STOCKHOLM, 28/6 2005 — Berîya pirtûk çap bibe berêz Malmîsanij (Mehmet Tayfun) ji bo min bi firehî behsa pirtûkê kiribû û piştî çap bû jî pirtûkek diyarî min kir. Min pirtûk xwend û ne bes xwend herweha bi çavên yekî wek oponenet (lidij) xwend ji bo ko ez bikaribim bi awayekî objektîv di derheqê pirtûkê de çi difikirim jê re bêjim.
Kurd yek ji miletên rojhilatê yên herî mezin tên hesêb û yek ji miletên rojhilatê yê herî dîroka wî kem li ser lêkolîn bûye, bê guman lazime li ser dîroka kurda bi gelek awayî lêkolînên zanistî bên kirin (ji destpêka formulasyona kurdan wek etnogenez u heta roja me).Tunebûna dewletek kurd bû sebebên ko kurd nikaribin bi azadî kultura xwe pêşde bibin, zanebûna zanyarî xurt bikin û her weha dîroka xwe nas bike. Dewletên Kurdistan parve kirine ne dihîştin kurd dîroka xwe nas bike, an jî dîroka kurdan wek dixwestin falsîfkatsya dikirin ta kurd ji dîroka xwe şerm bikin, gelek caran jî hebuna kurd a wek netewe înkar dikirin. Tiştekî paradoksal ,lê tê fêmkirin hinek ji dîroka kurdan ko di sedsala dawîde hatîye nivîsandin li dervi welatên ko kurdîstan perçe kirine hatine çap kirin, pêşi Rûsya-Sovyet van salên dawî jî li welatên rojava û Emerîka gelek tiştên nuh ko kurd Karin hinek tiştan ji dîroka xwe nas bikin hatine çap kirin.Bê guman van dewletên ko lêkolînên zanistî li ser dîroka kurdan çap kirine di çarçova menfietên xwe li pirsa kurd nerîne ew jî gelek caran ji rastîye bi durketine.lê tevi wê jî gelek lêkolînê zanyarî baþ kirine hatine çap kirin.
Dem hatîye êdî lazime li ser dîroka Kurdan bi awayekî sîstematîk û zanyarî lêkolînên pir alî u berfireh bibin, ev ne kemayî bes bo kurdan e her weha ji bo rojhilatnasîyên dinyê jî kêmasiyeke. Ji ber ko ne ronîbûna dîroka kurdan gelek caran li ber karên rojhilatnasa jî astengîya çêdike. Bê guman karekî weha berfireh bi alîkarîya gelek alimên rojhilatnas ji gelek welat û milletên cihe wê bi serkeve. Karekî weha demek dirêj dixwaze lê gotinek Çîniya heye dibên “rîya herî dûr ji gava pêşi dest pê dike” ew gava pêşi lazime nuha bê avêtin, lazime pêşi konseptsîyek tevayî jibo dîroka Kurdan bê avakirin. Lazime li ser perîodên dîrokî, konaxên grîng û li ser kronologîya lazime konsensusek be avakirin. Bê guman karekî weha wê li ser document u çavderên nuh ko heta nuha hin nehatine kiþif kirin we be kirin.
Lêkolînvan Malmîsanij bi xebata xweyî Cemil Paşazadeyên Diyarbekirî û Neteweperestîya Kurd perçakî girîng ko heta nuha ne ronî ji dîroka kurda ronî dike û pêşkeşî xwendavana dike.Bi vî karê granbuha Malmîsanij yek ji wan lêkolînevanane ko dixwaze êdi ji nuha pêve bi wan prensîb û medoden zanistî karê rojhilatnasîye u Kurdnasîyê pêşve bibi. Di vî karê xwede Malmîsanij xebatek gelek mezin kirîye u gelek pêre westîyaye ji ber ko karê lêkolîni ne wek Karên serbest nivîsandinê ye lêkolînvan her cumlak xwe gelek caran dixwîne heta karibe bi kar bîne, ji ber ko lekolînevan dîrokê dinivîsin ew ji lazime objektivbe ko ne objektivbe we ne karekî îlmî be.
Malmîsanij karê xwe yî ko bi nav Cemil Paşazadeyên Diyarbekirî û Neteweperestîya Kurd, wek min jê fem kir, kirîye sê beşan, beşê pêşî Koka malbata Cemil paşa u ferehbûna wan, beşe duda Malbata Cemîl Paþa u Neteweperestîya Kurd, beşê sisya biyografîya hinek kes ji malbata Cemîl Paşa.
Di beşê peşî de Malmîsanij bi frehî û dûr û drêj li ser koka malbata Cemîl Paşa lêkolîn kirîye û ev malbat ji ko hatîye pêşkeþî xwendevana dike di lêkolînê de çend alternatîve li ser koka malbata Cemîl Paşa heye lê alternatîve herî nezîkî rastîye hatina wana ji Sîlopîye, di lêkolîna Malmîsanij wek min jê fêm kir malbata Cemîl Paşa ji Sîlopî hatine diyarbekir bi cîh bûne bê guman di lêkolîna Malmîsanij hatîye ronî kirin ji ber çi malbata Cemîl Paşa ji Sîlopî hatine diyarbekir bi frehî hetîye nivisandin.Tistekî balkêş di beşê peşîde bala min kişand ewe ko diyare malbata Cemîl Paşa ne bes di sedsala dawîde li dijî osmanîya bûn ew wek te fem kirin hîn di salên 1638 da osmanîyan ev ji xwere tehlûke dîtine û yek ji peşîyên malbata Cemîl Paşa Hafiz Paşa ji teref Mûradê çaran ên osmanîya di sala 1638-1639 de pêşî Şêx Ezîz Mehmûd ko Şêxekî nexşibendîye, di we demêde li devera Diyarbekir û cihên din en Kurdîstanê dor çel hezar mirîdên wî hebûne û mûradê çaran wî ji xwere wek tehlûke dibîne û Şêx Eziz Mehmûd bi kuştin dide, her cuqas berê dema Mûradê çara dihat Diyarbekir li qesra Hafiz Paşa dima jî lê jibo hafiz Paşa jî mirîdê Şêx Eziz Mehmud ê xwedî otorîte û dewlemend bû Mûradê caran ew jî bi kuştin da.
Di beşê duda de Berêz Malmîsanij lêkolîn li ser Neteweperestîya malbata Cemîl Paşa lêkolin kirîye û xebatek giran buha ji xwendevana re pêşkêş dike.Di vî beşî de Berêz Malmîsanij bi teybetî li ser têkilîyên malbata Cemîl Paşa bi Kurd Talebe Hevi Cemiyeti,bi Kurd Tealî Cemîyetî û tekilîyên wan bi Cemîyeta Xoybûn re, ya herî balkêş tekilîyên wan bi Mustefa Kemal re ye berêz Malmisanij bi vî karê xwe karekî gelek heja kirîye ko nuha lazime her Kurd bi teybeti ji Kurdên Kurdîstana bakur vêya bi dîqat bixwinin û netîca jê derxin ji ber ko nuha Turk dixwazin ji nuhde kemalîzmê di nav Kurdan de xurt bikin mirov dikarin gelek tiştên heja ji ve lêkolînê fêr bibe ko îroj carek din nekevin şaşîtîya. Di vî beşî de herweha karekî hêja hatîye kirin li ser surgûnen ko li Kurdîstana bakur bûne ji terefên tirkan de ko Kurdên kurdîstana bakur di derheqa van surgûnanade gelek kêm malûmatin Berêz Malmîsanij bi frehi u dokumental ev serpehatîya Kurda ronî dike û pêşkêşî xwendevana dike.Her weha têkîlîyên malbata Cemîl Paşa bi cumhûriyeta Mahabadêre û bi Barzanîyan re roni kirîye.Tiştekî ji minre balkêş di vî beşî de ew bû ko dema Qedrî Cemîl Paşa hin 16,17 salîye diçe Îstenbul bixwîne behsa kurdîtya xwe dike û çawa bi ronakbirên kurd re di civin û kêfa xwe ji wan re tîne dema behsa wê demê dike dibêje rojekê Seidê Nûrsi tê bi şal û şapik û kum û kolzê li serê wî ,dibê wê demê gelek kêfa min hat û min îftîxar kir ko ez kurdim,jibo çi evê bala min kişand_,ji ber ko nesle van demên dawî di derheqê Seidê Nûrsî de negatifin û sebebên evêya kemalîzme Seîdê Nûrsî bi awayekî din bi me dan nas kirin û em di bin tesîra kemalîzmêde man û bi cavên kemalîstan li seidê nurisî hat nerîn ji berku kemalîstan hew aliyên Seidî Nurisî en dînî dan pêş alîyên wî yên millî weşartin .Her çuqas berêz Malmîsanij di xebata xwe ya li ser Seîdê Nurisi ya berê gelek tişt ronî kirîye lê dîsa hêjaye ko neslê nuha ji nuhde lê vegerin û wi bi dîqat bixwînin û nas bikin.
Di beşê dawîde berêz Malmîsanij bîografi ya ji gelek kesên ji malabata Cemîl Paşa peşkêşî xwendevana dike û di van bîografi yan de mirov gelek tişten nuh fêr dibe û nas dike.
Her weha gelek wêne yên di pirtûkêde îlîstratsîyonek gelek baş dide pirtûkê .
Xebata Berêz Malmîsanij bi serê xwe xebatek orîgînal û bi hemû alûyên xwe ve karekî Ilmîye.Di xebata xwe de berêz malmîsanij hemu norm û krîterîyên karê îlmî bi kar anîye û ji bo wê ji ez dihesibînim ev karekî îlmîye.
Aktuelbûna Xebatê: Ev xebatek îlmîye ko di naveroka vê xebatê de gelek tiştên ko berya nêzîkî sed Sal berê hatibun serê gelê kurd ko îroj jî nuh de ew tiştana dixwazin bên tekerur kirin û ji bo zana û sîyasetmedarên Kurd dîsan nekevin şaşîya gelek tiştên ko nuh dikarin ji vê xebatê fêr bibin heye.
Nujentîya xebatê di varê îlmîde: Nujentîya xebatê ji alî îlmî de ewe ko di vê xebatê de cara pêşîn ko Berêz malmîsanij gelek faktên nuh li ser esasên dokumentên ko cara pêşin tên çap kirin analîz çêkirîye û ji xwendevana re pêşkêş kirîye.
Teorîk qîmetê vê xebatê: Ev xebata berêz Malmîsanij ji alî teorî k li gor normê xebatek îlmî hatîye kirin berêz malmîsanij di xebata xwede berê xwe daye gelek dîrok nas, polîtolog û filolog, ji gelek welatên cuda û gelek caran ji wan wek cavkanîya bi kar tîne û bi awayekî kompleks li ser tema ko konkret li ser lêkolîn dike kar kirîye.
Pratîk qîmetê vê xebatê: Analîz û netîcê ko di vê xebatê de berêz malmîsanij gihayê wê gelek bal kêşbe ji bo gelek alim,mamoste û xwendevanên unîversîte û dîroknasan her weha ev xebat dikare ji bo dersên dîrokê li dibistan û unîversîta bi kar bê.
Netîca Xebatê: Ev xebatek ji hemu alîyan ve li gor norm û metodek îlmî hatîye nivisandin û perçak ji dîroka Kurdan ne diyar roni dike û pêşkêşî xwendevana dike.
Min lêkolînên berêz Malmîsanij yên berê hatine çap kirin jî xwendine wek” Di Despêka Sedsala Me de Neteweperestîya Kurd û Doktor Abdulah Cewdet”, “Seidî Nursî û Pirsa Kurd”,” Kemal Fewzî Bitlîsî û Cihe Wî di Nav Rexistinen Kurdî de”,” Bedirxanyên Cizîra Botan û protokolên Komela malbata bedirxanîyan.”
Lê vê Lêkolîna dawî karê berêz Malmîsanij yê herî baþe û lazime weha be jî û her weha yek ji baþtirîn xebatên ko van 10 salên dawi ko di warê Kurdnasîyêde hatiye çap kirin. Her cuqas cend tebînîyên min ên bi çuk henin jî (ji xwe yek jiwan ne bi lêkolînê ve grêdeyîye bi cape ve yanî alîyên teknîkîye) lê ew qîmet û buhayê vê lêkolînê kêm nake. Berêz Malmîsanij karekî gelek mezin kirîye ez hew dikarim bêjim bra dost u hevale Ezîz Malmîsanij gelek spas û destê te sax be ji bo vê xebata te ya giranbuha. Hevidarim karên te yên pêþde hîn baþtirbin.
***
Ev nivîs di rojnama Evro di hejmarên 72-73 li Kurdistana Başûr bi herfên erebi hatîye çapkirin.
Serkanî: kurdinfo.com |
