KURDISTAN, 7/4 2007 — Diyar e ko stratejiya birêvebiriya emerîkî ya nû di dema dawî de, hate xuyakirin bi hinek bûyer û rûdan û rastiyên eşkere re. Di hundirê Emerîkayê de, Partiya Demokrat bihêztir dibe, bandora rapora Baker-Hamiltonî û fişar û zixtên ko li ser Bush têne bi kar anîn ji ber hijmara mezin ji kuştiyên Emerîkayê di Iraqê de yên ko her diçe pirtir dibe, tevlî hinek astengiyên mewdanî, diravî ji ber astengiyên ko ji aliyê Demokiratan ve di Kongrêsê de têne çêkirin, û pirsgirêka terorê di Iraq û navçeyê de û hebûna rêxistina El-Qaîdeyê bi piştgirî û alîkariya herdu rêjîmên Îranê û Sûriyê û tevlîheviya ko li Rojhilata navîn heye bi taybetî li Lubnan û Filistînê.
Lê belê, tiştê ko li ser destê amerîkiyan û hevbendên wan di navçeyê de hatiye pêkanîn ne hindik e, hêjayî – eger çê bibe bêjin – qurbaniyên ko di ber de hatine dayin in: Du rejîmên here despotîk û tundrew û paşkeftî hatine rûxandin. Encamên wisa hatine holê ko hêvî didin ko guherînên nuh di navçeyê de pêkwerin ber bi demokirasîbûn û aştî û azadiya gelan bi taybetî li Sûriyê û Îranê û ji hundir ve vê carê – berevajî ezmûna iraqê. Bi giştî, bipêşxistina karûbarên siyasî di navçeya Rojhilata navîn de.
Stratejiya emerîkî ya nû pêwîst dibîne ko Emerîka êrîşa xwe bi hindikî rawestîne, û prensîpa – kaosa avaker – biguherîne û danûstendinê bi dewletên despotîk re bimeşîne û pirsên aborî jî ji bo pêkanîna armanca xwe bi kar bîne, û piştre taktîkeka nû bi kar bîne angu proseya guherîna demokratîk di Rojhilata navîn de bi riyên leşkerî rawestîne û tiştê ko heta niha pêkaniye bihêz bike û biçespîne ta demeke dinê ko stratejiya xwe bidomîne.
Em dikarin vê yekê weke navçîtiyekê bi nav bikin. Hilbet, rûxandina du rejîman – Talîban û Sedam Husên – û derxistina hêzên Sûriyê ji Lubnanê û îzolekirina rejîma Sûriyê (çarenivîsa wê diyar dibe piştî girêdana dadgeha navneteweyî derbarê tawanên wê di Lubnanê de) û dorpêçkirina rejîma Tehranê (biryara konseya ewlekariyê hjm. 1747 bi xurtkirina sizayan, nerazîbûna civaka navneteweyî ji kiryarên wê dide xuya kirin) û rawestandina çalakiyên Hizbullahê li Lubnanê, û şerkirina li dijî terorîstan li Iraqê, ev hemî ne yê hêsan an jî hindik in.
Tevlî hemî astengiyan, hêjî hêzên demokratîk li Lubnan û Filistînê li ser piyên xwe radiwestin û opozisyoneke niştîmanperwer li holê ye ko pêkanîna guherînan li berjewendiya parastina serbixweyiyê û bicihanîna aştbûna sivîl û têkbirina fitneyên mezhebî û bicî anîna desthilatdariya demokiratîk di riya sindoqên dengdanê de, erkekî xwe dibîne.
Wisa dixuye ko ev rawestandina demî ji taktîka emerîkî re armanceke dinê jî pêktîne, ew jî dilniyakirina rejîmên tolerans yên ereb (Misir, Erebistana Siûdî û Urdunê) ye û hukumetên Kendavê jî piştî ko wan tirsa xwe ji aramiya welatên xwe derbirîn ji ber pirsgirêkên çaksazî û azadiyên giştî û mafê jinê û medyaya serbest, bi mebesta bikaranîna hêz û bandora wan – dewletên kendavê – di şerê li dijî El-Qayîde û terorê bi giştî û herdu rejîmên Sûriyê û Îranê – dijminê serekî di dema niha de – bi taybetî, û bicîanîna aramî û ewlekariyê di Lubnan û Iraq û Filistînê de. Ev hemî dibe sedem ko welatên rojavayê bi giştî hêvî bikin ko zîrveya erebî ya li Siûdiyê bi ser bikeve û pêşniyara Erebistana Siûdî ya ko di zîrveya berê ko li Bêrûta Lubnanê de hatibû kirin were bicî kirin û pirsgirêka Filistînê bi hindikî jî be, çareser bibe.
Kongreya Bexdayê
Kongreya Bexdayê ko 16 dewlet û rêxistinên cîhanê û herêmê tê de beşdarî kirin, weke bersiveke siyasî bû ji stratejiya emerîkî ya nû ko bi navê serok Boshî ve tête girêdanê. Ji encamên kongrê, danîna plana Bexdayê ji bo ewlekariyê bû, bi taybetî piştî pirbûna hijmara qurbaniyên iraqî û emerîkî û peydabûna çekên nû ji Îranê, û biveya ko bûyerek li Bexdayê pêkwere û darbeyeke leşkerî li berjewendiya Îran û Sûriyê were bicî anîn. Tevlî pêşketina plana tunekirina mezhebî li paytextê. Di vî warî de, mikurhatinên gêneral Elî Riza Asxerî cîgirê wezîrê berevaniya Îranê yê ko xwe li rojavayê girt ji çileya pêşîn ya sala 2006an ve, û destgirtiyên Îranê li Bexda û Hewlêrê hiştin ko plan ji herdû aliyên siyasî û ewlekariyê ve were lez kirin.
Hukumeta Malikî bi qelsî û meyildariya xwe ya mezhebî hate tawanbar kirin û kete ber fişarê birêvebiriya emerîkî de – ramana peydakirina alterantîveke jî hate holê – û ji hukumetê hate xwestin ko ew helwesta xwe ji Sadir – hevbendê Sûriyê û Îranê û "qaremanê" operasiyonên kuştina mezhebî – zelal bike, û ji Hizbullaha Lubnanê jî.
Stratejiya emerîkî ya birêvebiriya Bush ya nû destpêka plana ewlekariya nû bû. Stratejiya emerîkî ji du beşan pêk tê, beşê leşkerî (plana ewlekariya Bexdayê), û beşê siyasî di riya bicîanîna aştbûna niştîmanî û riyên siyasî û vekirina rê û derfetan li pêşiya suniyan û vegerandina hijmareke mezin ji efserên sunî yên ko hatibûne dûrxistin, û dilniyakirina deverên sunîyan yên belengaz bi peydakirina dadmendiyê di warê dabeşkirina samanan de, tiştê ko di projeya yasaya petrolê de hate xuyakirin. Di warê ewlekariyê de jî hinek pêşketin pêkhatin lê belê di warê siyasî de kar hêjî berdewam e û çalakî têne kirin ko rewşa heyî were guhêrandin. Balkêş bû ko girûpa Fazîleyê xwe bi paş ve kişand ji refê Koalîsyona iraqî ya yekgirtî di heman dema ko hewildan dihatin kirin bi qanekirina hevbendiya kurdistanî bi tevlîbûna eniyeke dinê, di vî warî de wisa dixuye ko hukumeta Siûdiyê û Urdunê ji vê pirsê agahdar in.
Seredana serok Mesûd Barzanî ya ji bo Erebistana Siûdiyê di çarçoveya minaqeşekirina karûbarên Iraqê de pêkhat, tevlî taybetmendiya wê ya kurdî û girêdana wê bi pêwendiyên kurdî-erebî di navçeyê de. Her hal, seredan bûyereke mezin bû ko dibe alîkar di avakirina pijirandineke erebî derbarê federalîzima Kurdistanê tevî nêrîna Siûdî ya dîrokî ji pirsa kurdî û daxuyaniya qiralê wê di dawiya rûniştina hukumetê de êvara seredana serok Barzanî, dema got ko: "Çareserkirina krîzê di bihêzkirina girêdana bi erebbûyînê ve di welatê erebî de li bal tevahiya etnîk û regez û tayîfeyan de ye".
Her weha, seredana birêz Eyad Elawî serokwezîrê Iraqê yê berê bo Siûdiyê bi armanca dîtina alternatîveke şîî-sunnî ji hukumeta Iraqê ya niha re bû: tiştê ko li Riyad û Umanê tê pijirandin bi şertê ko kurd beşekî çalak bin di vê proseyê de.
Li ser asta derveyî û dewletên navçeyê, ji encamên stratejiya Emerîkayê ya nû bestina kongreya Bexdayê bû ya ko armanca xwe bicî anî, dema ko dewletên derûdorê bi amadebûna hêzên navnetewî li hev civandin û ji wan xwestin ko hew maytêkirin, desttêwerdanê di karûbarên Iraqê de bikin, û aramî û ewlekariya wê biparêzin. Amadebûna nûnerên delwetên derûdorê, mikurhatinek bû bi rewşa Iraqê ya nû. Li milê din, iraqiyan piştgiriya xwe ji opozisyonên wan welatan bi paş xistin, ji ber eger ko ew welatin demokiratîk bûna dê hilbet guherîn hatibana piştgirîkirin û çarserkirina pirsgirêka netewî hatiba pêşniyar kirin, lê diyar e ew welatin antî-demokiratîk û tepeser in. Lê belê, aniha Îran roj bi roj hest dike ko wê sînorên xwe derbas kirine û Sûriyê jî îzole dibe û dûre ko peyman bi wan re werine îmze kirin, ne ji ber sincî û exlaqên dewletên mezin derheqê gel û miletan de, lê ji ber ko herdu rêjîmên navkirî îdî hew weke berê dikarin bi çarenivîsa Lubnan û Filistîn û Iraqê bilîzin.
Ne guherîn û veguherînên di rojeva siyaseta emerîkî di Rojhilata navîn de, û ne jî hemî dilniyakirinên birêvebiriya Emerîkayê û partiya demokrat ya opozisyonê û hukumetên Ewropayê – hukumeta Brîtanîya, Fransa, Elmaniya, Îtalya û Spaniyayê – nikarin tirsa gelan û hêzên guherîna demokratîk rawestînin derbarê helwestên hîn xiraptir ji aliyê rojavayê bi giştî û DYA-yê bi taybetî li dijî pirsên milet û mafên mirovan û demokrasiyê û milgirtina rejîmên despotîk, ji ber sedemekî diyar ko dîroka wan ji van kiryaran ne vala ye.... çi dibe bila bibe, di pratîkê de wê her tişt diyar bibe, were zelal kirin. |
