SWÊD, 4/9 2005 – Peryoda serhildanên kurdan li Tirkiyeyê yên di navbera her du şerên cîhanî de nêzîkî 30 salî bêdengî bi dû xwe re anî. Prensîpên kemalîst yên Mîsaqa Millî, bi amaje li dewleta unîter, yek netewe, yek kultur û yek ziman li ser bingehê etnîsîteya tirk wisa dixuya ko serkeftiye. Arîstokrasiya kurd ko rêbertiya serhildanên kurdan kiribû yan hate îmhakirin yan cezbî etablîsemana civakî-siyasiya Tirkiyeyê bû. Dewra yekem a tevgera neteweyî li bakur bi zanav (huwiyet), karakter, taybetmendî û boçûnên xwe yên sosyopolîtîk tevî jenosîda Dêrsimê bi temamî hate jiholêrakirin.
Di dawiya salên 60-î û 70-î de bû ko pirsa kurd li Tirkiyeyê hinekê giringî di rojeva siyasî ya rêxistinan de qazanc kir, herçend ko ev giringî di nav grûpên çep yên perawêzî de sînorkirî bû. Di rastiyê de nasyonalîzma kurd ya pişt-şerî li Tirkiyeyê rex-berhemeke peydayişa cereyanên çep yên tirk bû.
Şorişa îlona 1961-ê li başûr reng e hestên neteweyî li bakur teyîsandibe, lê tucarî nekarî perçînên îdeolojîk ko nasyonalîzma kurd li Tirkiyeyê di xwe de mehbûs kiribû veçirîne. Qalib û çarçoveya vê îdeolojiyê li ser bingehê defînîsyon û terîfa marksîstî ji maf û azadiyan hatibû darehtin û ji aliyê neteweyê domînant û hakim, ango tirkan, ve hatibû derbirrîn û hewaleyî kurdan hatibû kirin. Ji lewre şagirtan (kurdan) nedikarî zêdeyî tiştên ko mamosteyên wan (tirkan) erze bikirana daxwaza mafan bikira. Ne surprîz e, ko drûşma wê çaxê ya “nasyonalîstên potansiyel ên kurd” ev bû: Batiya elektrik yol, doguya jandarma karakol.
Cewhera ekono-santrîk a teoriya marksîzmê di rewanê tevgera neteweyî ya kurd de nifûz û tesîr kiribû. Loma, anegorî nerîta (tradîsyon) îdeolojîk, pirsa kurd wekî serecama paşdemayîn, krîza ekonomîk, pêşveçûna neyeksan yan jî hejariya nisbî dihate şirovekirin. Remza preskrîptîf ji bo dermankirina nakokiyê ji lewre tedbîrên ekonomîk li hemberî nerazîbûnan dihate raberkirin. Bi wateyeke din, çareserî di daxwazên wekhevîtiyê û jiholêrakirina dîskrîmînasyona strukturel de dihate derbirrîn, ne di daxwaz ji bo serweriyê de.
Avansemana tevgera neteweyî ya kurd li Başûr û paşê li Rojhilat hestên neteweyî li Bakur jî krîstalîze kir û bû sedema jihevcudabûna marksîstên kurd û tirk li Tirkiyeyê û ji hingê re kurdan dîskurseke hîn cihêxwazanetir hilbijart. Lê, bi rexma vê hindê, zanavê çepgir yê nasyonalîstên kurd, li ser xîmê mîrasa çepê tirk, her wisa ma û di teşeyê şîddeteke xurt di navbera rêxistinên kurdên bakurî de xwe derbirrî; mîrasa ko nehayeten bû sedema jiholêrakirina hevûdû.
Dîskurseke nasyonalîste îlîberal, tevî teoriyên marksîstî hûnayî, ji aliyê tevgera neteweyî ya kurd li bakur ve hate adopte kirin. Hoya serekeya vê yekê ev bû, ko bingehên teorîk ên nasyonalîzma kurd ya pişt-şerî li bakur ji bestera cereyanên siyasî yên rojen li Tirkiyê rustibû. Ev rastiya essansa siruşta reaktîf (tepkisel) a nasyonalîzma kurd di peryoda pişt-şerî li Tirkiyeyê ye. Di defînîsyon û terîfa “xwe” (the self/öz) de nasyonalîzma kurd li Tirkiyeyê “din”ê (the other/öteki) xwe, ango nasyonalîzm tirk, di îlîberalîteyê de têper kir.
Karakterîstîkaya îdeolojiya çepgir a rêxistina/ên kurd li Tirkiyeyê berêvke daxwazên neteweyî fetisandiye; xwasteka serweriyê (sovereignty/hakimiyet) ji serxwebûnê daketiye federalîzm û otonomiyê û serecem gihîştiye nosyoneke şêlî ji demokrasiyê, ko têde pirsa kurd goya divê bi rêya hin reformên civakî, ekonomî û ekolojîk(!) bihête çareserkirin.
Demokrasî, dewlemendiya ekonomîk û toleransa şexsî, bêguman, hemû destkeftên qenc in; him ji xwe û him jî digel hev. Lêbelê, ne ji cewherê xwe, ne jî tenanet eger digel hev jî bihêne hejmartin, ew nikarin bibin bersiva pirsa serweriya neteweyî. Derbirrîna pirsa kurd tenê bi rêbaza reformên demokratîk paşvegerek e ji bo xwasteka ko kurdan di dirûşma jorê de di salên 60-î û 70-î de şirove dikir.
Taybetmendiya tîkane (vertîkal) ya îdeolojiya çep herwiha girsene mezin li bakur ji dîskursa neteweyî kurd dûr xistine. Çîna navîn a kurd, nemaze entelîgansyaya kurd li Tirkiyeyê bi granî tevgerê biyanî bûne, herçend ko bi taybet ev twêjên civatê ji bo teşegirtin û formasyona zanavê neteweyî xwedî gringiyeke bariz in. Xweseriya asoyî ya pirsa neteweyî enklûsîvbûnê (xwedegir) pêşmercê sereke raber dike; diyardeya ko tê wateya beşdariya hemû grûpên civatê bi fezîleta zanavê neteweyî.
Îdeolojiyên nerîtî (tradîsyonel) yên tîkane, cereyanên çep jî di nav de, neşên berjewendiyên çînayetî têper bikin û ji lewre boçûna wan di peywendî digel pirsa neteweyî de dê her metafîzîkî bimîne, xasma ev nêzîkbûn dê ji bo pirsa kurdî tenê serşêwandinê biafirîne. Hevgirtina Dehapê bi rêxistinên çep ên tirk re di hibijartinên borî de beşê serekê yê şêniyê kurd li bakur ji tevgera kurd biyanî kiriye. Di nebûna alternatîfeke kurdî de ko bikare him bersiva pirsgirêkên civakî û him yên pirsgirêka derbirrîna zanavê bide, vî beşê mezin alternatîfên tirk, nemaze partiyeke îslamîst hilbijart.
Nuqsaniya demokratîk çi di ten çi di rêbertiya tevgera neteweyî kurd de, boçûna îdeolojîk, mîrasa cereyanên çep yên neteweyê serdest û herwiha tunebûna drayet û fezîletê ji bo têgihîştina enklûsîfbûnê dê wekî astengên gran li hemberî têkoşîna kurdên bakur ji bo bidestxistina serweriya neteweyî, çi federalîzm, çi otonomî, konfederasyon û tenanet serxwebûn, paydar bimîne. Bêyî reform di cenbe û fasetayên navbirî yên tevgerê de, krîza konseptuel di têgeha nasyonalîzma kurd li bakur û Tirkiyeyê dê her bimîne û siyaseta bêsiyasetiyê dê her mudam û peyweste laşê letkirî yê tevgerê felc bike. |
