STENBOL, 29/4 2007 — Dema di 1991-ê de Yekîtiya Sovyetê belav bû, endam û aligirên partiya komunîst bi alaya sor ya bi çakûç û das û bi posterên Lenîn derdiketin pêş û dixwestin rejîma berê bi paş ve bînin. Aligirên rejîma Kemalîst jî îro bi tirseka mezin, derdikevin meydanan, di destên wan de alaya sor û bi şîarên salên 1930-an diqîrin û tam “tekmîl” daxwaziya rejîmek faşîst û dijminiya kurdan, ewropî û emerîkiyan dikin. Çawa ko artêşa Sor ji reformên Gorbaçov yên bi navê perestorîka (jinûveavakirin) glasnost (zelalî) ditirsiya û meha tebaxa 1991-ê xwest kodetayekê li Gorbaçov bike û di saraya wî de rê li ber girt, îro generalên tirkan jî ew qas ji hikûmeta xwe, ji pêşketinên dinê yên demokratîk û ji îspata îradeya neweteweyî ya kurd ditirse û dikeve hewil û bazdanên neçare de.
Rejîma Yekîtiya Sovyetan rejîmek ji ‘hesin’ bû. Rejîma yekpartiyê bû, her wekî çawa artêşek ji generalê serî heya neferê herî jêr bi disiplîneka “hesinî” bi hiyeyarşiyekê ve girêda dide; Partiya Komunîsta Sovyetê jî wesa komalgeh bi hiyeyarşiya partiyê ve girêda bû. Li gorî vê sîstemê, pênasên wekî “mafê mirovan”, “miteşebisên takeyî”, “mixalefetê”, “hilbijartinên giştî”, “demokrasiyê” hwd. hezeyanên makîneya emperyalîzmê ya derewan bûn. Lê di esasê xwe de ev pênasên han heqîqeta fitrata însanî bûn. Lewma Yekîtiya Sovyetan 1975-ê mecbûr ma ko belgeya bi navê “Seneda Helsinkî” îmza bike. Senedê giranî dida aliyê însanî û prensîbeka esasî ya vê senedê garantîkirina mafên mirovan yên bingehîn bû û yek dî jî mafê enînivîsa neteweyan bû.
Divê neyêt ji bîr kirin ko di berdewamkirina rûhê belgeya Helsinkî de, reform û siyaseta nû ya Gorbaçovî derket pêş. Nexwe ti peywendiyeka glasnost û perestorikayê digel referansên “îdeolojiya proleterya” tine bûn. Dema Gorbaçov 1985-ê bû serokê Sovyetan dest bi vê projeya nû kir û dît ti xêra rejîma berê, ne ji gelên Sovyetê re heye ne jî ji dinê re. Ev projeya Gorbaçovî 1991-ê giha asteya herî dawiyê û rejîma kevin têk çû; artêşa Sor û aligirên rejîma berê gelek li ber xwe dan ko rejîmê biparêzin, lê ti pêgirek yê ko rejîma berê êdî xwe pê li ser lingan bigire nema bû.
Di eslê xwe de “aqiliyeta” rejîma kemalîst ji aliyê mafê mirovan, normên demokratîk û medenî ve ne ji ya Stanlîn nermtir e. Qet nebe Stalîn, îdeolojîyeka “unîversal”, “sosyalîzm” diparast, lê kemalîzm ji ajendeya veşartî û quweta “çiplaq” pê ve, baweriyê bi tiştek dî naîne û ti bingehên wê yên felsefî û unîversal jî nînin; tirkîstî an jî tirkçîtî nerxê wê yê herî “giranbuha” ye ew jî serî heya binî ji kumpasên faşîzan pê ve ne tiştek dî ye.
Ji bo rejîmên nemeşrû, pêwîstî bi ti pîvanên nîne, ji bo wan tedbîrên pratîk û durûyîtî rêya herî biçareser e. Lewma rejîma kemalîst jî ji bo pêdivêyiya berdewamkirina hikûmraniya xwe, li gorî konjonktura dinê hertim “argumentên pratîk” diafirine. Di dema şerê sar de, xwe wekî qereqoleka Rojavayê da pêş û pêkhata (strektur) dewleta gladyowarî û haydud xurt kir. Di vê navbeynê de, çi planên qirêj hebûn li himberî bizava rizgarîxwaza neteweyî ya kurd êxist pratîkê û di encamê de bi destê figurek wekî Abdullah Ocalan doza neteweyî ya miletê kurd wekî kêşeyeka terorê raberî dinê kir. Ji ber ko dizanî teror, konsepteka li dijî hemî “miktesebata” dinyaya medenî ye.
“Sekûlerîzma” ko niho rejîma kemalîst xwe bi parastina wê nav dide jî, heta radeyekê vê derewa xwe li rojavayiyan ji dide qebûl kirin, karê heman “aqilê pratîk” yê li dîjî hemî hejayiyên demokratîk e. Di dema ko terora ‘îslamî’ di ajendeya dinê hemiyê de ye, rejîma milîtarîsta tirk dixwaze bi konsepta parastina “sekûlerîzmê” çavê dinyaya medenî bigire pêşiyê ji guhortinkariyên nû bistîne. Lewma li himberî dînamîkên navxwe “şûrê sekûlerîzmê” û li himberî tecellaya miletê kurd jî “şûrê terorê” bi kar tîne.
(Kemalîst ew çend bêşerm û durûne ko, berî salekê bi pêşîvaniya Ecevît û Rahşanê daxwazname bo Kemal Ataturk dinîvîsin û digotin hikûmeta Erdoganî dîn ji destê me bir û giliya hikûmetê li nik xelkên bawermend dikirin, niho jî heman demê de hem hikûmetê bi hevkariya Emerîka-Ewropayê hem jî bi dîncîtiyê tawanbar dikin.)
Lê mixabin dînamîkên reel her car wekî “pratîka” ko rejîma kemalîst dixwaze bi rê ve naçin. Belgeya Helsinkî û reformên Gorbaçov rejîma stalînîst têk bir. Dînamîkên ko îro rejîma kemalîst li bingûhê erdê bidin gelek ji yên dawî li rejîma Stalîn anîn zêdetir in.
Di serî de divê em ji bîr nekin ko prensîba mafê enînivîsa neteweyî bingehê her coreyê azadiyê ye, bêyî ko ev bingeh pêk bêt, ne mimkin e ko bi ti awayî kur û keçên mirovan azadiyaka kamil bijîn. Îro ev prensîb bo neteweya kurd jî êdî nexeyal e û nê jî hedef e, wekî projeyeka jiyanê li bakûrê Kurdistanê ji her aliyî ve di karê jinûveavakirinê de ye; vê projeyê ji aliyê madî-manewî ve her kurdek êxistiye ber xwe; çar neçar dê bigihî heta dawiyê. Ev jî, faktorekê esasî yê mirina rejîma kemalîst e, rejîma kemalîst ji aliyê teorîk û pratîkê ve bêhikûm dimîne.
Ji aliyê dî, îmzekirina “şertê Parîsê” (21/11 1990-ê li Parîsê ji bo projeya aşîtî û demokrasiyeka nû, Tirkiye jî tê de ji aliyê 54 dewletan ve hat îmze kirin) û qebûlkirina reformên bo prosesa Yêkîtiya Ewropayê parametreyên dî yên jîyanî yên komalgeha medenî ne ko derbên mirinên li rejîma kemalîst didin.
Lewma ev memorandumên nîvşevê tên belav kirin û xwepêşanderên ko xwe bi şîarên faşizma salên 1930-an xwe raberî dinê dikin, ji tirsa têkçûna rejîma kemalîst zêdetir tiştek dî destnîşan nakin. |
