STOCKHOLM, 20/7 2005 — Gelek tê bikaranîn, di devê hemî kesan de wek benîşt e, kesê ko nebêje ez demokrat im nîne. Ji faşîstan bigire heta bi komunîstan, ji fundemetalîstan heta darparêzan bi carekê de ji hemî ref û baskên civatê, çi takekes çi jî wek grûp seranser xwe alîgirên demokrasî û demokrat dihesibînin.
Bi giştî li ser naveroka demokratbûnê lihevkirinek mişterek tune be jî hin prensîpên demokratbûnê hene ko mirov kare bi wan xisûsîyetan tevlihevîyê zelal bike û ronî bide ser cewhera demokratbûnê.
Berî hertiştî insanekî demokrat xwedî hizreke azad û berfireh e. Demokratbûn dest nade ko mirov ramanan li qeyd û zincîran bide û li gora kêfa dilê xwe meseleyan ravebike. Mirov bi fikir, îdeolojî û xeta xwe ya sîyasî an demokrat û pêgirê vê yekê ye, an jî ne li nav refên vê xetê ye. Alîyekî bîr û hizira mirov demokrat alîyê din totalîter nabe. An mirov di hemî meseleyan de li gorî pîvan û tecrûbeyên demokratbûnê tevdigere û helwesta xwe dîyar dike, an jî mirov ne demokrat e. Gava ji mirov re dest bide û li mefaeta mirov ya şexsî an jî grûbî bigunce mirov alaya demokratbûnê bilind bike lê gava berevajî be vêca mirov demokratbûnê bide bin pêyên xwe, dihête wê maneyê ko bi rastî mirov ne demokrat e, ne jî bi demokratbûnê bawer dike.
Plûralîzma fikir, îdelojî û pirejimarîya xetên sîyasî û herweha li ser van bingehan damezrandina partîyên sîyasî û di bin sîbera vê plûralîzmê de gengeşeya raman û xetên polîtîk, ne bi tenê hewcedarîyên demokratbûnê ne, herweha bê van dîyardeyan behskirina demokratbûnê durûtî ye. Ev durûtî carinan bi destê dewletan, carinan jî bi destê hêzên cûr bi cûr xwe dide der. Bi navê mîlet an jî dewletê insanên xwedî fikrên ne bi dilê dewlet û hêzan têne tepeserkirin, mixab in ko ev carinan dibe encamê kuştina insanan ko di jiyanê de tiştê herî pîroz e.
Bi qasî ko tê zanîn û di nav rûpelên dîrokê de hatîye nivisîn, kurd her cara ko bûne xwedî desthilat, tu carî rê li pêşîya plûralîzma hevdemî negirtine. Timî li hember ol û etnîk grûbên din xwedî tolerans bûne. Ji dewletên kurdî yên wekî împeretoriya medan bigire heta bi dewleta kurdên Zelanî, împeretorîya Eyûbîyan û niha jî li ber çavên me li başûrê welatê me komara federe ya Kurdistanê her eynî toleransê nîşan dane û dide.
Lê çi heyf ko di van 30 salên dawî de li bakûrê welatê me tovê îdeolojîyên totalîter hate çandin. Ronakbîrên kurdan yên sîyasî di salên heftê de bûn parêzerên xetên totalîter û demokratbûn piçûk hate dîtin, demokratbûn di çavên sîyasîyên wê demê de karê burjuvazî bû, yên me tev di bin alaya îdeolojîyên totalîter de rêz bûn. Vê yekê jî rê li ber hemî cûre raman û sîyasetên tûndrew vedikir û ji bo wan dibû zemînexweşker.
Di rewşeke weha de çi mixab in ko tevgera sîyasî ya kurdan ji bêtecrûbetî û xamîya sîyasî, ji analîza plan û tedbîrên dewleta tirkan mehrûm ma. Birêvebir û stratejîstên komara tirkan di salên bîstî de gav ji wan re pêwist bû partîya komunîst ava kirin. Çîrok tê zanîn, welatê tirkan bê xwedî nebû, gava pêwist ba wan dê bolşevîzm jî bi cîh bikira. Û gava pêwist dîtin ji bo xwe kurd jî peyde kirin.
Carinan mirov matmayî dimîne. Tu dibînî ko ji yên herî tûndrewan hêvîya demokartbûnê dihê kirin. Mîna ko mirov kerî bispêre guran û ji guran jî hêvî û daxwaz bike ko qet xirabîyekî bi mîhan nekin. Di şûna ko lahnetê li wan bînin û bi tu awayî nêzî wan nebin û tu carî rê nedin yên weha, te hew dît di meseleyeke din de yên kujar bûne qehreman û ji wan re çepikan lê didin. Bi helwesteke weha ne yên kujar ji ya xwe dadikevin, ne jî yên din karin rêyeke çareser peyde bikin. Gerîneka sîyasî ya kurdan di van sîh salên dawîyê de her ev bûye.
Divê xeteke sor di navbera cepheya demokrat û ya totalîter bête kişandin. Ev xet divê pir zelal be; divê zemîneya tevlîhevî û sergêjîyê nemîne. Herkes zanibe ka çi ye, çi dike û bi kê re ye. Yên ko ne alîgirên demokratbûnê ne û bi tecrûbeyên salan eşkere ye ko totalîter in, şîdet ji bo wan bingeh e, divê cihê wan li rex Stalîn, Pol Pot, Hîtler û yên wekî wan be. Vêca ew bi destê xwe ne, an ne bi destê xwe ne, wê gavê dibe meseleyeke talî. |
