KURDISTAN, 19/12 2006 — Armanca me ji vê lêkolînê ne ravekirina nêrîna Emerîka an jî welatên din derbarê gelê kurd e bi qasî ko ew pêşbînîkirina nêrînên lîstikvanên sereke di siyaseta Rojhilata navîn de ye nexasime Amerîka û Ewropa ko xwediyên pêgehên aborî û leşkerî û siyasî yên ko maf didine wan ko ew jî tevî gelên wê, Rojhilata navîn bi rengekî demokratîk ji nû ve form bikin û çarenûsa wan destnîşan bikin û di nav de gelê kurd ê parçebûyî û li ser çar dewletên bingehînî û bibandor dabeşkirî, ê ko li benda pêkanîna van proseyan e. Pirsa ko li vir tê holê ev e, gelo kurd di prsoeya avakirina rojhilata navîn a nû û acendeyên avakerên wê de, çi postî digirin?
Sebaretî fakterê herêmî, guman tê de nîn e ko hevpeymaneke berfireh di navbera hêzên millî rehqehîm û fermî yên tolerans ko daxwaza guherîna demokratîk û çaksaziyê dikin de, ava dibe. Hevpeymana navhatî ji iraqê destpê dike û li filistînê radiweste û di lubnanê de derbas dibe û di nav refên xwe de hêzên opozisyona niştimanî di hemî welatên navçeyê de hembêz dike, tevî girûpeke ji dewletên tolerans wekû saudiya erebistanê û misir û urdin ên ko "hevpeymana dijayetîker" - astenga sereke di pêşiya proseya guherînê de ko ji rêjîmên sûrî û îranê tevî rêxistinên islama siyasî yên tundrew û tayfeger û terorist pêktê, mîna dijmin û biveya herî mezin ji berjewendiyên xwe re dibînin. Bê guman, hêzên guherîna demokratîk bi giştî destpê dikin ko nêrîneke saxlem ji kurd û kêşeya wan ya adilane bigirin.
Derbarê fakterê navneteweyî jî, em dê di vê hewildana xwe de ji destpêka qonaxa paş cenga sar û girtina Dewletên Yekbûyî yên Amerîka (DYA) pêgeha pola mezin desptê bikin, ev qonaxa ko bû destpêka vebûna rojavayî a giştî derbarê kêşeya kurd û berzbûna radeya girêdanê di navbera rewşa kurdî û ji holê rakirina rêjîmên totalîter û despotîk li iraq û îran û sûriyê bi taybetî dema ko tê zanîn ko mijara rojhilata navîn a mezin û nû kurd û her çar dewlat û rêjîmên totalîter yên Kurdistan dabeşkirî anjî di hevbendiya şer anjî dijayetîker de ne vedihwîne, tevî berzbûna rastiyeke din ko hêzên kurdî ên siyasî li ko be bila bibe di rêza pêşîn de li hemberî despotism û terorê radiwestin, her weha di rêza pêşîn a hêzên guherîna demokratîk angu di nav refên eniya navneteweyî ya aştîxwaz ko ji bo misogerkirina seqmagîrî û bicihanîna dad û mafan tê dikoşe de cî digirin, bi gotineke din gelê kurd beşekî aktîvane û sûdemend e di proseya jinûve avakirina rojhilata navîn a nû de.
Sîstema cîhanî a ko ji encama cenga cîhanî a diwemîn û misawemeyên herdû polan bû, bela anîne serê milletê Kurd hinde ko komara Mihabadê (1946) bû qurbana berjewendiyên yên din û tevgera kurdî li iraqê tûşî têkçûneke bijan di sala 1975 an piştî hevpeymana Cezayirê a ko misawemeyên navneteweyî li ser hisabê milletê kurd eşkere kir, hat. Di encamê de, doza kurdî di hemû welatên navçeyê de kete ber jibîrbûn û inkarkirinê de û dergehên cîhanê li rojhilat û rojava li pêşiya xebatkar û şerkerên azadiyê hatine girtin, û bêdengiyê civaka navdewletî vegirt derbarê qirkirina kurdan li Helebçeyê wekû mînak û kurd hatine êşkencekirin û ji hemû mafên xwe hatine bêparkirin û çalakgîrên wan hatine tunekirin li Tirkiyê û Îranê û koçbarkirin û bierebkirin li Îraqê û zinara erebî li Sûriyê.
Sîstema cîhanî a ko ji dema têkçûna pola sovêtî ve di deh salên dawî ji sedsala buhurî de hate damezirandin dixuye ko anuha di warê rastkirina çewtiyên rabirdû de ye û jinûve mêzandina li kurdan û doza wan di çarçoveya jinûve mêzandina di buneyadgeriya rojhilata navîn de bi giştî û nûkirina wê, li gor xwendin û têgihiştina bûyer û nêrîn û konevaniyên hanê:
Destpêka vebûna navneteweyî û danûsitendina erênî bi dosiyeya kurdî re di dema koça milyonî a kurdê iraqê de hate xuyakirin û di proseya–provide comfort-ê de ji destpêka salên 90-î ji sedsala 20-an de bileş bû tevî hêza palpiştiya amerîkî di kongirê aşîtiya erebî israilî li medrîd ê sala 1991 mîna balansekê di navbera kêşeyên bê çare li navçeyê, û radeya maytêkirina amerîkî bi mebesta lihevanîna herdû hêzên kurdî ên sereke di kurdistana iraqê de a ko bi – peymana Waşîngtonê di 17-5-1998-an de, hate xemilandin.
Heta niha ti belgeyên ko nêrîna fermî a dewletên rojavayê derbarê mafên gelê kurd de destnîşan bike di destên me de nîn in, ji bilî nêrînên bilez û daxuyaniyên kurt derheqê hindek pirsgirêkên mirovî û bûyerên jinavçûyî. Di vî warî de , dipolmatê amerîkî –Richard Donny- di axaftina xwe de di konferansa kurd û gera li nasnamê a ko me îşaret pê dabû ji amadebûyan re wiha got: "hun dê daxuyaniyên taybet bi konevaniya hikûmeta amerîkî derbarê milletê kurd de ji min nebihîzin, ji ber ko ew pêwîst nîn e û kurd lîstikvan in bê dewlet û pêwendiyên wan ên navneteweyî biserketîtir in ji yên rêjîman".
Eşkere ye ko biryarder li rojava bi giştî û li DYA–yê bi taybetî di warê birêvebirina wan ji siyaseta welatên wan re ewleyiyê bi zaniyarî û analîze û lêkolîn û pêşniyazên damûdezgehên istixbarat û zanistî û senterên vekolînên zanîngehî û serbixwe û pisporên siyasetê û stratîciyetê, ko beşeke giring ji mewdaniya budjeta neteweyî gitşî ji wan re tê parvekirin, tînin. Di vî biyavî de, sûdemend e eger ko em bijarteyan ji du raporên ko ramaneke baş sebaretî nêrîna amerîkî derbarê kurdan di çarçoveya rojhilata navîn a nû de didin, bibîr bînin. Wisa dixuye ko ev rapor dê bibin bingeha konevaniya amerîkî a dûr û nêzîk di devera rojhilata navîn de:
Yekem: raporeke ji 32-rûpelan e pisporê amerîkî ê stratîcîk – Pol Michel Fiby – ew pêkêşkî serok Boş kir–piştî gerekê li navçeyî li gel sisê pisporên din ji destpêka çileya paşîn /2001 –an û naveroka rapora navhatî dikare di hindek xal û pêşniyaran de bête kurtkirin: gera li serkirdayetiyeke filistîniya nû û dev ji bijarteya – Osloyê û bijarteyên leşkerî berdan, lêvegera di têkiliyên amerîkî-misirî de bi tenêhiştina rêjîmê, bihêzkirin û piştgirîkirina hevpeymana israilî-tirkî û tevlîkirina urdinê, seriyê çaremîn di çargoşeya ko Fiby navê – çargoşeya hêzê lê dike dê – Azerbaycan be ji ber cîgehê wê yê ji rûsiya û çavkaniyên petrol û xazê nêzîk û – Kurdistan – çimkî herêma Kurdistanê dergehê iraq û îran û kendavê ye û ji seriyê çaremîn guherîna rêjîmên kevinare û bêhavil ên ko xeterekê derbarê berjewendiyên amerîkayê de pêktînin destpê dike, û veguhastina azerbaycan û kurdistana irqaê bo bingeheke amerîkiya leşkerî ya pêşketî û kirina kurdistanê kogeheke serbazî ji çekan re weke – Qeterê bi dilniyakirina hevalbendê tirk û Fiby vî seriyê çaremîn mîna seriyê guherînê bilêv dike. Her weha, rapor banga bikar anîna hêzê bi armanca hilweşandina rêjîma bexdayê û duvre rêjîma tehranê dike tevî parçkirina iraqê û danîna herêma kurdistanê li jêr birêvebirîyeke sivîl girêdayî rêxistina neteweyên yekbûyî bi maweyek intiqalî weke destpêka serxwebûnê li gor nimûneya –tîmûra rojhilat-û – herêma kosovayê-. Ji aliyekî din ve, rapor banga derbeyek leşkerî ji bo pêkanîna guherînê li sûdanê dike. Sebaretî sûriyê, rapor daxwaza vekolandina hebûna sûrî li lubnanê û banga xwe jêkişandinê û tenêhiştina rêjîmê a herêmî dike, tev li avakirina projeyeke avê ko tirkiyê avê bide urdin û israilê ji bo zêdekirina fişaran û motîvkirina kendavê ko rêjîmê tenê bihêle û rapor di dawî de dibîne ko bicihanîna van pêşniyazan dê bi berzbûna rojhilat navîneke nû de, encam bide. Gelek sazî û alavan beşdarî di amadekirina raporê de kiriye weke : encûmena istixbaratên neteweyî amerîkî a ko ji gelek saziyên ewlekarî pêktê, zanîngeha Maryland û instûta Botameek û zanîngeha George Town û Richard Hues ji saziya brokizê û pisporên Harvardê û dezgeha Karînîcî ya aşîtiyê li Waşîngtonê.
Diwemînm: raporeke ji 61- rûpelan ji aliyê CIA–ê ve di sala 2000-an de hate belavkirin guh dide pêşdîtina pêşeroja cîhanê di 15 salan de weke rapora navhatî girêdayî rojhilata navîn û kurdan bi taybetî ye û reşbîn e derheqê çarenûsa girûpên tundrew de.
Herdû belgeyên ko birêz Richard Perl ew di sala 2002-an de pêkêşkirin dema ko wî pêgeheke pile bilind di wezareta berevaniyê de digirt yek ji wan bi navê:"belgeya çareserkirina iraqî"û a din "belgeya ezmûna iraqî"heman nêrîn û niyazên ko di herdû raporên navbirî de hatine tevî tekezkirina wî ji federasiyona kurdistanê re û pirsgirêka pirrengî û sekûlarizmê li iraqê û veguhastina wê bo nimûneyekê ji guherîna demokratîk re di hemî welatên deverê de di nav de yên hevbendên amerîkayê jî.
Jîngehên rojavayî (amerîkî û ewiropî) di kokê de lihev dikin derbarê tewawbûna yetkiya sîstema siyasiya kevin û pijirandina guherîna demokratîk di rojhilata navîn de, heye ko di alavan de cida bin lê di perensîp û di destnîşankirina qeyran û rikeberiyên heyî ên nû û kevin ên qonaxa cenga sar, mîna : terora tundrew û rêjîmên totalîter û despotîk û çekên tevkuj û nakokiyên neteweyî û belengazî û biveyên qirkirina nijadperestî û nakokiyên mezhebî ko gefan li berjewendiyên hemû layan dixun de yek in, û bi piranî ew bi berpirsayriya xwe a dîrokî hest dibin nexasime dewletên ewiropî ên dagîrker derbarê beşeke mezin ji van qeyranên behskirî bi kêmasî ji dema hilweşandina împeratoriyeta osmanî di dawiya cenga cîhaniya yekem de (1914-1918) û girêdana peymana saiks-bîko û bicihanîna soz-peymana – Belford - û dabeşkirina kurdistanê û bipaşxistina îradeya xelkên wê di warê destnîşankirina çarenûsa xwe de.
Berevajî ewiropiyan ên ko li riyên mandate kirin û dagîrkirin û dabeşkirina milletan digeriyan, amerîka wê demê angu ji dema çardeh perensîpên Wilson (1916) piştgiriya perensîpa mafê neteweyan di destnîşankirina çarenûsa xwe de dikir nexasime millet û neteweyên ko li jêr sitemkariya împeratoriyeta osmanî de dinaliyan û di nav de Kurd û piştî dor sedsalekê amerîka siyaseta xwe jinûve ava dike û piştgiriya dozên millet û neteweyên ko heta niha bê par in di rojhilata navîn de dike, lê mixabin ko ewiropa fermî hêjî dudil û bê çare ye ko nêrîna xwestî bigire lêbelê car bi car astengiyan jî zêde dike li hemberî kiryara amerîkî weke ko li iraqê pêkhat ji ber hindek sedemên berjewendîperest û teng berevajî nêrînên erênî yên raya gitşî a welatên ewirpoa tevî rojnamegerî û tevgerên civaka sivîl û dezgehên perlemanî.
Di dawî de, pêwîst e ko em rojhilata navîn bi tavilê reng û formên wê-ku em Kurd beşekî bingehînî jê ne-berev guherînên kûr ve, dimeşe, û hêjî proseya guherînê lidar e û şiyan tev-erênî û neyênî- li pêş çavan in, û di rewşên wisa de stûbariyên herî giran dikevine ser milê elîtên milletan yên siyasî û ramanî û rewşenbîrî û di nav de milletê kurd da ko pêşdîtina asoyên paşerojê bikin û bi rastiyane nêrînên cida bixwînin û riyên pêkanîna bidestkeftiyan dabîn bikin û berjewendiyên niştimanî û neteweyî biparêzin û astengî û biveyan destnîşan bikin û alternatîvan pêşkêş bikin, eger hat û ev çêbû kurd dê beşekî sereke bin di hevesenga avakirina rojhilata navîn a nû de û dê beşdarî pêkanîna aşîtî û demokrasiyê bibin û paşerojeke şayiste ji bo xwe misoger bikin.
* Deqê axaftina nivîskar ko di heleqeya lêkolînî de a ko Kombenda Kawa bo Çanda Kurdî ew li sentera rewşenbîrî a zanîngeha Selahedînê li Hewlêrê paytexta herêma Kurdistana iraqê lidar xist di 29-30/10/2006-an de, hate pêşkêşkirin. |
