STOCKHOLM, 19/6 2007 — Niha mirov kare bêje ko çi eleqeya Lenîn û generalên tirkan bi hev re heye? Lenîn wek ko tê zanîn rêberê şoreş an jî darbeya sala 1917an ya li Rûsyayê bû. Lê berê ko ew û partîya wî dest bidin ser hukûmetê û li Rûsyayê hukumranîyê têxên destê xwe, ew bi salan li derveyî welatê xwe ma û li ser teorî û fikira şoreş gelek xebitî û fikirî. Lenîn di gelek nivîsarên xwe de ji bo bidestxistina îktîdarê li ser rewşa civat û birêvebiran bi hûrbirî radiweste û digihîje wê netîceyê ko ji bo serketina şoreşê hewcedarî bi rewşeke şoreşgerî heye.
Di rewşeke welê de êdî yên hukumran nikarin hukumranîya xwe bi rê û metodên berê bi rê ve bibin û yên têne îdarekirin jî wek berê bêdeng namînin û nerazîbûna xwe dîyar dikin. Di rewşeke welê de Lenîn zerûrîyeta grûbeke pêşeng derdixe pêş ko ew jî rêber û partîya şoreşger e. Cardin Lenîn di sala 1917an de, di kitêba xwe ya bi navê Tezên Nîsanê de, çi bêje ko êdî dema bidestxistina îktîdarê jî dîyar dike û dibêje êdî rewşa şoreşê çêbûye; berê ko sal bi dawî bê partîya wî dest dide ser hukumetê û hukumranîyê dixe destê xwe.
Bêguman mijara vê nivîsarê ne analîzkirina wê demê ye lê xaleke hevbeş heye divê mirov dest nîşan bike ko ew jî ev e: Gava mirov li rewşa dema berî darbeyên eskerî yên li Turkîyeyê ji her alî ve hûr dibe, sererast mirov pêrgî, kêm zêde, wê rewşa ko Lenîn li ser disekine tê. Wek ko tê zanîn her cara ko generalên tirkan birêveberîya xwe ya esasî di talûkeyê de dibînin an jî rewşa sîyasî ne bi dilê wan be, tavilê dikevin nav hewildanan û rewşeke welê diafirînin ko civat li hember darbekarîya wan bêdeng dimîne û reaksîyonê nîşan nade. Dîroka vê fêlbazîya generalên tirkan kevin e, heke em li ser dema osmanîyan zêde nesekinin jî mirov kare bi kurtî bêje ko eskerên tirkan hîn wê çaxê xwe ceribandibûn û serî li padîşahên xwe nixumandibûn. Sed sal berê niha (1908) bi darbeyeke eskerî rêxistina Îtîhad û Terakî hukumranî xist destê xwe; Lenînê ko di sala 1905an de li Rûsyayê bi ser neketibû, bala xwe dida Jontirkan û digot: ma çima em jî wek wan nekin û dest nedin ser hikûmetê?
Helbet rewşa her welatî û civatê ji hev bi ferq e û xwedî xisûsîyetên cuda ye. Generalên tirkan ev sed sal e ko timî bi vî an wî awayî carinan vekirî, carinan veşartî lê timî hukumranên asasî bûne. Li gorî rewşa hundir û derve, li gorî balans û bergeha sîyasî ya dunyayê mewqif wergirtine. Di van pêncî salên dawî de pênc caran xwe tevî sîyaseta vekirî û hikûmetê kirine; serokwezîr û wezîrên xwe îdam kirine, meclis girtine, hikûmet xistine, hikûmetên nuh danîne, qanûna esasî îptal kirine, yeke din, bi dilê xwe dane nivisîn…
Niha jî li sîteya înternetê ya generalan bi muxturayan daxwazên xwe rêz dikin; gefan li hikûmetê û civatê dixwin, dibêjin heke hûn bi ya me nekin em ê careke din dest daynin ser hikûmetê… Û ji bo meşrûtîyeta darbeyeke vekirî hewl didin da ko rewşeke awarte ya ko me li jor gotî peyde bikin. Welê lê bikin ko hikûmet nikaribe bêrêveberîya xwe bidomîne, civat jî bi tundî nerazîbûna xwe dîyar bike da ko generalên me yên lenînîst karibin dest daynin ser hikûmetê. Berîya her darbeyekê li vir û li wir bombe dane teqandin, teror geş kirine, grûbên çep û rast bera hev dane; lê her çi hîkmet be, piştî ko dest dane ser hikûmetê bi carekê ew teror, mêrkujî, pevçûna grûban û krîza sîyasê qut bûye.
Vê carê jî kêm zêde her ew lîstika ko berê bi caran hatîye temaşekirin, li ber çavên civatê perde bi perde dihête lîstin. Çi bêje rojê çeteyeke çekdar tevî narincok û çekên cûr bi cûr ko ji kevne esker û polîsan pêk tê, eşkere dibe, li vir û li wir bombe diteqin, sivîl û esker têne kuştin, ronakbîr û keşe tên kuştin; civat dihête pîj kirin da ko dakevin kolanan û reaksîyonan ji bo hin tiştan nîşan bidin, qanûnên ko li meclisê têne qebûl kirin ji dadgehan vedigerin, bijartina serokkomar dihête xetimandin… digel ko biryara hilbijartinan hatîye girtin jî lê kes nizane ka dê hilbijartin çêbibin an na? Di meseleya hilbijartina serokkomar û guhertina qanûna asasî de, ji ber biryara dadgeha qanûna asasî (hewcedarîya 367 kesan ji bi civînên meclisê) piştî hilbijartinan jî dê hewildanên generalan her berdewam bin da ko daxwazên xwe bi cîh bînin…
Bi kurtî welat, civat û îdeolojî cuda bin jî hevbeşîyeke hemî kes, partî, dezgeh û rejîmên totalîter û dîktator heye ko bi darê zorê bidestxistin û berdewamîya birêveberîyê ye. Ji lewre ji bo bidestxistina îqtidarê, Lenîn Jonturk wek nimûne dest nîşan dikirin û generalên tirkan jî ji bo peydekirina rewşa darbeyê wek lenînîstan difikirin û dixebitin. Lenîn ji bo bidestxistina îktîdarê rewşa civakê bi her awayî analîz dikir û ji bo rojeke weha xwe û partîya xwe amade dikir.
Generalên tirkan jî bi plan, fêlbazî û çalakîyên xwe wê rewşa berî darbeyê bi xwe amade dikin an jî diafirînin da ko karibin dest daynin ser hikûmetê an jî hemî daxwazên xwe bi wan bidin qebûl kirin. Zû an direng qedera serokwezîrê tirkan an dê ya wek serokwezîrê kevin Demîrel be û rahêje şewqeyê xwe û here, an dê di bin wesayeta rejîma generalan de daxwazên wan bi cîh bîne (di van rojan de qanûna zêdekirin û firehkirina selahîyeta polîsan hate qebûl kirin), an jî dê serî li ber wan daneyne û Turkîyeyê ber bi demokrasî bibe û reformên hewce pêk bîne. |
