DIHOK, 23/3 2006 — Arîşeya perçivî ya Seyid Kemal Qadir Kerîm her berdewam e û ti niqteyeka dawîlêhatinê di asoyê de diyar naket. Sîstema qedayî ya Kurdistanê bêdestûpê li benda mucîzeyekê ye ko ji kolî vê petata kelî di gewriya xwe de be.
Arîşeya Kerîm bixwe ne bi qasî reform di sîstema qedayî de gring e. Ya rast, Kerîm û sîstema qedayî li Kurdistanê serûbinê heman spektruma nehs in; wate mîrasa rabirdûyê; li ser vê minwalê qebaheta Kerîm li muamileya qebîh a sîstema qedayî ya Kurdistanê rast hat.
Bi sosret, sîstema antîkbûyî ya Kurdistanê kwasî-dîsîdentek afirand, ko bi zimanê xwe yê zivir û tawanbarkirinên nepeytandî – hemû li gor rêbaza mentalîteya ulûcî ya Sedam û ruayayên wî – xizmeta hirçê bo hemû opozîsyona serbixwe ya bêpartî li Kurdistanê kir. Û bêyî surprîz, serinceka mezin ji layen çapemenî û dezgehên hikûmî yên biyanî wergirt, ko kategoriyekê, bi meşrûiyet, azadiya derbirînê parast û hindekê din hingî serve çûn, heta ko anegorî oryantalîzma xwe ya binhişî, devjeniyên Kerîmî bi tolstandina muhtemel anegorî nerîta xwedêgiravî namûsê ve peywendîdar nirxandin.
Vê rewşa nazik cemserbûneka tîj di navbera entelektuelên kurd de jî çê kiriye. Maksîmalîstên li henderanê, bêgazin, li pişt Kerîm rawestiyan û karbidestên hikûmî kirin armanca rexneyên xwe, lê yên li vir, anegorî girêdan û atifeyên siyasî-hizbî, hindek boçûn li dij vî alîyî yan ji bo wî alîyî anîn ziman. Lêbelê entelektuelên welêt wekî tirsonek nav kirin, çawan ko Kerîm vê yekê dike, yan jî li gor te’bîra Dr. Kemal Mîrawdelî, sifetê sextekar ji wan re munasib dîtin rexnegirtineka pest û nizim e. Bivê nevê, karbidestên hikûmî di sîstemeka hilbijartinê de hatine diyar kirin.
Ya ko ev her du camêr, wate Dr. Kemal Mîrawedelî û Dr. Kerîm, dixwazin jiholêrakirina sîstemê û kesên xwedî biryar in; di rewşeka wisa de em qala şoreşekê li dijî dîktatoriyê û di pey re rûxandina wê dikin. Eger van camêran qasî xerdelekê şiûr û teequla siyasî hebûna, dê di şûna vê sansasyon û xirecirê de reformkirina sîstemê bikirana armanca xwe; mijara ko em li vir her roj pê ra dibin.
Em merûzî bi dehan babetên neçêkarkirina sîstemê ne; nepotîzm, favorîtîzm, fiqdan û tunebûna opozîsyona sekuler û layîk, bermayîyên beesîzmê û kêmasiyên sîstema hilbijartinê tenê çend mînakên serekî ne. Sînorkirina van pirsgirêkan bi yek yan du karbidestan diyarkerê tunebûna quweta qedawet û dadweriyê ye û encamên kontra-produktîv bi xwe re dihîne û serencam skandaleka wekî ya Kerîm afirandiye; skandal hem ji bo sîstema qedayîya Kurdistanê, û di rastiyê de, hem jî ji bo entelektuelên kurd.
Di berawirdkirina digel gelek welatên din yên Rojhilata Navîn de, atmosfereka demokratîk li Kurdistanê heye, nemaze mekanîzmên firehkirina vê demokrasiyê jî hene. Şepûlî û bêdestpêtiya sîstema qedayî li Kurdistanê serçave ji vê faktora gring digire; ango qanûn, anegorî nerîta rabirdûyî, ji bo cezakirinê ne, lê helûmercên civakî û mekanîzmên demokrasiyê xurttir bûne. Lê ev demokrasiya divê di ta û poyê sîstema qedayî de bihête enstîtusyonalîzekirin, ji lewre ez dispêrim EP Xeman Esedê, ko peywira xwe di parlemanê de bi cih bîne û ji bo guhertina sîstema qedayî pêşniyazan bide parlemanê; bi bedîhîzanîna vê hindê, ko cenaba wê dizane parlemana quweta qanûndanîna welatî ye.
Eger dadgeh birêz Kerîmî serbest berde (û divê jî wisa bike, ji ber ko ji bo arîşeyên bi wî awayî qanûnên heyî ti relevans di civaka me de nîne) wê demê karbidestên hikûmî di haleta kêşeya buxtanê de dê bêhiqûq bimînin. Di nebûna qanûnên relevans de dê balkêş bûya eger herdu karbidestan doza xwe li dijî Kerîmî bibirana dadgeheka Otrîşî. Ez ewle me, ko sîstema qedayî ya ewropî buxtanên bi wî teherî bê siza nahêle.
Lê her çawan be di vê qediyeyê de nuxteyeka rohn jî heye; otorîteya kurd bi hestyarî nêzîkî pirsgirêkê bû û divêt xwe li gor mercên nû biguncîne. Boye wê delîvene berfreh danîne xizmeta Kerîmî û li ser peydakirina çareseriyekê musirr e, lê çareserî divê di parlamentê – dezgeha qanûndananê – de bihête dîtin, ne di muamileyên keyfî li gor zext û fişar ji qada navneteweyî. Herçawan be ne Kurdistan Miyanmar û Îran e, ne jî birêz Kerîm dişêt bi St. Sû û birêz Gencî re bihête berawird kirin. |
