HEWLÊR, 2/12 2010 — Di heqê zimanê kurdî de Hacî Qadirê Koyê dibêje: “Rewanbêjiyeke wî heye, hîç zimanek nagihêjê”, ev gotin ne tenê pesin û peyveke serû ye Hacî ji ber hezkirina xwe ji kurdî re gotiye, lê axaftineke bi çavkanî û binaxe ye, dişê bête çespandin.
Rast e, kurd di dîrokê de ne tişt û xirpo ne, lê nahê wê wateyê ko her tiştê kurdan xirpo û pûç be. Gelek caran jî min ew gotinên Mesûd Mihemed wek nimûne anîne ko digot, “Xaka me ji me mêrxastir bû” anku di dîrokê ji kurdan zêdetir xaka Kurdistanê cihê şanaziyê bûye. Ez dibêjim divê pirsa ziman jî bi tev xaka Kurdistanê bibe, ew jî ji me û ji dîroka me mêrxastir bû. Hacî Qadir dibêje ko ziman jî ji ber bêxemiya kurdan bê nav û qîmet maye. Zehf rast e, eger em li pertûkxaneya kurdî seyr bikin, em ê bibînin ko ji aliyê vekolînên zimanzaniyê ve zaf qels û hejar e.
Zimanekî ta niha gramer, rêziman û rênûs jê re nehatiye danîn ko em niha bi sedsal û çarêka sedsalê li pey gotina Hacî Qadir dijîn, divê di çi kolêjê de be? Gelek caran biyaniyek daxwaza berhevokekê ji bo fêrbûna zimanê kurdî ji min dike, nizanim ez ê çi bersivê bidim. Ew hemû profesor û akademî û beşên kurdî li Kurdistanê pêyên wan li ber hev dikevin.
Di serdema nû de, ziman du qonax birine. Mebesta min ji serdema nû, serdema piştî zayîna pêxember Îsa ye. Qonaxa yekem: Tomarkirin û nivîsîna ziman. Qonaxa Duyem: Rêkxistinî. Zimanê erebî di serdema Ebbasî de hate tomarkirin û her wiha rêxistin, anku dahênana rêzimanê. Zimanê kurdî baş bû di saya keda çend camêran de ko hate tomarkirin bêyî dam û dezgehek li paş wan hebe. Di vê nivîsê de bêtir ez ê behsa kurdiya naverast bikim Kurdistanê jê re dibêjin zaravayê soranî û aşkere ye ko ew ji hemû waran de dewlemendtirîn şêwezarê kurdî ye. Ev jî navçeyeke ji rojhilat ji bajarê Sine tê ta digihe Hewlêr li rojava, ji bakur jî ji navçeya Mukiryan “Mehabad” ta digihe Germiyan “Kerkûk”. Ewan zimanê kurdî ji sertaserî wê navçeya berfireh dabeşkirî de, kom kiriye. Mebesta min ji komkirinê ew kesên ko bi xweşiktirîn tekst zimanê kurdî dariştine, îcar çi nivîsa wan be yan wergera wan.
Bo nimûne Aladdîn Secadî “Sine”, tenê amajeyê bi 2 berhemên wî dihînim: Riştey Mirwarî û Kurdewarî ko her du di asta dewlemendiya ziman de sersam dikin. Şêx Mihemedî Xal “Silêmanî” Ferhengî Xal û Pendî Pêşînan û Naley Derûn. Ebdilrehman Şerefkendî – Hejar “Mehabad” tenê nîşe bi Şerefname û Ferhengî Henbane Borîne û wergera Quranê dikim. Mela Ebdilkerîm Mûderês “Hewreman” tenya Yadî Merdan û Dîwanî Nalî. Şukur Mistefa “Kerkûk” Qelayî Dimdim û wergerandina berhemên Yeşar Kemal. Mesûd Mihemed “Kuwê” her sê bergên Hacî Qadir û Mirov û dewrûber. Navê dawiyê di vê zincîreyê de jî Ezîz Gerdî “Hewlêr”Daxistanî min a Resûl Hemzetof wek nimûne.
Bêguman navine din jî hene wek Tewfîq Wehbî, Husên Huznî û Kemal Celal Xerîb ko xizmetên bêhempa ji zimanê kurdî re kirine, lê belê evên dawiyê bêtir xizmet di nav warê rêziman û têgînansazî û rojnamegeriyê de kirine, lewma karê wan diçe qonaxa 2em qonaxa girîng ko bi nîvçeyî ji aliyê kurdên bêxem ve hatiye hiştin.
Kurd di vê qonaxa duyem de ko qonaxa rêxistina ziman e, serî lê geriyaye, pispor û şareza nebûye di vî karî de. Azadiya Kurdistanê û teqîna nivîsa bi kurdî lêmişta medyaya kurdî jî bi ser de hat. Zimanê kurdî di qonaxa xweristî ya kevin de metirsî li ser tune bû, bi dirêjahiya dîrokê bi dengê daxwazên civaka kurdî hatibû, lê divê dema lezebezê de tu nikarî bi hawarê biçî.
Kurdî, îro zimanekî bê ferhengê zanistiyane, bê rêziman û bê rênûs û bê têgînsazî ye. Ziman ewha nikare beza bi rojan re desteber bike. Îro di ezmûna desthilatdariya Kurdistanê de kertê ziman bê serûber e, biçûktirîn rêxistin û bernamekarî tê de nahê dîtin. Ev jî bêguman bêhna ziman teng dike û renge di rojên dahatî de bi carekê bêsûd bixe.
Zimanê kurdî îro rojane di 24 saetan de pê ragihandin tête weşan û bi banga jiyana nûdem diçe û bi kar tê, rojane pertûk bi kurdî derdiçin û berhevokên din jî digel wan. Nebûna çi rêxistinekê di nav vê bikaranîna fireh de, du carî metirsiyê mezin dike.
Derbarê hemû tiştî de bi wêrekî dinivîsim û çi rû bide li encamê napirsim, tenê di du pirsan de bi bîrebîr û dudilî dihême pêş, yek ji wan pirsa zimanê kurdî ye û ew ya din jî pirsa jina kurd e. Di van her du waran de, mirov dev vekirî dimîne û nikare bi aşkereyî ray û boçûnên xwe derbire. Lê ez pirsyarekê her dikim: bê lome be, ew Akademiya Kurdî çi dike? Ka rêziman, ka rêznûs, ka ferheng? Yan jî pirsyareke din, çendîn têza xwendina master û doktora min dîtine, kurdiya wan ew çend pûç e mirov sersam dike. Xwendina bilind bi vê bilindiya xwe çima danakeve ta li wan temaşe bike?
Di vê derbarê eger her pirseke kurdî binivîsî û rexneyan arasteyî aliyê kurdî bikî, û eger hezar şîretên baş jî te nivîsandibin ne kes guh dide te û ne kes bi gotina te dike û eger bi destê wan be jî dê xezeba xwe bi ser te de vala bikin. Hêvîdar im kes bersiva van pirsyarên serhatî nede, û xwe rabigire li ber rexneyên dostane û baştir e li xwe vegere.
Eger ewha nekin, bi vê bareyê Kerkûk nabe Kurdistan, di vê barûdoxê de çavên dewleta kurdî bi jiyanê de nabişkivin, ew dewleta ko bûye benîştê devan di nav hizir û xeyalan de. Bi vê barûdoxa kor û zanîngehên kurdî, zimanê kurdî bi saya bêxwedîtiyê wek “Hacî Qadir” gotî, sedsala 21ê bi serî nake, mixabin ji bo vî zimanê nazdar bedaxewe bo bêkesîtiya wî. [Aknews] |
