankirî de bihêt nivîsandin û pirsên aloz yên mîna Kerkûkê bên paşxistin. Ya ji wî ve ew kesê yekê ye bi ser van fêlbaziyan hilbûyî. Xwe berşiyên wî û vî rengê siyaseta wî di nav dagîrkerên Kurdistanê de ne yek û du bûn û wan ev rengê reftaran digel kurdan kiriye. Wan gelek soz û peyman dan kurdan û her dema desthilata wan bihêz ketî û peywendiyên wan bi cîhanê û kenkeneyên wê re xurtbûyîn wan dest ji sozên xwe berdan û li kurdan û maf û daxwazên wan qulipîn. Mînakê herî berçav jî li ser hindê rijêma Sedamî bû.

Piştî ko hikûmeta Bexdayê bi rêya şerî nekarî şoreşa Kurdistanê ji nav bibe û çekê giran di destan de nemayî û peywendiyên wê yên navneteweyî û bi taybetî bi dewletên mezin re nebaş bûn ew ligel serkêşiya siyasî ya Kurdistanê lihev hat û wan peymana 11 adara 1970-ê li ser otonomiyê bo Kurdistanê mohir kir û wê rijêmê soz dan kurdan ko ew dê bi wan re li ser pirsgirêka deverên mîna Kerkûkê munaqeşe bike û jê re li çareseriyê bigerhin. Lê di rastiyê de wê rijêmê qet inyeta hindê nebû ko bi rastî wan problemên bingehîn bi kurdan re çareser bike. Wê mebest bes wext bû ko ew tê de cihê pêyên xwe xweş bike û xwe tê de bihêz bixe û derfeta lêdana kurdan bi dest bixe. Weha jî bû, ko ew rijêm bihêz ket û peywendiyên wê bi derve re û bi taybetî digel Sovyeta hîngê xurt bûn, ew yekser li sozên xwe wergeriya û wê şerê xwe li dijî Kurdistanê dest pê kir ve.

Bêguman kurd û siyasetmedar û rêberên wan vê baş dizanin û di vî warî de xudan tecrube ne û haya wan ji xapên ji vî rengî heye û bo hedara wan û xelkê Kurdistanê jî sinûrek heye.

Bi dîtina min eger yên mîna Elhekîm û Ceferî îro nekarin şerekî bi ser kurdan de bisepînin ew bêşik dixwazin federaliya Kurdistanê di wan sêparêzgehên heyî de sinûrdar bikin û hindî wan pê çê bibe desthilata merkezî bihêztir lê bikin û selahiyetên federaliya Kurdistanê kêmtir bikin.

Lê kurd û desthilata siyasî û parlamentoya Kurdistanê di vî warî de bê helwêst namînin û ew dê li destpêkê hewil bidin bi hevpeymanên ereb re biaxivin û hemî pirsan zelal bikin û eger îmkan hebe çareseriyan peyda bikin. Lê ko hewil serneketin û çi çareyek din di dest wan de nema ew dikarin amadekirina destûrê rabiwestînin û dikarin hikûmeta Ceferî biroxînin û dikarin hevpeymaniya xwe bi şîiyan re jî têk bidin û dikarin di nav mala xwe de biryarekê di warê paşeroja xwe de bidin.

Xwe kê gotiye ko ji kurdan re ya giringtir amadekirina destûra Îraqê ye? Divêt baş bihêt zanîn ko ji kurdan re ya giringtirîn ew e ko hemî maf û daxwazên wan di destûrê de bihên bicih kirin, ko kêmtişt eger ne federaliya cografî-etnîkî divêt federaliya cografî-dîrokî bêt erêkirin, ko mafê xelkê Kurdistanê bo biryardanê li ser çarenivîsa xwe wekî gerentorekî ji kurdan re di destûrê de tesbît bibe, ko destûr sinûrên Kurdistanê yên durist dest nîşan bike û ev jî berî çareserkirina pirsa Kerkûkê û deverên din yên Kurdistanê bi tevayî nabe. Nabe pirsa dema amadekirina destûrê û dema çareserkirina pirsên Kerkûkê û deverên din yên Kurdistanê yên mayî li derveyî desthilata hikûmeta Kurdistanê jêk bihên cidakirin.

Destûr dikare bihêt gîro kirin lê ne ev pirsên ji kurdan re çarenûssaz. Ev nabe bikevin bo piştî destûr û hilbijartin û çêkirina hikûmeta Îraqa federal ya piştî wan û bi taybetî piştî ko nûnerên piraniya erebî di Îraqê de rûyê xwe yê bêsoziyê nîşandayî. Ko ev bihêt kirin ew dê ji kurdan re xwekuştinek be û dê gelek û gelek zehmet be ko piştî destûr û hilbijartin û duristbûna hikûmeteka nû ev pirs li gor dilê kurdan bên çareserkirin.

-----------------------------------

Nivîskar: Sidqî Hirorî
Weşandin: 2005-07-03
Xwendin: 5474