Nefel

[ ÇARŞEM, 2024-12-04 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

Rapora James Bakerî realîteya sêparçetiya Îraqê naguhore

STOCKHOLM, 8/12 2006 — Dewleta Îraqê ji sê welatan pêk têt: Kurdistan, Şîistan û Sinistan. Îraqa siyasî ya îro ji sê parçeyan pêk têt û rapora James Bakerî û Grupa Lêkolîna Îraqê realîteya heyî piştrast dike. James Bakerî piştî belavbûna raporê got wan di raporê de tewsiye nekiriye ko Îraq bibe sê parçe û mebesta wî ya bin ve ew bû ko ew li dijî sêparçebûnê ye.

Di raporê de behsa hikûmeta Bexdayê ya desthilatlawaz têt kirin û jixwe destûra Îraqê bi zanebûn ji bo desthilateka lawaz ya merkezî li Bexdayê hatiye nivîsandin û armanceka esasî ya hilweşandina desthilata dîktatorê berê Sedam Hisênî jî avakirina dewleteka nû ya federal û nemerkezî bû.

Di raporê de behsa nebûna ewlekariyê li Bexdayê û dorûbera wê têt kirin û sebebê wê yê esasî jî nakokiya di nêvbera erebên şîî û erebên sinî de ye. Rapor bi qencî behsa Kurdistanê û ewlekarî û pêşketina aborî li Kurdistanê dike û dibêje serokê Kurdistanê Mesûd Barzanî karî digel hevrikê xwe Celal Talebanî li hev bêt û cepheyekê kurdî yê xurt ava bike.

James Baker û hevalên xwe behsa nebûna “ruhekê neteweyî yê îraqî” dikin û dibêjin ti aliyên siyasî yên Îraqê li qenciya hemî Îraqê nafikirin û her aliyek li ber ya xwe ye. Ev jî realîteyek e û ne Emerîka û ne jî ti hêz li ser rûyê vê dinyayê dikare wê realîteyê biguhore ji ber Îraq ne yek welat û yek milet e.

Rapora James Bakerî û grupa wî behsa nebûna formûleka sihreweriyane ji bo çareserkirina problemên Îraqê dike û heger mebesta amadekarên raporê avakirina Îraqeka yeknetewe û yekdesthilat be ew ti caran ava nabe û ew formûla sihreweriyane jî ti caran nayêt dîtin ji ber Îraqa sêparçe muqeddera parçebûnê ye û proses wekî guriya agirî ber bi avabûna sê dewletên federal ve diçe.

James Baker û grupa xwe pêşniyar dikin ko grupeka nêvneteweyî ji bo piştgiriya hikûmeta Bexdayê ava bibe û li gor James Bakerî ew grup dê zêde xwe tevlî karên hikûmetê neke lê belê dê arîkariya wê bike. Hikûmeta Bexdayê û kurd û şîî bi hev re li dijî konferansên nêvneteweyî û mekanîzmayên mandacîtiyê ne. Emerîka bi 150 000 eskerên xwe ve li Îraqê ye û ambasadorê Emerîkayê yê Îraqê Zalmay Xelîlzad dîrekt tevlî piraniya civînên desthilata Îraqê dibe û cardî jî nikare wê Îraqa yekgirtî û wî ruhê neteweyî yê îraqî ava bike ji ber nîne. Ew tişta ko Emerîka bi hebûna xwe ya eskerî û siyasî nekare li Îraqê bike grupeka piştgiriyê ya nêvneteweyî ti caran nikare bike.

Di heqê Kerkûkê de jî nivîskarên raporê dibêjin ew meseleyeka xeternak û têrkonflîkt e û heger taliya sala 2007-ê referandum li Kerkûkê çêbe nakokiyên etnîkî di nêvbera kurd, tirkmen û ereban de dê çêbin û dibe ko Tirkiye jî midaxele bike û dibe ko Îran jî midaxeleyî başûrê Îraqê bike. Ji ber hindê jî James Baker û hevalên xwe dibêjin bila referandum bêt paş ve dan, ew nabêjin bila referandum ti caran çênebe.

Meseleya tehdîdên Tirkiyeyê çîrokeka bêbingeh e ko kurd jî tirk jî fêrî wê bûne û ti kes bawer nake ko Tirkiye ji ber Kerkûkê biçe û başûrê Kurdistanê dagîr bike. Dibe ko balafirên cengê yên tirkan hinek gundên li ser tixûbî bidin ber bombayan lê belê kurd dikarin tehemila wê bikin û neyên provokasyona tirkan.

Piştî serdana serokwezîrê Îraqê Nûrî Malikî bo Tirkiyeyê ji gotinên serokwezîrê tirkan Recep Tayyip Erdoganî û serokkomarê tirkan Ahmet Necdet Sezerî diyar bû ko ew li dijî kontroleka mitleq ya kurdan li ser Kerkûkê ne lê belê ne li dijî çûna Kerkûkê bo ser îdareya herêma Kurdistanê ne. Tirk dibêjin bila li Kerkûkê qedrê gotina tirkmen û ereban jî hebe û Kerkûk ne tenê ji bo kurdan be. Jixwe kurdan jî ti caran negotiye ko ew dê mafê tikmenan û ereban binpê bikin, kurd dibêjin Kerkûk dê vegere ser Kurdistanê lê belê dê bajarê brayetiyê be.

Paşvedana tarîxa referandumê pêwistî bi guhortina madeya 140-ê ya destûra Îraqê heye û kurd ti caran guhortina wê madeyê qebûl nakin. Ji ber heger kurd ji bo wê madeyê rê li ber guhortina destûrê vekin paşê madeyên behsa herêmên federal jî dikin dê bikevin ber minaqeşeyê û taliya wê bo kurdan katastrof e û kurd û şîî wê qebûl nakin.

Piştî vê raporê dibe ko Emerîka hinek guhortinan di metodên xwe yên karî de bike. Bo nimûne eskerên emerîkî dikarin wekî heta niho dîrekt tevlî nakokiyên nêvxweyî nebin û tenê pişta hikûmet û ordiya Îraqê bigirin û di demên pêwist de biçin arîkariya ordiya Îraqê. Ji bilî Bexdayê dibe ko li cihên dî zêde pêwistî bi arîkariya eskerên emerîkî çênebe jî.

Emerîka di taktîk û metodên xwe de çi guhortinan jî bike di netîceyê de realîteya sêparçetiya Îraqê nayêt guhortin û Kurdistan, Şîistan û Sinistan her dê ava bibin. Dimîne ka ev hersê welat û dewletên federal dê çawa mekanîzmayeka bihevrejiyanê peyda bikin.

-----------------------------------

Nivîskar: ARIF ZÊREVAN
Weşandin: 2006-12-08
Xwendin: 6803