STOCKHOLM, 20/6 2005 — Jakobenan li bin alaya “azadî, biratî û wekhevîyê” de bi şoreşa sala 1789an desthilat li Fransayê xist destê xwe. Piştî ko hikum ket destê wan, ne xwestin careke din ji dest bidin; bi darê zorê hatibûn ser hikum û çu nîyeta wan ko bi rêyeke din ji desthilatê vekişin ne xuya bû.
Herçiqas ev şoreşa fransî wek şoreşeke milî û desthilata milî bête naskirin jî, berî vê şoreşê di sala 1776an de li Amerîkayê ev tişt pêkhatibû. Ferq ev bû ko li Amerîkayê sîstemeke demokratîk li ser bingehê qanûna esasî hatibû danîn û rejîm li gorî qanûnan bi rêya hilbijartin û proseseke demokratîk dihat veguhastin. Lê li Fransayê jakoben û fikra jakobenan rê nedida vê yekê. Çi bêje hertişt bi grûbeke elît bi darê zorê dihat çareserkirin...
Fransa yek ji wan dewletên kolonyalîst bû ko li derveyî Fransayê kolonîyên wê hebûn. Herçî fransî bûn, cîhê ko dixistin bin lepên xwe, dixwestin fikir, kultur û zimanê xwe li ser wan gelên bindest ferz bikin. Hewl didan ko wan asîmîle bikin. Gotina şovenîzmê jî ji navê yekî fransî derbasî lîteratura sîyasî bû. Li Cezayîrê û gelek deverên din sîyaseta wan ev bû.
Herçiqas Brîtanya jî kolonyalîst bû lê di vê xalê de ji fransîyan cuda bû. Asîmîlasyon ne esasê polîtîkaya wan bû. Rêz ji kultur û zimanê gelên bindest re digirtin û ya xwe li ser wan ferz ne dikir.
Mirov dikare bibêje ko ev herdu xet piştî belavbûna fikrên neteweyî li seranserê cîhanê bûn du rêyên çareserkirina pirs û pirsgirêkan. Hin dewlet an jî partîyan ji xwe re jakoben û polîtîkaya asîmîlasyonê kirin bingeh, hinan jî rejîmên demokratîk.
Azadî, biratî û wekhevî şîarên xweş bûn, kela dilê mirovan radikirin, lê di rastîya jîyana civakî û sîyasî de rengên wan pir cuda bûn:
Azadî: Dewletên ko di vê sedsala dawîn de hatin damezrandin çi bêje ko hemîyan da ser rêya jakobenan. Azadîya inqîlaban, azadîya rejîmên totalîter, azadîya bi kêfa dilê xwe tevgerîn. Yek ji van jî rejîma kemalîst ya tirkan bû. Çi daner û birêvebirên dewleta tirkan bin çi jî hîmdarên fikra nasyonalîzma tirkan bin, tev di bin tesîra jakoben û paşmayî an jî teqîbkarên wan de man û ji xwe re ew fikir û şêweyê sîyasetê kirin rêbaz. Pêşengên kemalîstan, ango partîya Îttihadî Terakî bi zordarî bû xwedîya desthilatê û bi zilm, kuştin û girtinê heta têkçûna xwe li ser hikum ma. Piştî şerê cîhanî yê yekemîn, şoreşa oktobirê ya li Rûsyayê, rê li kevnekadroyên dewleta osmanîyan û bermayîyên Îttîhadî Terakî vekir, da ko komara Tirkîyeyê ava bikin.
Biratî: Bi avakirina dewletê re, tirkan ji xwe re banga “biratîyê” ya jakoben û sîyaseta fransîyan ya asîmîlasyonê wek bingeh qebûl kir. Şovenîzm bû xeta esasî ya îdeolojîya kemalîstan. Li gorî wan êdî li komara Tirkîyeyê herkes tirk bû û bi tenê desthilat ya wan bû. Ji danîna dewletê heta îro sîyaseta tirkan her ev bûye. Huseynê qibrîsî, ango Alpaslan Turkeşê nîjadperest û faşîst, berî mirina xwe di hevpeyvînekê de sîyaseta dewleta tirkan ya asîmîlasyonîst bi çend gotinan dîyar kir: “Kurd birayên me ne, em ne li dijî kurdan in, em li dijî kurdayetîyê ne.” Belê çîroka biratîya me û tirkan û herweha dîroka me û tirkan ya kolonyalîst û asîmîlekirina kurdan di van kelîmeyên Turkeş de pir vekirî dîyar dibe.
Wekhevî: Ne hewce ye, mirov meseleyê bi vir de, bi wir de bibe û bîne. Bi şertê ko mirov bibe tirk yanê dev ji ziman, kultur û nasnameya xwe ya neteweyî berde û xizmeta tirkîtîyê bike, li komara Tirkîyeyê mirov wekhev e û dikare bibe hertişt. Jixwe mebesta tirkan ya ji biratî û wekhevîyê ev e. Lê gava mirov bi ya wan neke û li ser ya xwe bimîne, xwedî nasnemeya xwe, fikir û sîyaset be, wê gavê hemî derî tên girtinê û mirov ne tenê ko nikare bibe tiştek, herweha divê li bendî hemî zilm, zordarî û neheqîyan be.
Bi kurtî encam weha ye: Eger mirov bixwaze bi tirkan re bibe bira, wekhev û azad be, divê mirov bibe tirk!
Piştî ko fransî û holandîyan di referandûma (rapirsî) qanûna esasî ya ji bo Yekîtiya Ewropayê de gotin “na” vêca gelek nivîskar û rojnamevanên tirkan di rojnameyên xwe de behsa jakobenan û bêvilbilindîya fransîyan dikin. Herçiqas jakoben û fransî di warê sîyaset û asîmîlasyonê de mamosteyê tirkan bin jî, fransî û jakoben li ber tirk û kemalîstan ji mêj ve peyar mane.
Xuya ye tirk xwe aqilmendê dunyayê û xelkê jî ehmeq dihesibînin. Çawa ji wan re lê bê wisa direqisin. Bi faşîstan re faşîst, bi lîberalan re lîberal, bi kolonyaslîstan re kolonyalîst, bi dagirkeran re dagirker, bi komunîstan re komunîst, bi misilmanan re misilman, bi terorîstan re terorîst in!
Ez fam nakim, mirov dê çima ji rêbaz û rêberên xwe yên fikrî û sîyasî aciz bibe? Gelo xisara wê rêbaz û rêberîya fikrî û sîyasî îro digihîje şagirtan, torebûn ji ber vê yekê ye?! |
