SWÊD, 12/8 2014 — Hinek kes hene di van rojên ji bo kurdan û Kurdistanê giran da, bi zanebûn û bê zanebûn, wek dibêjin, rûn li ser agirê dijmin da dikin, da ko kurdan û Kurdistanê ber çavên kurdan û biyanîyan reş bikin.
Min tiştekî wisa van rojan li kanala TRT 6 dît, di bernameya Mehmet Bakı ya bi sernavê ”Yek û yek siyaset” da ko mêvanê wî Mufîd Yukselê lêkolîner, nivîskar û sosyolog bû. Li wir di pirsên cuda-cuda da gerekê behsa miletekî û welatekî bihate kirinê ko navê wî miletî ”kurd” e û navê wî welatî jî ”Kurdistan” e. Ez ji sêrî da bêjim ko Mufîd Yuksel di bernameyê da hîç caran navê Kurdistana bakur ne anî ser zaran, wek ko welatekî wisa tune.
Ez bi xwe ne lêkolîner û sosyolog im û eger gotinên min yên di vê gotarê da rast bin, wê demê lêkolîner û sosyologê rast di bernameyê da bi zanebûn tiştên nerast digot.
Em li jêr ser bersîvên Yuksel bisekinin: ewî di bersîveke xwe da ha got:
— Êzdî ji musulmanîyê çêbûye. Ango, dînê êzdîtîyê ji dînê musulmanîyê xuliqîye.
Eger êzdî dibêjin eva bi kêmanî 5 hezar sal e em hene, tê wê maneyê ko kurd bi kêmanî 5 hezar sal in hene. Mufîd Yuksel vê yekê dike bin şikberîyê û avê berî aşê kesên wek kurdzan Arşak Poladyan dike ko dibêje di edebîyeta ulmî da tenê ji sedsala 12an destpêkirî behsa kurdan tê kirinê. Tenê alîyekî vê bersîva Yuksel bi dilê min e ko eger ew rast be, wê demê êzdî ewqas bi aqil bûne ko berî çend sedsalan texmîn kirine, ka ew dînê ereban wê çi ecêb û zulmê bîne serê me kurdan, ji ber wê jî xwe ji wî dînî vekişandine.
Ez bawerîya xwe bi Mufîd Yuksel naynim, lê bi Cegerxwînê Mezin tînim ko di sala 1982an di hevpeyvîna bi min ra li mala Qanatê Kurdo li bajarê Lênîngradê ser dînê êzdîtîyê ha got:
”Piştî êrîşkirina ereban dînê îslamê kete welatê me. Pareke gelê kurd-yezîdî ser dînê xwe man. Di hatina dînê musulmanîyê da leşkerên îslamê ketine welatê me. Ewên ko li gundan bûn, cîyên wan deşt bûn, bi mecbûrî bûne musulman. Ewên li serê çiyan bi gernasî şerê xwe kirin û ber xwe dan, ser ola yezîdî man.
Çar-pênc îmaretên yezîdîyan pêşîyê zor şer kirine. Ceferê kurê Mîr Hesen, ko di çiyayê Dasinê da padîşahekî mezin bû, ereban ra şerekî mezin kirîye. Dawî wî xwe kuştîye, ji ber ko ne xwestîye têkeve destê dijmin. Îmareta Mehmûdî yezîdî bûn, lê paşê, piştî şerekî giran bûn musulman. Îmareta Bextîyan li Botan dîsa yezîdî bûn, ew jî pey cengan ra bûn musulman. Eşîra Xaldî, ko dora Bitlîsê dima, eşîreke mezin û nav û deng bû. Îmareta Becnewî yezîdî bûn, lê vê dawîyê bûn musulman. Heta Dimbilî jî yezîdî bûn, lê paşê bûne elewî. Evana hemî di kûraya Kurdistanê da, di bin ola xwe da mabûn. Lê hêdî-hêdî dîtin, ko ser wan zor û setem tê kirin û nikarin berepêş herin, bi mecbûrî bûne musulman. Di nava êla Millan da gelek eşîrên yezîdîyan hene, meselen, di nava êla Xidir axa da Şerqîya, Dina, Sohana hene. Çend eşîrên yezîdîyan yên mezin jî hene, lê navê wan gişkan ne di bîra min da nin. Belkî yezîdîyên Şerqî jî hebin, ji ber ko Dewrêşê Evdî, yê ko gernasê sitirana bi nav û deng e, mezinekî yezîdîyan bû. Hinek dibêjin, ko yezîdî jî musulman in, lê derew e. Yezîdî kevnare ne, berî musulmanan hebûne. Belkî Mehemed hine gotin ji ola yezîdîyan derêxistibe”.
Li cîyekî din Mufîd Yuksel behsa kurdên Tirkîyê yên berî çend sedsalan dike û dibêje ko kurd di wan deman da tenê li Hekkarîyê hebûn. Haya vî camêrê xudêgiravî xwendî û zane ji wan dem û dewranan rind heye ko wî çaxî ne Tirkîye hebû, ne jî Hekkarî hebû. Navê wî welatî Împêratorîa Osmanîyê bû, navê wî bajarî jî Cûlemêrg bû. Lê ew kesê zane bi awayekî sergirtî û servekirî dixweze bêje ko kurdên din yên îro ko navê Kurdistana bakur li warê xwe kirine, di esilê xwe da ji der va hatine.
Mufîd Yuksel bersîva pirsa Mehmet Bakı ya ser zulma Stalîn ya ser kurdên Soveyt da ha da:
— Dema Stalîn kurdên Kavkazê sirgûn dikirin, dest neda kurdên êzdî. Tenê kurdên musulman sirgûnî Qazaxistanê û komarên Asîya Navîn kir.
Wek ko dilê wî diêşe ka bo çi kurdên musulman sirgûn kirin, yên êzdî sirgûn ne kirin.
Ev jî ne rast e. Stalîn wan miletan sirgûn dikir, yên ko li Kavkazê li ser sînorê Tirkîyê diman û bi bawerîya wî zirar didane serketina sîyaseta welatê Sovyetê. Di nav wan da gelek kurdên Gurcistanê û Azirbêcanê hebûn. Malbeta xanima min, ko kurdeke êzdî ye, yek ji malbetên wisa bû. Wana jî sirgûnî Qirgizistanê kirin. Paşê, piştî mirina Stalîn, sala 1953an, ev milet hatine efûkirin û biryar derket, ko kê bixweze, dikare vegere welatê xwe. Malbeta xanima min, ko ji Batûmîya Gurcistanê sirgûn kiribûn, careke din vegerîyane Gurcistanê. Heta niha jî di nasnameya xanima min da hatîye nivîsar, ko ew li Qirgizistanê ji diya xwe bûye. Piranîya kurdên musulman venegerîyan, di nav miletên din yên wek xwe musulman man.
Yuksel dema behsa kurdên Turkmenistanê dike, ha dibêje:
— Di sedsala 16an da Şah Abbasê Îranê kurdên Îranê sirgûnî Turkmênistanê kir.
Ya pêşin, ew ne kurdên Îranê bûn, lê kurdên Kurdistana Îranê bûn. Şah Abbas ne yekser kurd sirgûnî Turkmênistanê kirin, lê ew şandine Xorasanê bona parastina hidûdên Îranê. Lê kurdên Xorasanê jî gotin ko baştir e em mihacirî welatekî din bibin, ne ko sînorên welatekî din biparêzin, ko ne axa Kurdistanê ye û ji bo wan bên kuştin. Û mihacirî Turkmênistanê bûn.
Hinek irov bi zanebûn dîroka kurdan û Kurdistanê şaş û feş dikin. Piranîya mirovên wisa di nav gel da xwedî qedir û hurmet in. Lê di rojên oxirmên giran da, dema roja bavo-bavo hat, ew bê deng dibin. Wek, ev ecêb û zulma hate serê êzdîyên Şengalê, dinya hejand, lê deng ne ji Mufîd Yuksel, ne ji Salehattin Dêmîrtaş, ne jî ji Apo û Metê derket. |
