SWÎD, 15/11 2005 — Şarezayan û neşarezayan, dostan û nahezan, layengîran û dûjmnan, hendêk siyasetmedaranî beşdarî piroseke û hêzî rûxêneranî dewrî piroseke bas lewe deken aya dekrêt sîsêmêkî siyasî le Êraq da biçespênirêt ke têy da dîmukrasî û azadî û serbestî û mafî mirov û gorrînî desellat bibine beşî serekî û aşkiray ew sîstême. Neşarezayan, nahezan, dûjminan û hêzî rûxêneran ya dellên nexêr, ya karî berdewamî bo deken ke le encam da wellameke bibête nexêr.
Hendêk le şarezayan û dostan layengîran dûdill in le wellamekeyan. Le birî ewey billên bellê, dellên hîwadar în. Hendêk le siyasetmedaranî beşdarî pirroseke dellên bellê û herwek xotan debînin ême karî bo dekeyn, be berdewamî û be corêk ke ême jiyanî xoman dexeyne metirsiyewe bo beencamgeyandinî ew xwaste. Hendêkî dî le siyasetmedaranî beşdarî pirroseke dellên bellê, bellam beencamgeyandinî ew xwaste karî dirêjxayenî dewêt û êsta ême le sertay ew pirroseye da yin. Ême êsta serqallî cêgîrkirdinî layenêkî diyekî pirrosekeyn, pêş seqamgîrbûnî dîmukrasî.
Eger eme wellamî beşdaranî gorrînî dewllet û sîstêmî siyasî bin le Êraq da, ey ewey ta êsta be encam geyiştuwe çî ye? Min pêm wa ye eger serleniwêdirustkirdinewey dewllet û sîstêmî siyasî le Êraq da serbikewêt, detwanrêt nawî "dîmukrasî hawbeşî" lêbinirêt. Ewey ta êsta le Êraq da karî siyasî û dîplomasî bo kirawe birîtî buwe le darriştinî destûr bo sîstêmêkî "dîmukrasî hawbeşî"[1].
Hawbeşî le dewllet û sîstêmî siyasî da çemkêkî niwê ye le Rojhellatî nawerrast da. Tenha Lubnan le pêş şerrî nawxoy le ser binaxey bîr û çemkî hawbeşî darrîjirabû. Paş kotahatinî şerrî nawxo, le sallî 1992 be diwawe, hewllî serleniwêdirustkirdinewey dewlletî Lubnanî dedirêt le ser ew bîr û çemke, bellam le çiwarçêweyekî cuda û gelêk alloztir le qonaxî yekem.
Êraqîş êsta le çiwarçêwey bîru çemkî hawbeşî da serleniwê dirust dekrêtewe. Le dewlletî fireneteweyî û fireayînî Êraq da, sîstêmî hawbeş le ser çiwar binaxey serekî damezrawe.
Yekem: Hikûmetî katî û hikûmetî "hemîşeyî ", wata paş hellbijardinî 15/12 , hikûmetî hawbeş debêt, ke pêkewe nwênerayetî siyasî gişt hêzekanî Êraq, be taybet ew hêzaney kariyan bo gorrînî dewllet û sîstêmî siyasî Êraq kirduwe û berdewam karî bo deken, be rêwey deben.
Duwem: Prînsîpî rêjeyî, wata be gwêrey rêjey pêkhateî siyasî û neteweyî û ayînî Êraq, desellatî siyasî û nwênerayetî siyasî û dabeşkirdinî dahat û serçawekanî dahat dabeş dekrêt.
Sêyem: Her gelêkî ya grupêkî ayînî hawbeş yeksan e legell gel û grupekanî dîke, bê leberçawgirtinî gewreh û biçûkî. Her pêkhateyek mafî hikûmet û nwênerayetî xoy heye bew şêweyey ke ew gele xoy ya nwênerayetî siyasî ew grupe birryarî le ser edat û be şêweyekî fermî dan be taybetmendî ew pêkhateye denirêt ke legell xwastî ew gele ya grupe da nakok nabêt.
Çiwarem: Sîstêmkî ke le ser bîr û çemkî hawbeşî damezirabêt rê nadat hîç yekêk le pêkhatekenî ew dewllete be yek layî, wata bê rezamendî pêkatekanî dîkey ew dewllet, hîç gorrankariyekî binerretî le dewllet û sîstême siyasiyekey da bikat. Bo rêgirtin lew core gorrinkariyane, her pêkhateyek detwanêt “vêto” be kar bihênêt le katêk da metirsî ew core gorrankariyane le ara da bin.
Bêguman destpêkirdinî em pirroseye le Êraq da le sazişî siyasiyewe çote çiwarçêwey destûriyewe. Hellbijardinî mangî dahatû we pêkhênanî hikûmetî nwê yekem taqîkirdinewey sîstêmî hawbeşî debêt le Êraq da. Eger pirrosey siyasî le dû sê sallî rabirdû da çawsax û rênimaman bin bo pêşbînî ayindey nizîk ewe dekrêt ême çawerriwanî sazişêkî alluz sext bîn le çendîn hefte û yek dû mangî paş hellbijardin da, bellam encamekey berdewamî ew pirrose siyasiye debêt ke ta êsta Êraqî pê da têperriyewe. Paş seqamgîrbûnî çemkî hawbeşî le Êraq da, hawbeşî le dewllet û desellat û serçawe û hêma û berrêwebirdin û serleniwêdirûstkirdinewey dewllet û sîstêmî siyasî, karî siyasî û berrêweberî be arrastey dîmukrasî da deçêt.
Nizîkey sed sall lewe ber tenha 25 sîstêmî siyasî le dunya da hebûn be dîmukrasî denasran, serbarî gişt kemûkurtiyekiyan. Êsta nizîkey 120 sîstêmî siyasî be dîmukrasî denasrên. Eger çend sallêkî dîke Êraq bibête yekêk lew sîstême siyasiyaney be dîmukrasî hawbeşî binasênrêt cêy sersurrmanî zor kes nabêt.
Ew kate ne şarezayan, nahezan, dûjminan û hêzî rûxêneranî dîmukrasî le Êraq da nallên ême le pirroseke tê negîştbûyn, bellku kollebarî reşbînî û karî nahezane û dûjminane û rûxêneriyan degwêznewe bo nawçeyek û willatêkî dîke. Zor kes deyan gwut willatanî protestantî Ewrupay rojhellat û Efirîqay başûr û Emrîkay latîn hîç kat natwanin berew dîmukrasî hengaw binên. Her ew kesanen ke êsta gumandar in beramber Kurdistan û Êraq û Rojhellatî nawerrast. Gumandarîy ewcore kesane wek dûkandarîy wa ye. Le kwê bazarriyan hebêt ewan kallay xoyan defiroşin. Êmrro bazarrî kallay naumêdî û reşbînî le Êraq kirryarî zor e. Çend sallêkî dîke Êraqî dîmukrasî hawbeş kirryarî gumandar û reşbînî kem debêt ya her namênêt. |
