STOCKHOLM, 17/4 2005 — Li Kurdistana Başûr avakirina dezgeha serokatîya dewleta federal hem pêwist e hem jî giring e! Di van rojên dawîyê de li ser serokatiyê birêz Mesûd Barzanî, serokê Partîya Demokrat a Kurdistana Iraqê (PDK-I), ji bo serokatîya herêma federal a Kurdîstana Başûr minaqeşe tên kirin.
Dîtinên birêz Barzanî yên li ser vê pirsê hatine belavkirin û her weha gelek dîtinên din û hewildanên din ko birêz Barzanî vê berpirsîyarîyê qebûl bike hatine dîyarkirin û di çapemenîya kurdan û yên cîhanê de belav bûne. Dîtin û înîsîyatîfa birêz Dr. Mehmûd Osman û kampanyayê hin malperên kurdan ji bo vê yekê du nimûneyên giring in.
- Gelo, mirov vê pirsê çawa binirxîne û divê helwestek çawa bigre?
- Gelo, daxwaza birêz Mesûd Barzanî ya li ser hilbijartinek ji bo serokatîya herêmê divê mirov çawa bibîne?
- Gelo, mirov divê destnîşankirina serokatîya Herêma Federal a Kurdistana Başûr gaveke çawa bibîne?
Pirs dikarin bên zêdekirin. Lê bi qeneeta min yên esasî ev in.
Û, bi qeneeta min ev pirsên gelek giring in û ji bo pêşeroja destkeftên neteweyî yên li başûrê Kurdistanê pirsên bingehîn û qederî ne. Loma jî divê her kurdek welatparê di vê minaqeşeyê de beşdar bibe û bibe teref û xwedî helwest. Ji ber ko qedera Kurdistana başûr, qedera hemû neteweya kurd e, qedera Kurdistanê bi tevahî ye!
Berîya her tiştî divê bê tesbîtkirin ko ev ne pirsek nû ye.
Hilbijartina yekem ya demokratîk ko bi îradeya sîyasî ya gelê kurd ve li Kurdistana başûr di 19ê Gulana 1992yan de çêbû, ne bi tenê hilbijartina parlamentoyê lê her weha, bi navê wê demê hilbijartina “serokê tevgera netewea Kurd” bû. Wê demê çar namzet hebûn û birê Mesûd Barzanî yek ji wan bû. Birêz Mesûd Barzanî wê demê dengên herî zêde wergirt, lê têra hilbijartinê nekir. Namzetên din jî birêz Celal Talabanî ko îroj serokkomarê Iraqê ye (mîna namzetê Lîsteya Hevpeyman a Kurdistanê), birêz Dr. Mehmûd Osman bû ko îroj mîna namzetê lîsteya hevpeymana Kurdistanê ji bo endametîya Partamentoya Federal ya Iraqê hatîye hilbijartin û namzetê din jî Şêx Osmanê ji Tevgera Îslamî bû. Birêz Barzanî di vê hilbijartinê de ji % 45 rayên bikarhatî wergirtibû lê, wê demê di cara yekem de têrî hilbijartinê nekir. Cara didûya ko divê di navbera du namzetên herî zêde ray girtibûn de bê amadekirin jî, mixabin wê demê çênebû!
Tê zanîn ko ji ber gelek sedeman, pêvajoya hilbijartinê berdewam nebû û ew pirs wisa ma.
Lê ji rojeva kurdan derneket.
Loma jî dema îroj cîhê gelê kurd ji alîyê hiqûqî ve li Iraqa nû ya Federal de zelaltir dibe, gelek tabîî ye ko ev pirs careke din tê rojevê.
Di sîstemên federal de ev post (berpirsîyarî) heye û ev awayê federalîzmê, ango destnîşankirina/hilbijartina serokê herêma federal, ji bo gelê kurd ji hemû nimûneyên din giringtir e. Loma jî bi qeneeta min divê mirov nuha vê gavê bavêje û serokek ji bo Komara Federal a Herêma Kurdistana Başûr bi awayek hiqûqî bê tesbîtkirin.
Birêz Mesûd Barzanî, qasî ko min ji çapemenîyê taqîb kirîye, dibêje ko ew ne amade ye ko bêyî hilbijartinek çêbe, serokatîya Herêma Kurdistanê qebûl bike. Divê ez qebûl bikim ko ez detayên vê dîtinê nizanim. Lê, ez wisa fahm dikim ko birêz Barzanî naxwaze bê tayînkirin, lê dixwaze bê hilbijartin. Ev helwest cîhê hemû rêz, qedir û pîrozbahîyê ye. Belê divê ji bo vê berpirsîyarîyê mirov bê hilbijartin.
Loma jî, bi qeneeta min divê mirov rêz li helwestek wisa bigre û sîstema hilbijartina serokatîya Herêma Federal ya Kurdistana Başûr tesbît bike. Ji bona ko ev tişt pêk bê, divê zûtirîn wext Parlamentoya Federal ya Herêma Kurdistanê ko nû hatîye hilbijartin, Qanûna Serokatîya Herêma Federal a Kurdistana Başûr nû bike û ew serokatî ji alîyê Parlamentoyê ve bê hilbijartin. Ji bo ko ev Parlamento bi yekdengîya îradeya sîyasî ya Kurdistana Başûr hatîye hilbijartin û hîn nû, berîya du meh û nîv, hatîye hilbijartin, divê mirov vê îradeyê mîna îradeyek ko ji hilbijartina giştî derketîye qebûl bike.
Hemû tecrubeyên sîyasî yên pêşketî vê yekê nîşan dikin. Serokê Dewletên Emerîka yên Yekbûyî (DEY) jî wisa, ango ji alîyê ”elektoran” (nûneran) ve tê hilbijartin. Li gelek welatan û sîstemên cuda de serokdewlet/serokkomar ji alîyê Parlamentoyan ve tên hilbijartin. Loma jî, hilbijartina serokatîya Herêma Federal ya Kurdistana Başûr ji alîyê Parlamentoyê ve hem demokratîk e hem jî ji bo me kurdan ji alîyê sîyasî ve pêwîstîyeke neteweyî ye û di dema xwe de ye.
Xalek din ya vê pirsê ew e ku, tesbîtkirina serokatîya Herêma Federal a Kurdistana Başûr tê çi maneyê? Pirsek di nav pirsê de ye. Min destpêkê de jî behs kir ko ev ne pirsek nû ye ji bo Kurdistana Başûr. Ji ber sedemên ko ne mijara vê nivîsê ye, ew hilbijartin di 1992yan de nehat temamkirin.
Lê îroj wext hatîye û êdî derengmayî dikare xeter be. Îradeya sîyasî ya mişterek li Kurdistana Başûr ”XETÊN XWE YÊN SOR” tesbît kirîye. Bi qeneeta min ew ”xetên sor” tê maneya ko serokkomarê dewleta Federal ya Kurdistana Başûr jî hebe. Ev tişt pêwîstîyek neteweyîç sîyasî û hiqûqî ye. Kurd divê tam jî di vê pêvajoyê de êdî ji gavavêtinek wisa teqsîr nekin. Gavek wisa xurtkirina bingehên ew FEDERALIZMA ko Kurd bi xwe fahm dikin e.
Ango, tesbîtkirina serokatîya Herêma Federal ya Kurdistana Başûr, gaveke din a pêşketî ber bi avakirina Federalîzmeke li ser bingeha ”cografya, netewe û dîrok” e. Ji ber van sedeman, ez bawer dikim ko gavek wisa xurtkirina destkeftîyên neteweyî yên li Kurdistana Başûr e ko kurdên xwedî îrade û serbilind, kurdên welatparêz ûdemokrat li hemû cîhanê pê serbilind û kêfxweş in.
Di dawîyê de jî, dixwazim dîtinên xwe yên li ser pêwîstî, giringî û layiqî yê birêz Mesûd Barzanî ji bo vê berpirsîyarîyê, bînim ziman.
Pêwîst e ko Birêz Barzanî vê berpirsîyarîyê qebûl bike, ji ber ku;
Pêwîstî bi gavên nû yên xurkirina/qayîmkirina destkeftên neteweyî li Kurdistana başûr heye û avakirina dezgeha serokatîya Herêma Federal ya Kurdistana Başûr gaveke nû ya herî giring e.
Lîsteya Hevpeyman ya Kurdistanê li ser avakirina dezgeha Serokatîyê hemfikir e, taybetî jî PDK û YNK li ser vê xalê li hev kirine (li gora agahdarîyên çapemenîya kurd) ko birêz Barzanî dê ji bo vê berpirsîyarîyê bê ”hilbijartin”.
Di hilbijartina 1992yan de birêz Barzanî dengên herî zêde (nêzî % 45) wergirtibû û partîya ko ew bi xwe serokatîyê dike di hilbijartinên 2005an de jî qasî ko ez dizanim partîya herî xurt e.
Giring e ko Birêz Barzanî vê berpirsîyarêyê qebûl bike, ji ber ku;
Pêwîstî bi dezgehek wisa heye û navê Mesûd Barzanî ji alîyên gelek cuda (fikrî, cografî, sîyasî, olî ûwd.) ve ji bo vê berpirsîyarîyê hatîye pêşnîyazkirin.
Serokê partîye e kul i Kurdistanê xwedîyê zêdeyî % 40 yê piştgirîyê ye û loma jî gelek tabîî û demokratîk e ko ji bo berpirsîyarîyek wisa amade be.
Berîya 13 salan ev tişt hatîye rojevê û ji bo berdewamîya sîyaseta neteweyî, avakirina dezgeha serokatîyê bi vê pirsê ve girêdayîye.
Avakirina dezgeha serokatîyê dê yekdengî û yekrêzîya tevgera neteweyî xurttir bike û bawerîya gelê Kurd bi sîyasetê û partîyên sîyasî re geştir bike.
Birêz Barzanî layiqê vê berpirsîyarîyê ye, ji ber ku;
Xwedîyê vîzyoneke Kurdistanê ye ko di demek gelek nazik de vîzyona gelê kurd kirîye vîzyona xwe û di hemû beyanên xwe yê eşkere de anîye ziman. Taybetî jî di demek ko hemû faktorên ”sîyaseta realîst” li Kurdistana Başûr de serdest in, birêz Barzanî bê tirs û bê taswasên rojane, vîzyona kurdan û mafê kurdan ya BIXWEDÎBÛNA DEWLETA XWE YA SERBIXWE bi caran îfade kirîye.
Birêz Barzanî di dema serokatîya Partîya xwe de û taybetî jî di van 15 salên dawî de îradeyeke xurt ya sîyasî ji bo berjewendîyên neteweyî yên gelê kurd nîşan daye û di vê xalê de di rewşên gelek xerab û teng de jî dûrbînîya xwe ji dest nedaye.
Xisûsîyetên wî yê rêvebirîya Dewletek gelek xurt û berbiçav derketine holê û bi van xisûsîyetên xwe ve hem di nav kurdan de (alîyên cuda yên fikrî, cografî, olî ûwd.) hem jî di qada navneteweyî de bûye xwedî rêz û hurmetek fireh.
Xisûsîyetên xwe yên însanî de bi nefsbiçûkî û demokratbûyîna xwe ve hatîye nasîn ko ev tişt di jîyana civakî û tevgera sîyasî ya gelê kurd de li hemû alîyên Kurdistanê xwedîyê pêwîstîye mezin û giring in.
Bê, guman ev pirs, hem bigiringîya xwe ve lê her weha bi çarçoveya xwe ve ne pirsek wisa ye ko di nivîsarek de bi her alîyên xwe ve bikaribe bê zelalkirin. Di vê nivîsarê de min bawerîya xwe ya li ser xalên bingehên yên vê pirsê anî ziman. Lê, ez bawer dikim ko ev minaqeşe minaqeşeyek avakar e û dê gelê kurd pêşdetir bibe.
Ez hêvîdar im ko Parlamentoya Federal ya Herêma Kurdistana Başûr zûtirîn wext QANÛNA SEROKATÎYA HERÊMA FEDERAL YA KURDISTAN BAŞÛR çêbike û birêz Mesûd Barzanî jî mîna namzetê Lîsteya Hevpeyma ya Kurdistanê yan jî namzetê mişterek yê PDK û YNK ji bo SEROKATÎYA HERÊMA FEDERAL A KURDISTAN BAŞÛR bê hilbijartin.
Ji bo parastina berjewendîya neteweya Kurd û hêvîyên gelê Kurd û Tevgera Neteweyî û Demokratîk ya tevahîya Kurdistanê, pêkhatina vê yekê hem pêwist e hem jî giring e. |
