Nefel

[ ÎNÊ, 2024-04-19 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

Kurd û opozisyona Sûrîyê

STOCKHOLM 10/12 2005- Roja 16ê meha 10ê li bajarê Şamê, paytexta Sûrîyê 5 girûpên sîyasî û 9 mirovên serbixwe çend xaleyên hevgirtinî îlan kirin. Navê wê îlanê bû ´ilan dimaşq lit-taxyîr el-watanî ad-dîmoqratî´ îlana Şamê jibo guhartineke niştimanî û demokrat. Ji wan 5 girûpên sîyasî du girûp ji tevgera Kurdî li Sûrîyê bûn; Hevbendîya Demokrat a Kurdî li Surîyê û Eniya Demokrat a Kurdî li Suriyê. Yên din jî ev bûn: Kombûna Niştimanî ya Demokrat li Suriyê, Komîteyên Vejandina Civaka Sivîl û Partiya Paşerojê. Girûpa ixwan el-mislimûn û Partîya Reformê ya Sûrî li derveyî Sûrîyê rezamendîya xwe ji bo Îlanê da xuya kir.

Bê guman e ko tevgera Kurd ya sîyasî li Sûrîyê karekî baş dike dema tev li opozisyonê dibe û dibe parçeyeke giring ji opozisyonê. Berî her tiştî tevgera Kurd xwe ji rejîma Baasê ya totalîter dûr dixe ji ber çi hêvî di vê rejîmê de tune ye. Rejîma Asad (bav û law) ne kêmî ya Sedêm e. Rêxistina herdûyan rêxistina Baasa erebî ye. Programa vê rêxistinê neqebûlkirina gelê Kurd û erebîzekirina wî û xakê wî ye.

Lê heger mirov dîna xwe bide opozisyona sûrî ew dê gelek pirsan û gazinan ji tevgera gelê Kurd li Sûrîyê bike. Gelo opozisyona sûrî çiye û kîne? Parçê herî mezin û giring ji vê opozisyonê Kombûna Niştimanî ya Demokrat li Surîyê (at-tajamu el-watanî el-dîmoqrati fî sûrya) ye. Ev kombûn di sala 1979ê de ji 5 rêxistinên sîyasî hat damezrandin; Partîya Yekîtîya Sosyalîst a Erebî ya Demokrat (hizb el-itihad el-iştirakî el-arabî ad-dîmoqratî), Partîya Komonîst a Sûrî (Polît Bîro) el-hizb aş-şiyoiî as-sûrî(el-maktabu as-siyasî) [vê dawîyê navê xwe guhart bû Partîya Gel a Demokrat hizb aş-şaab ad-dîmoqratî], Partîya Karkeran a Şoreşgêr a Erebî hizb el-ummal as-sewrî el-erabî, Partîya Baas a Erebî a Sosyalîst a Demokrat hizb el-baas el-erabî el-iştirakî ad-dîmoqratî [hevalên Selah Cidîd, serokê Baasê êd berî Hafiz Asad 1966-1970] û Tevgera Sosyalîstên Ereb harakat el-iştirakîyyîn el-arab. Bi kurtî ev kombûn kombûna Baasî, Nasirî û Komonîstan e.

Nasirî hevalê serokê Misrê yê berê Cemal Ebdinnasir in, û nav û programa rêxistina wan nav û programa rêxistina Nasir e. Gelek giring e ko ji bîra me nere ko Nasir bû êd rejîma dektatorîyê di sala 1958ê de (sala yekbûna Sûrî û Misrê) anî Sûrîyê û pê li parlementoyê kir û deselata muxaberatan (asayîş) xurt kir. Gelo nasirîyên îro amade ne dem û rejîma Nasir tawanbar bikin? Beguman na.

Baasî ji sala 1963ê de deselat ta roja îro di destên wan de ye. Deselata wan di sê peryûdan (deman) re derbas bû. Ji 1963ê ta 1966ê hevalên Mîşêl Efleq (yek ji kesên Baas damezrand, piştî inqilaba/derba 1966ê revî çû Iraqê nik hevalê xwe Sedam). Ji 1966ê ta 1970ê hevalên Selah Cidîd. Di vê demê de elewî xurt bûn û deselata muxaberatan xurtir bû. Ji 1970ê ta roja îro malbata Esed û muxaberatên wan (zavê Hafiz Esed Asif Şewket serokê muxaberatên Sûrîyê ye). Ji adetên efserên elewîyan û ji sala 1963ê de ko çend wezîfeyên bilind bidin kesên sunî, wek nimûne Selaheddîn Bîtar (serokwezîr), Nûreddîn Etasî (serokkomar) û Mustefa Tilas (wezîrê parastinê). Piştî inqilaba 1970ê Hafiz Esed Ebdirihman Xilêfawî kire serokwezîr. Xilêfawî di hevpeyvînekê bi kovara libnanî Seyyad re (1971ê an 1972ê bû, xweş nema tê bîra min) got ko deselata muxaberatan êdî qedîya. Çend meh di wê navê re çûn rejîma Sûrîyê daxuyaniyek da xelkê ko Xilêfawî nexweş e û êdî nema dikare bi kar û barê xwe rabe.

Komonîstên di vê kombûnê de ji yên pişta xwe dane Esed ne çêtir in. Ev hevalên Riyad Eturk in. Heger baasî û nasirîyan nanê Sedam xwaribin ew dê li ber xwe nakevin û ji ber şerm nakin. Lê heger Riyad Eturkê komonîst kiribe hon dê çi bêjin? Ev ne îdîa min tenê ye, ev îdîa hevalên wî bi xwe ye. Ji bo min bes e ko min bi guhên xwe li gotinên Riyad Eturk li Stokholmê berîya çend salan guhdarî kirîye. Eturk dibêje ko yên li Iraqê hukim dikin zilam û acanên Emerîkayê ne, temsîla gelên xwe nakin. Eturk viyana (irada) 80% ji gelê Iraqê reswa dike û di ser halan de jî dibêje ko ew mirovekî demokrat e, û ji dektatorê Sûrîyê daxwaza demokrasîyê dike. Lê gelo ji kê re?

Hêvîya min ew e ko tevgera sîyasî ya gelê Kurd li Sûrîyê bi daxuyanîyên katî û tektîkî neyên xapandin. Di dûrbîna bê de ez dê vê babetê bidomînim û li ser program û daxuyanîyên vê kombûnê firehtir û kûrtir rawestim.

-----------------------------------

Nivîskar: Selam Nûman
Weşandin: 2005-12-10
Xwendin: 9248