— Ji wêjeya vegotina peyvikî ya kurdan çîrokeke klasîkî ya evîndarî —
Di vê dinyê de ti jin qasî jina kurd di bin zilmê de û mazlûm e nîne! Ez vê pirtûkê di kesayeta dayika xwe ya ji tevan zêdetir, bi zulma zilamtiyê re rû bi rû ma û ji tevan mazlûmtir bû; diyariyê giyana tevahiya jin û dayikên kurdan dikim.
Di şevên zivistanê yên sar û seqem de xwe bê xew dihişt û ji bo em bi dilxweşî xew bikin ev çîrok û gelek çîrokên din ji me re vedigot. Gora wê û ya hemû dayikên kurdan buhişteke bê zilamtiyê be!
Di rojeke dîrokê de, welatek xwediyê çiyayên bilind, geliyên kûr, newalên fireh û beriyên bê ser û ber hebû. Li vî welatî du golên mezin, du çemên kûr û fireh û du evîndarên bi evîna xwe şa nebibûn hebûn. Yek ji vana Ro ya keça Padîşahê wî welatî bû, yek jê jî Zê yê kurê gavanê wî welatî bû.
Ro keçeke bejin zirav a weke tayeke rihanê bû ko dema derdiket ser şaneşîna qesra bavê xwe, hesreta xort û ciwanan bû ko bikaribin bêhnekê li ber dîwarê qesrê rawestin û ji xwe re li bejn û bala wê binêrin. Guliyên porê wê yên li ber tîrêjên tavê bi heft rengan diterisîn dadiketin heta pehniya wê û keziyên ko xwe berdidan ser hinarkên sêvînî yên ruyê wê, bi her livandina serê xwe re agir berdida nava dilê xort û ciwanan. Keskahiya çavên wê ji keskahiya mêrg û çîmenên Mêrgûmarê tarîtir û herdem şile dibiriqîn. Mijankên wê yên dirêj û serê wan bi jor ve tewiyayî, bi burhên wê yên ziravî tenik re li kêlekên dûr ên çavên wê, wiha ji hev dûr diketin ko ji ber xwe ve awirên wê tûj dikirin û vê yekê jî xweşikbûneke cudatir dida ser ruyê wê yê spehî û grover. Lêvên wê yên girs û lihevhatî, bêvila wê ya biçûk û hinarkên ruyê wê yên herdem gulpembeyî, bi çena wê ya biçûk û girover re wiha dibû yek ko wekî bi pênûsê mirov li gorî dilê xwe xêz bike, ji aliyê Yezdan ve hatibû resimandin.
Ji xwe dema hûçkên xeftanê xwe diavêt ser milê xwe û zendên wê heta enîşka wê derdiket holê, tenê wê yê wekî şîrê miyan spî û bêgirûz, wiha tenik bû ko ji rehên laşê wê, heta xwîna tê de digeriya û heta hestiyên wê dikirin ko diyar bibin. Her roj xeftaneke bi rengekî li xwe dikir, lê bi mezinbûna pêsêrên wê û ziravbûna newqa wê kîjan xeftan li xwe bikraya dîsa her weke tayeke rihanê bû ko li hêviya bayê berbangê xwe bihejîne, wiha zirav, wiha tenik û wiha nazdar û dawetkar radiwestiya.
Ro, nû diket hijdeh saliya temenê xwe û êdî ji welatên derdorê yên dûrî du gol û du çeman zarokên wezîr, paşe, key û qralan bi barên diyariyan li ser pişta hêştir û hêstiran dihatin xwestina wê. Navê wê û xweşikbûna wê ji welatê Aceman heta welatê Samiyan û heta welatên li kêleka sê behran belav bibû. Roj nedima ko karwanek nedihat serdanê û Ro ji bavê wê nedixwestin. Qesr û qonaxa bavê wê her roj malovanî ji mêvanan re dikir û ji goştê mirîşkan heta yê pez û xezalan, ji sêniyên birinc û savarê heta selikên fêkî û sewze, ji şerbikên şerbeta hinaran heta kaseyên ava sûsê, ji nanê tenûrê heta nanê sêlê tenê şîrê şêr ji ser sifreyan kêm dima.
Bavê Ro Padîşahekî wiha dilbirehm, wiha bêhnfireh û wiha mirovhez bû ko kî bihata ji bo xwestina keça wî bi yek dilgermî û dilnizmiyê ew pêşwazî dikirin û ti caran bersiva neyênî nedida wana û dilê wana ji xwe nedihişt. Bi dilekî rehet û lêvkenî ji wana re digot:
— “Hûn ser seran û ser çavan hatine. We bi hatina xwe rûmet da me û em serbilind kirin. Bi dostanî û merivtiya we emê gelekî kêfxweş û dilşa bibin. Hûn dizanin ko li ser xaka welatê me herkes azad û wekhev dijî û kes nikare li ser vîna kesekî/ê bandûra xwe bike. Ji bo wê wa ye keça min û wa ye hûn. Keremkin pê re biaxivin ko ew bêje, ‘Erê’, ez ji doh ve razî me ko merivtiyê bi we re deynim û dostaniya we bidest bixim.”
Wê demê Padîşah ferman dida wezîrê xwe û bang li keça xwe dikir. Bêhneke din Ro bi hemû xeml û xweşikbûna xwe diket hundir û silav li mêvanan dikir, derbasî kêleka bavê xwe dibû û destê xwe datanî ser destê wî, li cem radiwestiya. Bavê wê daxwaza mêvanan jê re digot û mêvan tev dilê wan dikir ko raweste, wiha bi baldarî li hêviya bersivdayîna wê radiwestiyan.
Ro bêhnekê di ber xwe de diponijî û pişt re bi lêvkeniyeke ko baqeke gul li ser ruyê wê veke û menqelek tije bizotên sor berde dilê mêvanan, dest bi bersivdayîna xwe dikir. Bi vebûna devê wê re rêzediranên wê yên wekî berfê spî û lihevhatî, di nava sorahiya lêvên wê re diterisîn û her peyva ji nava vê buhiştê derdiket wekî ji kitêbê bin bi baldarî û bi coş dihatin guhdarîkirin. Ro wekî bi vê sêhra peyvên xwe dizanîbû, peyvên xwe yek bi yek û bi hilbijare derdixist derve û zêde dirêj nedikir, digot:
— “Bavo, mêvan hatine, ser serê min û ser çavên min hatine. Dikarin bi rojan û bi mehan li qesr û qonaxa me bibin mêvan û bixwin û vexwin û li xêr û xweşiya xwe binêrin. Lê bila min biborînin ko niha ez biryara şûkirinê ji kesekî re nikarim bidim. Ez heta mîrê dilê xwe bi xwe nebînim, ez bersiva erênî nadim ti xwezgîniyan!”
Bi vî awahî kî dihat xwestina Ro destvala vedigeriya. Ro jî her roja derbas dibû ji ya din xweşiktir û spehîtir dibû û nav û dengê xweşikbûna wê jî bi rêka karwan û rêwingiyan zêdetir belavî cih û derên dûrtir dibû…
***
Li vî welatê di navbera du gol û du çeman de gavanekî wan hebû ko feqîr û rebenekî di halê xwe de bû. Sibehê radibû garan ji nava bajêr tev kom dikir, dida pêşya xwe û ew dibir nava mêrg û çîmenan diçêrand. Heta êvarî li her çar aliyê derdora bajêr digeriya û bi êvarî re berê garanê dida nava bajêr. Dawarên di garanê de wiha fêr bibûn ko her sibeh dema deriyê axoyan vedibûn bi xwe derdiketin û berê xwe didan ser rêka ji bajêr dertê, êvaran jî dema digihiştin nava bajêr, her yekî bi xwe rêka axoyê xwe digirt û ji gavên re qet zahmetî dernedixistin. Lê gavan jî qiymetê wana dizanîbû; ew yek bi yek dinasîn û simê yekî kul bibe bi saetan pê dadiket û heta rehet nekiriba dev jê bernedida.
Şêniyên wî welatî tev ji gavanê xwe razî û dilxweş bûn. Ji dawarên qesra Padîşah bigir heta yên herî feqîrê gund tev ga û çêlekên xwe,ker û hêstirên xwe, bi dilekî rehet dispartin wî û baweriya xwe pê dianîn. Ji ber ko gavan feqîr bû her yekî ji aliyê xwe ve alîkarî didayê; yê cil jê dihat cil dida, yê xwarin jê dihat xwarin dida û bi vî awahî ew jî bi xwe re didan jiyandin. Lêbelê dilê gel tev qasî ko jê razî bû, ewqasî jî pê dişewitî!
Jina gavên Sarê jî jineke di ciwaniya xwe de bi xweşikbûna xwe, bi nav û deng bû ko digotin gelek xortan ji bo ko Sarê pêşniyariya şûkirina bi wana re nepejirandiye, hilkişiyane ser Zinarê Sor ê xwediyê kevandeyeke qasî deh werîsan û ji wê derê laşê xwe avêtine xwarê, parçe parçe bûne. Sarê her ko mirina yekî ji wana bihîstiye, bi xwe çûye ser Zinarê Sor, li wê derê rondik barandine û vegeriyaye malê. Dawî rojekê dîsa ko ji ser Zinarê Sor vedigere, bi rê de li garana gund rast tê. Dibîne ko xortekî bejin navîn û spehî li ber garanê ye. Xort di ber re derbas dibe, lê awirên xwe nade ser wê û qet hayê xwe jê nayne. Di wê bêhnê de dilê Sarê dikeve wî gavanî û li dora garanê dizîvire, tê cem gavên, jê re dibêje:
— “Ev cara yekem e ko di vî welatî de xortek min dibîne û li min temaşe nake. Yan tu nemêr î, yan dilê te tarî bûye, yan jî hewaleke te heye! Divê tu ji min re bêjî ka çima te li min nenêrî?”
Feqîrê gavan çi bêje? Bala xwe dide Sarê; keçeke teze ya ciwan e ko keziyên wê yên ji qetranê reştir daketine ser ruyê wê yê ji berfê spîtir ko şerm dike ji xwe lê binêre. Çavên wê yên girsî zeytûnî wiha awirên tûj vedidan ko dema pê re rû bi rû dihat, dev û lêvên wî li hev herbilîn û nema dizanîbû çi bêje. Lê dawî bi kotekî be jî wêra xwe kom kiribû û gotibû:
— “Xwişka delal ez mirovekî feqîr û reben im. Tu dibînî ko gavanekî belengaz im. Tu keçeke bedewî halxweş î. Her roj ji bo te xort xwe dikin gorî. Tu li ko û ez li ku? Ez li te temaşe bikim wê çi bikeve destê min? Tenê wê dilê min bisoje û vala vala xwe biwestîne û biêşîne. Ji bo vê min li te nenêrî ko ji nêz ve bejn û bala te nebînim û dil bernedim te ko ez jî wekî wan xortan xwe di van lat û zinaran de neavêjim xwarê. Lê niha bi hatina xwe te rêka mirinê li ber min jî vekir.”
Bi vê gotinê rondik tije çavên Sarê dibin û destê xwe datîne ser destê Gavên û jê re dibêje:
— “Rabe garana xwe vegerîne malê û ji dê û bavê xwe re bêje, bila îşev werin mala me û min ji te re bixwazin. Ez li vê derê bi vî ezmanî û bi vî Zinarî soz didim û sond dixwim ko ez bimrim ji axê re me, bimînim ji te re me.”
Bi vî awahî şûkirina Sarê û Gavanê wî welatî pêk tê. Salek, du sal, sê sal… deh sal derbas dibin lê Yezdan ti zarokan nade wana. Di welêt de ocaxek namîne ko xwe navêjin bextê wê, bijîjkek namîne ko serî lê nadin, pîrejinek namîne ko pê naşêwirin, lê ti fêde ji ti derê nabînin. Dawî bi qedera xwe razî dibin û li hêviya rehma Yezdan dimînin ko rojekê li wana were rehmê û zarokekî bide wana ko ew jî di nava hemwelatiyên xwe de serbilind bin û bê zuriyet ji vê dinyê neçin…
***
Di ketina sala yazdehan de Sarê bi xwe hisiya ko ducanî bûye… Destpêkê bawer nekir û got qey nexweşiyeke, yan ka tiştekî din e. Lê dema zikê wê kêmekî mezin bû û lebitîn di laşê xwe de bihîst ji kêfan re kir ko bifire û veşare (sira) xwe ji mêrê xwe re vekir. Feqîrê gavan ji kêfan re nema dizanîbû çi bike! Bi vê kêfê derket derve û gihişt kê mizgînî da wan ko jina wî ducanî bûye. Di wî welatî de jî kê ev agahî bihîst ji gavên zêdetir pê kêfxweş bû û bi sedan jin û keç hatin serdana Sarê û ew pîroz kirin.
Dawî neh meh û deh roj temam bûn. Sarê bi xwe hisiya ko êdî wê bizê! Lê ber destê sibehê bû û tevahiya hemwelatiyan di xewa şêrîn de bûn. Ji bo vê ne dilê Sarê, ne jî yê Gavên negirt ko biçin cînarên xwe ji xewa şêrîn rakin û bînin alîkarîdayînê. Sarê di halê xwe de za; lê jê re ti zarok çênebûn. Li cihê zarokekî zebeşek anîbû dinyê. Zebeşek ko ne deng jê dihat, ne his û ne kerrî…
Sarê di wî halî de dil şikestî bû û bi halê xwe giriya. Dilê xwe bi xwe şewitand û destê xwe bi ber Yezdan ve vekir û qêriya ko çi ji wana dixwaze. Lê gavan her di ber xwe de diponijî û dawî çû gel jina xwe, destê xwe danî ser serê wê û bi destê din Zebeş girt û got:
— “Hurme, ger Yezdan li şûna kurekî Zebeşek dabe me, helbet hikmetek di vî îşî de heye. Ka nede girî. Rondikên xwe nebarîne û dilê min nesojîne. Em zebeş bixin bin kulînê, bila bimîne ka bê Yezdan çi dike, em bibînin. Ma wekî din em dikarin çi bikin?”
Sarê ji neçarî ev pêşniyara zilamê xwe pejirand û Zebeş avêtin bin kulînê. Dema bû sibeh cînarên hatin serdanê tev bihîstin ko jina gavên zaye û zebeşek aniye dinyê! Yên ev yek bihîstin li kerametên Yezdan şaş man û tev xemgîn bûn û bi dilekî kul vegeriyan mala xwe.
Rojek, du roj… deh roj di navberê re derbas bûn. Her roj bi çav pê dihisiyan ko zebeşê wana di halê xwe de mezin dibe. Di roja çelî de zebeş êdî têra xwe mezin bibû. Nîvê şevê ko Gavan û Sarê di xewa xwe ya şêrîn de bûn, bi carekê re Zebeş li halê xwe qelişî û xortekî ziravî dirêj ko ji rewş û xemla wî hundir wekî rojê ronî bû, derket holê…
***
Zebeşo ji binê kulînê derket û li ser kulavê li erdê rûnişt. Destê xwe dirêj kir û hingilîska di destê xwe de firkand û rawestiya. Bi firkandina hingilîskê wekî mijekê tije hundir bû û mij komîserhev bû, ji nava mijê efrîtekî cinan derket û li ber Zebeşo rawestiya û got:
— Mîrê min, keremke; ez ji te re dinyê xera bikim an ava bikim?
Zebeşo bersiv da û got:
— Ne xera bike û ne jî ava bike. Ez birçî me. Ka ji min re sifreyeke xwarinê amade bike û desteke cilên pak bîne ko ez li xwe bikim. Dayik û bavê min ko hişyar bibin, bila min di vî halê tazî de nebînin.
Di demeke qasî ko mirov çavê xwe bigre û veke de, Zebeşo dît ko sifreyek li ber amade ye, ji şîrê şêr heta nîvişk û hingivê hilandî her cureyê xwarinê li ser amade ye. Efrît fîstaneke ko tayên wê û nexşên wê ji zîv û zêr hatibû dirûtin jî di destê xwe de anîbû û danî ber. Piştî ko Zebeşo bi serê xwe jê re got ko dikare biçe, efrît dîsa bû pêleke mijê û ji ber çavan winda bû.
Zebeşo fîstanê xwe li xwe kir û li ser sifrê rûnişt. Ji her xwarinê tamand û têr xwar.
Piştî xwarinê deng li dê û bavê xwe kir ko hişyar bibin. Gavan û jina xwe li ser denglêkirinê ji xewê hişyar bûn û çavê xwe vekirin. Bi vekirina çavên xwe jî mat man û dilê xwe bi xwe şewitandin ko mirine û çûne wê dinyê.
Gavan û jina xwe wekî xweziya wan di qirika wan debimîne, wiha req mabûn. Sifreyek li erdê bû ko xwarinên di temenê xwe de qet navê wan jî nebihîstibûn, li ser rêzkirî bûn. Xortekî wiha çeleng û lihevhatî li ser sifrê rûniştibû ko mirov ji rewşa wî şerm dikir ji xwe re lê binêre û ji lênêrîna wî qet têr nedibû. Gelo ev kî bû û ji ko hatibû?
Zebeşo dema dît ko dayik û bavê wî mat mane, di nava lêvên xwe yên tenikî lihevhatî re beşişî û got:
— Qet mat nemînin û xwe netirsînin; ez kurê we me, Zebeşo me. Ko hûn bawer nakin, li binê kulînê binêrin, hûnê têbigihêjin rastiyê.
Berê xwe da kulînê û ji rewş û spehîbûna ruyê wî, kulîn tev di nava ronahiyê de ma. Dê û bavê wî zebeşê qeliştî û bûye di felqe dîtin û baweriya wana pê hat ko Yezdan dawî kurek daye wana.
Her du bi kelegiriya kêfxweşiyê xwe avêtin stuyê kurê xwe û ew maç kirin û bêhna wî kişandin hinava kezeba xwe. Bi salan e, bi hesreta kurekî bûn û dawî Yezdan kurekî wiha dabû wana ko li ser ruyê vê dinyê kur ji wî spehîtir, ji wî çalaktir, ji wî bedewtir ji dayik nebibûn.
Zebeşo, ew dawetî ser sifrê kirin û gavan û jina xwe ji kêfa kurê xwe re li ser sifrê rûniştin û ji xwarinên ko qet navê wan jî nebihîstine têr xwarin.
Berya bibe sibeh, Zebeşo ji dê û bavê xwe re got:
— Êdî divê ez vegerim cihê xwe. Heta ez negihêjim miradê dilê xwe divê însan min nebînin.
Bavê wî û dayika wî bi dilsojî gotin:
— Kurê min, delalê min, tu bes bêje ko miradê dilê te kî ye, em cilika binê xwe jî bifiroşin, emê biçin ji te re bixwazin û bînin malê.
Wê demê Zebeşo berê xwe da bavê xwe û got:
— Miradê dilê min keça Padîşahê vî welatî ye! Ger di vê dinyê de şabûneke min bi miradê min hebe, ji wê bêtir hemû qîz û jinên vî welatî xwişk û dayikên min bin. Hebe nebe ez Royê dixwazim û derveyî Royê ti miradê min nîne. Bavo, tu îroj dema bû sibeh rabe û biçe qesra Padîşah û keça wî Ro ji min re bixwaze.
Gavan, di dilê xwe de got; ‘Na, na! Ez hîn di xew de me û xewnan dibînim. Ez hişyar nebûme! Yan ez mirime û çûme wê dinyê û bi ferîşteyan re diaxivim, yan jî ez di xewê de me û xewneke ecêb dibînim. Ma ez dîn bûme ko biçim bi vî halê xwe yê gavantiyê keça Padîşah bixwazim?’
Dayika wî û bavê wî li ber geriyan ko dev ji vê miradê berde û di vî welatî de wekî din kîjan keçê dixwaze bi soz û peyman wê biçin jê re bixwazin.
Lê Zebeşo bi biryar bû û bi vebirî axift û got:
— Bavo, ez ji te re dibêjim, biçe ji min re keça Padîşah bixwaze, tu qala keçên din dikî! Dema bû sibeh rabe ser xwe û biçe qesrê, derkeve huzûra Padîşah û keça wî bixwaze û Padîşah ji bo qelenê keça xwe çi bixwaze jî nebêje na!
Gavan û jina xwe kirin û nekirin nikarîbûn kurê xwe qanî bikin. Zebeşo gotina xwe got û ket bin kulîne. Her du qalikên zebeşan li xwe pêçan û di nava wan de nediyar bû. Gavan û jina xwe li hev rûniştin û ponijîn bê ka dikarin çi bikin. Dawî jina wî got:
— Heyra ev deh sal in em li hêviya zarokekî bûn ko Yezdan kurekî bide me, em jî di nava gel de ji rûreşiyê xelas bibin. Dawî Yezdan bergerên me pejirandin û kurek da me. Bi roka ko her sibeh dertê û her êvar diçe ava hikmetek di vî zarokî de heye. Ma te nedît bê çi sifre raxistibû û çi fîstan li xwe kiribû? Ka rabe biçe qesr û qonaxa Padîşah, dibe ko xêrek di vî karî de hebe!
Gavan bi hiş û aqilê jina xwe keniya û got:
— Hurme, sitiya delal, ma tu jî dîn bûyî, ma te jî hiş û aqilê xwe xwariyî? Ezê çawa rabim û biçim qesr û qonaxa Padîşah? Hîn ez negihiştime ber derî wê leşker û zêrevanên wî bi çepilên min bigrin û min biavêjin derve, nahêlin ez siya Padîşah jî bibînim.
Jina wî dîsa li ber geriya û got:
— Ger tu neçî, wê kurê me bixeyide û dibe ko careke din ji hundirê zebeşê xwe dernekeve. Serê deh salan Yezdan li me hatiye rehmê û kurek daye me, ma emê çawa dilê wî bihêlin? Ka tu biçe û carekê xwe biceribîne. Qey te nakujin ko tu wiha xwe ditirsînî?!
Rebenê gavan ji neçarî pejirand û bi berbangê re derket derve. Garan ji nava bajêr kom kir û berê wê da mêrg û çîmenên li derveyî sûr û bedenên bajêr û vegeriya, berê xwe da qesr û qonaxa Padîşah.
Qesrû qonaxa Padîşah lê dima, li serê girekî ko bi dest hatibû bilindkirin ava kiribûn. Di nîvê bajêr de û di ser tevahiya mal û qesran re bû. Ji bo mirov bigihişta deriyê qesrê yê ji sifir û tûncê çêkirî, pêwîst bû çel pêlikî bi jorê biketa. Piştî hilkişandina çel pêlikan mirov digihişt meydaneke fireh ko ev meydan weke rêyeke fireh li derdora qesrê dizîvirî. Dema mirov meydan derbas dikir, dihat ber derî û li ber derî herdem leşker û zêrevanên Padîşah nobet digirtin.
Gavan di pêlikan re bi kabên lerizî û laşê ricifokî hilkişiya û di ber xwe de digot: ‘Ez kî, dîtina Padîşah kî û xwestina keça Padîşah kî? Haydê em bêjin dilê nobedaran bi min şewitî û ez derbasî hundir kirim, wê Padîşah çawa min bipejirîne huzûra xwe, haydê em bêjin dilê wî jî bi min şewitî û ez derketim huzûra wî, wê zimanê min çawa bigere ko ez keça wî bixwazim. Ma wê kenê xwe bi min neke? Haydê em bêjin dayîna keça xwe pejirand, wê demê ezê qelenê keça Padîşah ji ko bînim? Na, na! Qedera min temam bûye û berê min ketiye ser mirinê!’
Gavan bi van hestan car caran lingên wî ew paş de dibirin û bi hêza gotinên jina xwe dîsa bi pêş de dimeşiya. Dawî gihişt meydana li ber deriyê qesrê. Dema ji nêz ve çav li nobedaran ket û rim û mertalên di destê wana de dît, kabên wî yekcarê sist bûn û li wê derê qûn da erdê.
Bû nîvroj, bû esir hîn ji cihê xwe nerabibû û nediwêrî biçe ber derî ko destûra derbasbûna hundirê qesrê bixwaze.
Nobedarên li ber derî jî ew ferq kiribûn û di nava xwe de gengeşe kiribûn ko ka ev kesê feqîr û reben gelo ji ber çi hatiye û li pêşberî derî rûniştiye?
Di rastiyê de her roj ji nava bajêr kesên feqîr, jinebî, kalên bêkes, kor û kulekên bajêr û sêwî dihatin ber derî û ji nobedaran dixwestin ko Padîşah li wana were rehmê û hinek qût bide wana. Padîşahê wî welatî ji ber ko yekî dilbirehm bû, ferman dabû nobedarên xwe ko kî were ber deriyê wî wana vala venegerînin û ji kawarên qût çi pêdiviya wana hebe, bidin wana. Ji ber vê yekê nobedarên ji sibehê ve çavên wana li ser gavanê rûniştî, di nava xwe de gengeşe kirin û gotin ko sedî sed ev mirov hatiye qût bixwaze, lê ka bê şerm dike, ka dilê wî rê nade, ka ji ber çi ye, nayê, naxwaze. Ji bo vê di nava xwe de biryar dan ko hinek qût amade bikin û bidinê. Dawî nobedaran ji kawarên Padîşah qûtê malekê anîn û bang li gavên kirin ko were bibe. Gavan dema nobedaran bang lê kirin, ji tirsan re kir ko dilê wî were ber devê wî û ji xwe re got; ‘Aha, niha wê min bigrin û biavêjin binê zîndanê!’
Dema nobedaran qût şanî wî dan û gotin ko dikare bibe malê ji kulfetê xwe re, dilê wî hinekî rehet bû û dengê xwe nekir. Rahişt tûrê qût û berê xwe da derveyî bajêr. Garan da ber xwe û hat malê.
Dema bû êvar, Zebeşê di bin kulînê de dîsa qelişî û xortê malê ji navê derket, rewş û xemla wî hundir qasî nîvê rojê ronahî kir. Zebeşo hat gel dê û bavê xwe û ji bavê xwe pirs kir ko îroj çi kiriye. Dema bihîst ko bavê wî derbasî qesrê nebûye û bi tûreke qût vegeriyaye, bi ser bavê xwe de hilbû û got:
— Bavo, ma qey tu hewceyî qûtê Padîşah î? Ez ji te re dibêjim biçe keça Padîşah bixwaze, tu diçî ji destê nobedaran tûrê qût digrî. Va ye ez ji te re dibêjim; tê sibe rabî, biçî qesrê, derkevî dîwana Padîşah û tê keça wî ji min re bixwazî!
Zebeşo gotina xwe bi dawî kir û bi lez vegeriya bin kulînê û di navbera qalikên xwe de winda bû. Jina gavên bi ser de rabû û got:
— Min ji te re negot tê kurê me bixeyidînî? Wa ye çû û dîsa ket nava qalikên xwe. Ji sibehê ve hesreta min bû ko ez wî bibînim û destê xwe di ser serê wî re bibim. Lê te nehişt. Tu çûba huzûra Padîşah û te jê re gotiba, ma wê te bixwara, ma wê te bikuşta? Yan wê bigota erê, yan wê bigota na û tê bihatayî!
Gavan keserek veda û got:
— Hurme, sitiya delal; qe ne tu wiha nebêje. Ma we hiş û aqilê xwe xwariyî? Li ko derê hatiye dîtin ko gavanek çûye keça Padîşahekî xwestiye? Qey hûn dixwazin serê min jê veke û bi ber deriyê qesrê veke?
Lê jina gavên ji ser a xwe daneket û ji mêrê xwe xwest ko sibehê cardin biçe qesra Padîşah.
Gavan bi rastî mirovekî reben û belengaz bû; him ji Padîşah ditirsiya û him jî nedixwest aramiya mala wî û ya di navbera wî û jina wî de xera bibe. Heta sibehê bi dilekî kul bi vî milî û wî milî de xwe qulipand û li ser paşiya xwe ya ko wê di zindanê de yan jî di gorê de bi dawî bibe ramana xwe westand. Dema dîkê sibehê bang da ji nava nivînan derket û careke din garana xwe berda ser mêrgê û hilkişiya meydana pêşberî deriyê qesra Padîşah.
Lê dema gîhişt meydanê dîsa kabên wî sist bûn û li pêşberî derî qûn da erdê û rûnişt. Nobedaran dîsa bala xwe dan ser û di navbera xwe de gengeşe kirin ko çi hewala vî zilamî heye. Dawî ji nava xwe yek derxistin ko jê bipirse ka çi dixwaze. Nobedarek hat gel gavan û jê pirs kir bê çi derdê wî heye, ev du roj in tê li ber vî derî rûdinê.
Gavan bi dengekî lerizî got:
— Ez hatime ko derkevim dîwana Padîşah û keça wî ji kurê xwe re bixwazim.
Dema wiha got, yê nobedar pê keniya û ji kenan re kir ko zikûpişt li erdê dirêj bibe. Li ser kenê wî yê qebe hevalên wî yên nobedar hatin û pirs kirin ko çi diqewime? Nobedar xwesteka gavan ji wana re got û tev bi hev re pê keniyan. Dawî yekî ji wana bi ser gavan de rabû û got:
— Li halê xwe binêre û ji xwe şerm bike! Ger ji Yezdan netirsiyabama, niha minê serê te ji laşê te vekiriba û bi serê rima xwe ve daliqandiba!
Pişt re nobedar lingê xwe bilid kir û heta jê hat, pehînek li sînga gavên da û ew di pêlikan re gêrî xwarê kir.
Gavan di her çel pêlikan re gindirî xwarê û hestû û parsuyên wî tev hûr hûr bûn. Bêhnekê li binê pêlikan wiha bê hiş ma. Dawî bi kotekî bi ser hişê xwe hat û rabû ser xwe. Bi rewşeke pir xerab, bi zorê xwe gihand malê û avêt nava nivînan û ji jina xwe re got ko halê wî nîne garanê bîne, divê ew biçe bîne.
Jina gavên derket derve û çû garan anî bajêr. Êvarî dema tarî ket erdê, zebeşê di binê kulînê de careke din qelişî û kurê wana derket derve, dîsa hundir wekî nîvro ronahî bû. Zebeşo ji bavê xwe pirsî ko keça Padîşah xwestiye yan na?
Bavê wî bi nalîneke ji kûrahiya dilê xwe bersiv da û got:
— Çi xwestina keça Padîşah û çi hal? Nehiştin ez xwe nêzî deriyê qesrê bikim. Nobedar bi min keniyan, tevzên xwe bi min kirin û yekî ji wana pehîna xwe li ser sînga min da û min di çel pêlikên hildikşin meydana ber deriyê qesrê re gindirand xwarê. Yek hestiyê min ê bi hev ve saxlem nema. Her derê laşê min pelixî. Dev ji vê evînê berde, ma di vî welatî de qey keç qeliyane ko tu keça Padîşah dixwazî? Derveyî wê tu tiliya xwe bi ber kîjan keçê vekî soz û peyman li min be ko ez bînim bixim paşila te, bes careke din min rêneke ber deriyê Padîşah!
Lê Zebeşo bi biryar bû û ji ser a xwe daneket xwarê. Careke din xwe bi bavê xwe de aciz kir û got:
— Bavo, ez ji te re dibêjim biçe keça Padîşah bixwaze, tu diçî lêdanê dixwî û tê. Heyf mixabin ko tu bavê min î! Ez ji te re dibêjim biçe, derkeve huzûra Padîşah û keça wî Ro ji min re bixwaze!
Zebeşo gotina xwe got şûn re careke den vegeriya bin kulînê û ket nava qalikên xwe û nediyar bû. Gavan û jina xwe dîsa ketin qirika hev û jina gavan got:
— Pepûko, newêreko; ji xwe dema min li ser rêka Zinarê Sor te li ber garanê dît min jî got qey tu mêr î û zilamekî çeleng î! Ma min zanîbaya tu ev nemêr î, min dil berdida te û digot were min ji bavê min bixwaze? Qey tu nizanî evîndarî û dilketin çi ye? Kurik dibêje dilê min ketiye Royê, tu dibêjî, ‘tiliya xwe bi ber yeke din veke!’ Sibehê tê rabî û derkevî dîwana Padîşah û tê keça wî ji kurê min re bixwazî! Ger tu nexwazî, êvarî neyê malê û careke din nekeve nava nivînên min û sînga xwe bi sînga min germ neke!
Gavan her çiqasî li ber xwe da, dît ko bêfêde ye. Sarê qet guh jî lê nekir. Lihêfek avêt ser mêrê xwe yê hestiyên wî tev dijenin û cara yekem çû ser nivîneke din xew kir. Cara yekem gavan di nava nivînên xwe de bi tena serê xwe ma. Bi dilekî tije kul û keder û bi laşekî pelixî û hestî û parsuyên şikestî heta sibehê naliya û qet dilopek tenê jî xew -ji dermanan re be jî, neket çavên wî. Di dilê xwe de digot; ‘Vê carê ko ez biçim, sedî sed wê min bikujin!’
Dema bû sibeh û dîkên berbangê awaza xwe bilind kirin, Sarê deng li mêrê xwe kir, gezek nan da ber û piştî xwarinê ew di derî re derxist û berê wî da qesr û qonaxa Padîşah. Ew bi xwe jî derket nava bajêr û garan da ber xwe, berê garanê da derve, bir ser mêrg û çîmeneke têr şînahî û vegeriya malê.
Gavan bi nale nala jana laşê xwe û bi waswasa dilê xwe ket ser rêka qesra Padîşah. Bi kotekî her çel pêlik derbas kirin û bi bêhneke çikiyayî li ser berê ko her roj qûn datanî ser rûnişt û awirên xwe dirêjî deriyê qesrê û ser nobedaran kir.
Nobedarên ew dîtin di cih de keniyan û hatin gel, tevzên xwe pê kirin û gotin:
— Va ye xwezgîniyê sitiya Ro hatiye. Ka jê re rê vekin, wê Padîşah were huzûra wî û keça xwe bideyê!
Bêhnekê tevzê xwe pê kirin şûn re ew nobedarê cara din dîsa pehînek li sînga wî da û ew di pêlikan re gêrî xwarê kir. Gavan di her çel pêlikan re gindirî xwarê û hestiyên ko cara din saxlem filitîbûn jî vê carê tev şikiyan û bê hiş û bê ruh li wê erdê dirêj bû.
Kesên di wir re derbas bûn û ew naskirin, lê hatin rehmê û ew ji erdê rakirin. Ketin bin milê wî û ew bi kotekî gihandin malê. Ji cînaran bang li yekî cebar kirin ko bê hestiyên wî yên şikestî bicebirîne.
Êvarî dema cînar çûn malên xwe û reşahî ket erdê careke din zebeşê di bin kulînê de qelişî û kurê malê derket derve. Careke din ji rewşa wî hundir ronahî bû û dayika wî kêfxweş bû, lê bavê wî di dilê xwe de got; ‘Wê dîsa berê min bide qesra Padîşah û vê carê sedî sed ezê biçim goristanê!’
Bi rastî jî wiha bû. Zebeşo dema bihîst ko bavê wî dîsa keça Padîşah nexwestiye hêrs bû û got:
— Pêwîst e tu sibehê rabî û dîsa berê xwe bidî qesrê û ji min re keça Padîşah bixwazî.
Gotina xwe qedand û dîsa vegeriya bin kulînê û di navbera qalikên xwe de ji ber çavan winda bû. Careke din Sarê bi ser gavan de rabû û ew bi tirsonekî, newêrekî û bêkêrî tawanbar kir û dîsa nivînên wî ji yên xwe cuda kir. Gavan wê şevê jî heta sibehê bi jana laşê xwe bi nale nala ji êşa hestiyên şikestî dertê, bi vî milî û wî milî de qulipî û yek dilop tenê jî xew neket çavên wî. Dema dîkê berbangê dengê xwe bilind kir jî Sarê ew ji nava nivînan kişand, gezeke nan da ber û ew di derî re derxist, berê wî da qesra Padîşah.
Gavanê reben ji neçarî careke din berê xwe da qesra Padîşah. Heta her çel pêlik hilkişiya, ji xwe hal tê de nema û bi kotekî li wê derê qûn da erdê. Nobedarên ew dîtin, dîsa hatin gel û tevzên xwe pê kirin û jê pirs kirin ko vê carê ji bo çi hatiye? Gavan careke din diyar kir ko hatiye derkeve dîwana Padîşah û keça wî ji kurê xwe re bixwaze! Nobedar tev pê keniyan û li halê wî nêrîn ko vê carê jî wî di pêlikan re gêrî xwarê bikin sedî sed wê bimre û qetla wî bikeve situyê wana! Yekî ji wana got:
— Wê ev zilam di destê me de bimre û ger Padîşah pê bihise wê serê me jê veke! Ya baş em agahiyê bidin wezîr û bila ew jî ji Padîşah re bêje ko hal û ehwalê vî zilamî wiha ye. Êdî ew çi dike, ew dizane. Ger em wiha nekin wê ev zilam di destê me de bimre, êdî em nikarin ji ber gunehê wî xwe xelas bikin!
Li ser vê yekê agahî gihandin wezîr û jê re ta bi derziyê vekirin; ji roja yekem ve çi bi serê zilam kirine tev gotin.
Ji ber ko Padîşah mirovekî dil bi rehm bû û dixwest li welatê wî dilê kesekî jê nemîne, ferman dabû wezîrê xwe ko ji ser xaka welatê wî kî çi derdê wî hebe û bixwaze bigihêne Padîşah, divê sedî sed agahiya wî jê were çêkirin û ji bo vê jî wezîrê xwe erkdar kiribû. Li ser vê yekê wezîr ferman da nobedaran ko gavên bînin huzûra wî. Gavan derbasî hundirê qesrê bû û çavên wî ji hev veciniqî man. Cara yekem bû hundirê qesra Padîşah didît. Ji baxçeyên gul û kulîlkan ên teyrên tawus di navê de digerin, ji birkên tije avên spehî ko qaz û werdek tê de avjenî dikin, ji qesefên teyr û tilûrên bi her awazî distirên bigir heta avahiyên bi kevirên şehkirî hatine lêkirin û bi xizmetkarên xemilandî her tişt û her kes jê re xerîb hat.
Wezîr li ser pêlikên qesrê ko tev ji mermerên spî hatibûn lêkirin ew pêşwazî kir û bi hev re derbasî salona qesrê bûn. Li wê derê ew li ser kulav û xaliyên neqişandî da rûniştin û heta ko cariyeyên weke karên xezalan tasên dewê cemidî anîn û vexwarin qet dengê xwe nekir. Piştî ko dew vexwarin, Wezîr pirs kir ko sedema hatina wî û xwesteka dîtina Padîşahê welêt çi ye?
Gavan ji xwe hîn di nava wê tirsê de bû ko wê wezîr niha bang li çend celadên xwe bike û wî bibin selexanê û serê wî ji laşê wî vekin. Ji bo wê çi bi serê wî hat û kurê wî çi jê xwest tev ji wezîr re ta bi derziyê vekir û vegot.
Wezîr piştî ko guhdarî li gavên kir serê xwe hejand her du aliyan û destûr xwest derket derve. Gavan di dilê xwe de got, ‘Êdî malik li min xera bû; wa ye diçe bang li leşkerên xwe bike û min bide destê celadan!’
Neptî wezîr vegeriya û jê re got:
— Rabe, bide pey min, tê derkevî dîwana Padîşah!
Gavan bi rastî bawer nedikir ko wî bibin dîwana Padîşah. Di alûleyên(korîdor) dirêj û fireh re derbas bûn. Ode û salonên mezin ên deriyên wan ji darên gozan hatine çêkirin borandin û gihiştin ber deriyekî mezinî bilind ko wekî zêr diterisand û li her du aliyên wê nobedarên rim û mertal di dest de radiwestiyan. Bi destûrdayîna nobedaran, di derî re derbas bûn û ketin saloneke ko heta vê gavê salonên wiha dirêj û fireh nedîtibû. Erda salonê tev bi xaliyan raxistî bû û li her derê findên mezin pêxistî bûn. Li kêleka rê destpêkê li xizmetkar, cariye û qerfokan rast hatin. Ew derbas kirin şûn re bi zanyar, mamoste û bijîjkan re rû bi rû hatin; pey wan re li çend rîspiyan qelibîn û çavê wî bi carekê re li Padîşahê di nava xeftanê neqişandî de, li ser textê xwe rûniştiye ket! Ewqasî şaş mabû ko nema dizanîbû çi bêje û jibîr kiribû bê bi çi sedemê hatiye vê derê.
Bi rawestina wezîr re hat bîra wî ko divê ew jî raweste. Wezîr silav da Padîşah, gavan da nasîn û xwe da kêlekê. Gavan û Padîşah man li pêşberî hevûdu. Padîşah bi dengekî bilindî fermankar deng li gavên kir ko xwe bide nasîn û daxwaza xwe bîne ser ziman.
Gavan careke din dest bi vegotina serpêhatiya xwe û xwesteka kurê xwe kir û got:
— Ger ez destvala vegerim malê wê kurê min dîsa min rêbike vê derê û bixwaze qîza te bixwazim.
Li ser vê gotinê di serî de wezîr û hemû rîspî, zanyar, mamoste, bijîjk, tev di ber xwe de beşişîn. Lê qet xêzkên ruyê Padîşah neliviyan û tevza xwe bi gavên nekir. Hinekî di ber xwe de ponijî û pişt re vegeriya ser wezîrê xwe û ferman dayê ko bang li keça wî Royê bikin. Wezîr derket derve û Padîşah zîvirî ser Gavên û got:
— Tu gavanê bajarê min î; bi salan e tu diçî ber dawarên vî welatî û di sar û seqemê de, di havîn û zivistanê de tu dawaran bi xwedî dikî û ji gur û neyaran diparêzî. Ji bo vê qiymeta te li gel min heye û ezê vê qiymeta te bigrim, xwesteka te neşikînim. Çawa ko mêvanek ji welatekî dûr tê û dibe xwezgînî û keça min dixwaze, ezê te jî wekî yekî ji wana bigrim dest û çawa nêzî wana dibim, ezê wiha nêzî te jî bibim. Bila keça min were hundir û ezê jê bipirsim ko ew bi vîna xwe bipejirîne bi kurê te re şû bike, soz û peyman ji te re ko keça min bibe bûka mala te.
Gavan bi vê gotinê ewqasî kêfxweş bû ko xwe avêt destê Padîşah û xwest ramûsîne. Lê Padîşah rê nedayê û ji xwe di wê bêhnê de wezîr û keça Padîşah Ro jî ketin hundirê salonê. Dema Ro di deriyê salonê de diyar bû, herkesê li hundir bêhna xwe girtin û awirên xwe zîvirandin ser wê ko ji xwe re li xeml û rewşa wê binêrin û bigihêjin tama dîtina xweşikbûna wê.
Gavan cara yekem bû xweşikbûneke wiha li ser bejn û bala mirovekê didît. Ro ewqasî xweşik bû ko Gavan li hember xweşikbûna wê da şermê û ji ber hatina gel Padîşah û xwestina wê ya ji kurê xwe re, di dilê xwe de bi xwe de xeyidî! Lê dilekî wî jî di guhê wî de pispisand ko di rastiyê de ji spehîbûn û çelengiya kurê wî re, tenê keçeke wiha dikare bibe yar û evîn.
Ro di seranseriya salonê re derbas bû û hat li kêleka bavê xwe li ser xaliya neqişandî rûnişt. Destê xwe danî ser destê bavê xwe û awirên xwe dirêjî rewş û bala gavên kir. Gavan di bin awirên wê yên tûj û biriqandî de hindik ma ko erdê biqelişîne û xwe tê de winda bike. Lê axaftina Padîşah ew ji vê şermê xelas kir û Padîşah ji keça xwe re got ko gavan hatiye wê ji kurê xwe re dixwaze, ka bê bi dilê wê ye, yan na!
Ro keçeke jîr û xwende bû. Her roj zanyarek ji zanyarên herî xurt ên welêt dihat ba û di warê felsefe, zanistî, bîrkarî, wênegerî, mûzîk û hwd. de ew fêr dikir. Ji bo wê Ro yekser bersiva gavan neda û bêhnekê di ber xwe de ponijî, pişt re devê xwe dirêjî guhê bavê xwe kir û di guhê wî de kir pistepist. Bi vê pistepistê re xêzkên ruyê Padîşah sist bûn û lêvkeniyek li ser ruyê wî diyar bû. Ew lêvkenî li ser ruyê Ro jî diyar bibû û wekî baqeke gul li ser ruyê wê vebin wiha lê xweş hatibû. Dawî Padîşah zîvirî ser Gavên û got:
Ezê biryara keça xwe ji te re bêjim. Keça min şûkirina bi kurê te re bi şertekî dipejirîne. Ger tu vî şertî heta sibehê dîkê berbangê bang bide pêk bînî, tu dikarî werî keça min biguhêzî. Na ko tu pêk neynî ezê te bidim destê celadan û wê serê te ji laşê te vekin. Tu vî şertî dipejirînî yan na?
Gavan dizanîbû ko çi şert were pêşya wî ew hêza wî tinebû bi cih bîne! Mînak ko Padîşah gotiba, ‘tê hezar zêrî qelen bidî’, gavanê reben xwe derxistiba sûkê û firotiba, belkî du zêr jî nekiribaya. Wê çawa bikarîba şertên Padîşah û keça wî pêk bianiya? Lê carekê tîr ji kevên firiyabû û êdî nema dikarîbû ji gotina xwe vegere. Ji xwe heta dîwana Padîşah hatibû û ko li vê derê ji gotina xwe vegeriyaba jî, wê serî hatiba jêvekirin, şertên wî bipejirandiba jî wê serî hatiba jêkirin. Di dilê xwe de got, ‘Qe ne ez bipejirînim ko heta sibehê temenê xwe dirêj bikim. Ger ez nepejirînim, wê vê gavê min bide destê celadan û ez careke din ruyê malê nabînim’.
Dawî diyar kir ko ew şertê Padîşah dipejirîne. Li ser vê yekê Padîşah bang li nivîsvanên (katibên) xwe kir ko tişta dibêje yek bi yek binivîsînin. Nivîsvan hatin û rûpelên xwe yên ji çermên xezalan li erdê raxistin û pênûsa xwe girtin dest xwe. Padîşah şertê xwe li pey hev rêz kir û got:
— Tu vê qesra min dibînî! Niha wê wezîr bi destê te bigire û te li tevahiya odeyan bigerîne. Her tiştê di vê qesrê de tev li xizmetkar û cariyeyan, tev li gul û kulîlkan, tev li xalî û kulavan, tev li find û feneran, ji xemla deriyan bigre heta ya dîwaran, ji neqşên li ser sitûnan bigir heta yên bin zikê banan, çi li ber çavê te bikeve ji bîr neke û di hişê xwe de bigre. Ji ber ko divê heta sibehê dîkê berbangê bang bide tu li hemberî qesra min qesreke wekî vê mezin, fireh û raxistî ava bikî. Divê ji qesra tu ava bikî rêyeke ji xaliyan raxistî dirêjî qesra min bibe û li her du aliyên rêkê xizmetkar û cariye ji ber qesra te heta qesra min rêz bibin. Dema te ev pêk anîn bi berbangê re çel hêstirên têrên wana aliyek tije zîv, aliyek tije zêr amade bike û bi xwezginiyan re berê xwe bide qesra min. Dema ko ez bi bangdana dîkê sibê re derketim ser şanîşeya qesrê û min qesra te dît û çavê min li hatina karwanê hêstiran û xwezginiyan ket, ezê jî fermanê bidim cariyeyan ko keça min Ro ji kurê te re bixemilînin û derxînin ser rê. Lê dema bû sibeh û ez van tiştan nebînim, zanibe ko wê celad werin ber deriyê te, serê te ji laşê te vekin û li derxaneya bajêr bi dar dakin ko ji herkesî re bibe îbret!
Rebenê gavan çi bêje û çi bike? Serê xwe daqûlî ber xwe kir û bi rewşeke qidûmşikestî da pey wezîr ko li salon û odeyan bigere. Lê di rastiyê de çavên wî tiştek nedidît û di ber xwe de digot: ‘ Te xwar, kero? De bixwe! Çi ji te re lazim e, tu werî keça Padîşah bixwazî? De ka, heta sibehê tu xwe hilavêjî jî, ne qesreke wekî vê tu nikarî kevirekî wê yî şehkirî çêbikî. Ya baş vegere malka xwe, rahêje tevr û bêra xwe û ji xwe re gora xwe bikole ko laşê te yê serjêkirî li erdê nemîne!’
Piştî geryana qesrê, Gavanê reben bi dil û qidûmekî şikestî, bi hêviyeke qediyayî û bi kabên sist hat malê û rasterast xwe avêt nava nivînan. Jina wî hat gel û pirs kir bê îroj çi kiriye? Gavan bi kotekî bersiv da, şertê Padîşah û keça wî dane ber vegot û wiha got:
— Êdî hûn gihiştin miradê xwe, we mirina min bi destê min anî. Sibehê bi berbangê re wê celadên Padîşah werin û serê min ji laşê min vekin.
Jina gavên bi vê agahiyê pir xemgîn bû, lê xwe weke mêrê xwe bêhêvî nekir. Di dilê xwe de got, ‘Ka bila bibe êvar û zebeşkê min ji qalikê xwe derkeve, bê Yezdan çi rêkê dide ber me wê diyar bibe!’ û pişt re derket derve û berê xwe da mêrgê ko dawaran vegerîne bajêr.
Dema bû êvar, Sarê garan anî û li nava bajêr belav kir şûn re hat malê. Bi ketina tarîtiya ser êvarê re jî çavên wê li bin kulînê, li hêviya qelişîna zebeş û derketina kurê xwe ma. Neptî wekî hêvî dikir, zebeş qelişî û kurê wê bi hemû rewş û xemla xwe derket derve û hundir dîsa wekî nîvê rojê ronahî bû.
Zebeşo ji bavê xwe pirs kir ko îroj çi kiriye? Gavan çawa çûye qesrê, çawa dilê nobedaran pê şewitiye, çawa ew birine huzûra wezîr, çawa wezîr lê guhdarî kiriye, çawa agahî daye Padîşah, çawa derketiye dîwana Padîşah, çawa Padîşah guh daye ser daxwaza wî û çawa bang li keça xwe kiriye, keça wî çawa hatiye hundir û çiqasî xweşik e û pişt re keçikê çawa di guhê bavê xwe de kiriye pistepist û pê re çawa şert daniye ber wî û ew û wezîr çawa li qesr û qonaxê geriyane tev ta bi derziyê vekir û ji kurê xwe re lib bi lib vegot.
Piştî vegotina wî bi dawî bû vegeriya ser kurê xwe û got:
— Ev deh sal bûn min ji yezdan zarokek dixwest. Yezdan dawî bergera min pejirand û kurek da min, lê li hemberî vê diyar e giyana min dixwaze. Heqê xwe li min helal bikin, ji ber ko ez ti caran nikarim vî şertê Padîşah û keça wî bi cih bînim û wê sibehê celadên wî werin û serê min ji laşê min vekin, bibin li derxaneya bajêr bi dar dakin.
Zebeşo bi baldariyeke mezin guh dabû ser vegotina bavê xwe û heta dawî qet dengê xwe dernexistibû. Dayika wî şîveke ji sawara bi rûn a pîvaza xwêkirî li ber danîbû û bi çavên berger li hêviyê bû ko bixwe. Piştî bidawîbûna vegotina bavê wî, Zebeşo, ji cihê xwe liviya û dest bi axaftinê kir û got:
— Yadê, yabo; hûn qet mereq nekin; min jî digot qey ka bê Padîşah wê tiştekî li ser ruyê vê dinyê tinebe bixwaze! Malê dinyê ne tiştek e! Ka em xwarina xwe bixwin û hûn ji xwe re bi dilekî rehet razên. Heta sibehê sed dinya xera dibe û sed dinya ava dibe. Hezar derî tên girtin û hezar deriyên din vedibin. Di vê dinyê de tiştek nîne ko neyê pêkanîn. Hêviya xwe ti caran qut nekin. Di her rewşa tengezar de jî dîsa hêvî divê herdem hebe!
Vê carê kurê malê neçû bin kulînê û xwe di nava qalikên xwe de veneşart. Bi dê û bavê xwe re xwarin xwar û bi wana re sihbet û gengeşe kir. Sarê ji vê rewşê ewqasî dilşad bû ko dikir bask pê ve şîn werin û bifire ber perê ezmanan. Lê rebenê gavan hîn di fikara bûyîna sibehê û hatina celadan de bû. Di vê dilwaswasiyê de, serê xwe danî ser balgîfê û di xew re çû. Bêhneke din Sarê jî çavên xwe li xewê girtin û kurê wan bi tena serê xwe ma…
***
Derdora nîvê şevê kurê malê gustîlka xwe derxist û firkand. Mijeke gewr tije hundirê malê bû û neptî efrîtekî cinan li pêşberî Zebeşo rawestiya ko lêveke wî li erdê, lêveke wî li ezmanan bû. Destê xwe li ber xwe gihandin hev û got:
— Ferman bike mîrê min, ez ji te re dinyê xera bikim an ava bikim?
Kurê malê got:
— Ne dinyê xera bike ne jî ava bike; bes guh bide gotina min. Niha tê rabî û biçî li tevahiya qesr û qonaxa Padîşah bigerî û çi tê de ye, çi ne tê de ye tevî bibînî; ji hespên di axoyan de heta teyrên tawis ên di nava baxçeyan de; ji neqşên li ser sitûnan heta fîstanên cariyeyan; çi li wê derê hebe baş binase û pişt re li qesrê binêre ka çend ode, çend salon û çend nêrdewan lê hene. Heta nebûye sibeh dixwazim tu qesreke wekî qesra Padîşah û qonaxên wekî yên wî tê de li hemberî qesr û qonaxa wî ava bikî. Divê ev qesr û qonax mû ji ya Padîşah bernede. Ji qesra tu çêbikî heta qesra Padîşah divê tu rêyekê çêbikî û bi xaliyan raxînî. Li her du aliyên rêkê cariye û xulam ji vir heta wir rêz bibin û çel hêstirên têrên wan aliyek zêr aliyek zîv bi rê bixî û ji dayik û bavê min re jî cilên pak û neqişandî bînî ko sibehê biçin keça Padîşah biguhezînin. Ji xwe hacet nîne ez qala xwarin û vexwarinê bikim ko tu amade bikî; wan tiştan jî êdî tu bi xwe bifikire. Qesra min a ko tu çêbikî divê aliyê wê yê li şaneşîna Padîşah dinêre wiha bibiriqîne ko ji xeml û rewşa wê Padîşah nikaribe lê binêre.
Efrîtê cinan fermana mîrê xwe pejirand û jê re got:
— Tu rehet rakeve, bila qet xema te nebe! Hîn nebûye sibeh, ezê tevahiya daxwazên te li gorî dilê te û zêdetir jî pêk bînim.
Efrît axaftina xwe qedand û çawa hatibû dîsa wiha di nava mijekê de ji ber çavan winda bû û çû, Zebeşo jî vegeriya nava qalikên xwe.
Bi berbanga sibehê re, dema roj li navsera çiyayê raserê bajêr bilind bû û tîrêjên xwe da ser welatê di navbera du gol û du çeman de, leşker û zêrevanên Padîşah ên di nobeta sibehê de dîtin ko qesreke ji qesra Padîşah spehîtir û dewlemendtir li pêşberî qesra Padîşah diterisîne! Destpêkê gotin qey xewnerojkan dibînin û bi lez çavê xwe firkandin. Lê qesr bi hemû xeml û rewşa xwe li pêşberî wana diterisand. Qesreke wiha bû ko mû ji ya Padîşah bernedabû; lê ji ber ko tava sibehê tîrêjên xwe rasterast dida ser bedenên qesrê, kemerên wê yên bi zêr û zîvan hatibûn neqişandin diterisîn û ti çavan nikarîbûn rasterast lê binêrin.
Leşker û zêrevanên Padîşah, dema ji dîtina xwe bawer bûn, bi lez beziyan hundir û agahî gihandin wezîr ko were li vê ecêba dinyê binêre. Wezîr derket ser şaneşîna qonaxa xwe û bi tişta dibîne nexwest bawer bike. Diyar e gavan soza dabû bi cih anîbû; êdî Padîşah pêwîst bû li ser soz û peymana xwe rawestiyaba!
Heta wezîr çû dîwana Padîşah, ji mêj ve Padîşah ji xewê rabibû û ber bi şaneşînê ve dimeşiya. Di wê bêhnê de keça Padîşah Ro jî derketibû şaneşînê ko tîrêjên roka berbangê himbêz bike. Ji xwe re kiribû adet ko her sibeh derkeve ser şaneşînê û bêhnekê tîrêjên rojê himbêz bike û hewaya pak a ji navsera çiyan dadikeve, bikişîne kûrahiya kezeba xwe.
Lê, wê berbanga sibehê, kî derket ser şaneşînê, di cih de mat ma û dev û lêvên wî/wê bi hev ve qufilî. Rewş û xemla bajarê wana bi carekê re hatibû guhertin. Qesr û qonaxeke ji ya Padîşah nûtir, spehîtir û rewnaqtir(mûhteşemtir) ko mû ji ya Padîşah bernedaye li hemberî ya wî bilind dibû. Rêyeke ko xaliyên nexşandî li ser hatine raxistin ji vê qesrê heta wê qesrê dirêj dibû. Li her du aliyên rêkê cariye û xizmetkar rêz dibûn û kêlekên rêkê bi gul û kulîlkan xemilandî bûn.
Ro, bi dîtina vê qesr û qonaxa nû dev li zimanê xwe kir û ji xwe re got; ‘Te çi malik li xwe xera kir ko ev şert avêt ber gavên? De bixwe! Tu keça Padîşahê welatê di navbera du gol û du çeman de ko ji her çar aliyê cîhanê xwezginiyên te dihatin, ji kurê Padîşahan heta kurê wezîran, ji kurê mîr û emîran heta kurê key û qralan tev li ber lingê te digeriyan û tu bi yekî ji wana jî qayil nedibûyî! Niha dawî tu ma ji zebeşekî re. Wey xwelî li serê te be, wey xwelî li bextê te yê reş be!’
Padîşah jî bi wezîrê xwe re diaxift û digot:
— Ka du qasidan rêbike vê qesrê û binêre bê kê ev qesir lêkiriye; qesra kê ye? Çi kes e? Fêr bibe û agahiyekê ji min re bîne. Ne mumkun e ko gavanê welatekî di şevekê de qesreke wiha lêbike! Hikmetek di vî îşî de heye! Ka zû fêr bibe û bersivekê ji min re bîne…
Lê hîn wezîr bi rê neketiye, leşker û zêrevanên Padîşah salox anîn ko karwaneke xwezgînî bi çel bar zîv û zêr ên li ser dawaran barkirî, wekî xwezgînî tên qesrê!
Di wê bêhnê de, bi berbanga sibehê re gavan û jina wî jî ji xewa şêrîn rabibûn û bi carekê re mat mabûn. Gavan dema dît ko li ser doşekeke qasî bejnekê bilind raketiye û di nava çarşef û lihêfên hevrîşêm de ye; li odeyeke fireh û tije zîv û zêr e û cariye û xizmetkar sênî û misîn di dest wan de li ber rawestiya ne, rûnişt û dest bi girî kir, dilê xwe bi xwe şewitand û got:
— Wey, wey!... Ez mirime û çûme buhiştê xebera min ji min nîne! Diyar e di dinyê de xêrê min ji gunehên min zêdetir bûn ko Yezdan ez pejirandim buhişta xwe. Ji xwe re li van ferîşteyan binêre, tev jî çiqasî ciwan û spehî ne?!
Gavan li kêleka xwe nêrî ko jina wî jî li kêleka wî ye! Nema dizanîbû li ber bikeve, yan kêfa xwe bîne? Bi dilekî bi kul got:
— Hurme, sitiya delal ma te kengî jiyana xwe ji dest da û hatî buhiştê? Qey celadên Padîşah serê te jî jê vekirin ko tu hatiyî gel min?
Sarê jî li rewşa hundir, cariyeyên rawestiyayî û çarşefên hevrîşim nêrîbû û mat mabû; lê ji aliyekî ve jî hizirîbû ko ev tev hikmeta Zebeşkê wê ne û di dilê xwe de digot; ‘hebe, nebe ev rewş û xeml Zebeşkê min çêkiriye û ezê dawî rabim biçim qesra Padîşah û bibim xwezginiyê keça wî!’ Dema mêrê wê qala mirinê kir, zîvirî ser û bi tundî got:
— Mirina çi, buhişta çi rebeno! Rabe ser xwe û em berê xwe bidin qesra Padîşah ko keça wî ji kurê xwe re bixwazin. Ma tu nabînî Zebeşkê min şertê Padîşah tev bi cih anîne! Ka zû rabe û xwe amade bike ko em bi rê kevin!
Gavan hîn jî bawer nedikir û ji aliyekî ve qurîncek didan laşê xwe ko bi êşê dihise yan na. Dawî her du bi hev re rabûn û derketin şanîşeyê, dîtin ko wa ye qesra Padîşah li hemberî ya wan e û li jêrê, li ser rêkê karwanê ji çel hêstiran pêk hatiye, têrên wana aliyek tije zîv, aliyek tije zêr li ser birêketinê ye.
Cariye û xizmetkaran di misînên zêr de ji wana re av anîn û sabûna kizwanan dan dest wana ko dest û ruyê xwe bişon. Bi destmalkên hevrîşimîn dest û ruyê xwe ziwa kirin û ji bo Sarê heft cariye, ji bo gavên heft xizmetkar, kiras û fîstanên neqişandî di dest wana de ketin hundir. Cilên wan ên kevin ji wana kirin û yên nû li wana kirin. Pey re ew derbasî odeya xwarinê kirin. Li ser sifrê ji rûnê nîvişk heta hingivê di nanikê xwe de, ji şîrê şêr heta goştê çûkan her tişt amade bû. Nema dizanîbûn ji kîjanê çi bixwin! Hîn dor nehatibû tamkirina gelek xwarinan, têr xwarin. Ji ser xwarinê rabûn û derbasî salonê bûn. Li wê derê cariyek û xizmetkarek hat û misk û amber bi ser wana de dakir û ketin pêşiya wana ew di deriyê qesrê re derxistin û birin pêşiya karwanê xwezginiyan.
Di wê bêhnê de bajar tev ji xewa xwe hişyar bibû û kî derdiket derve çavên wî li biriqîna qesreke nû bilind bûye diket û di cihê xwe de mat dima. Hinekan digotin qey dinya zîviriye û qesra Padîşah cih guhertiye. Lê dema li aliyê din dinêrîn û didîtin ko qesra Padîşah li cihê xwe ye, bi hebûna du qesrên wekî hev mat diman û nedizanîn çi helwestê şanî bidin. Di cihê xwe de radiwestiyan û ji xwe re li rewş û xemla qesra nû temaşe dikirin.
Neptî tîrêjên rojê bi tevahî li ser bajêr serdest bû û karwanê xwezginiyan bi rê ket. Gavan û jina xwe di serkê karwan de cih digirtin û her yek çel cariye û xizmetkar li pey wana dihatin. Di destê her xizmetkarekî de benê hêstirekê hebû ko di têra wê de aliyek tije zîv, aliyek tije zêr hebû. Di destê her cariyekê de jî selikek tije diyarî ji bo Padîşah û malbata wî, ji bo wezîr û malbata wî hebû. Çel cariyên din jî çel sêniyên zêr danîbûn ser serê xwe û di her çel sêniyan de cihêz (rehel) a Royê hebû ko ji cawên hevrîşim heta morîkên kehrîbar, ji gerdaniyên zêr heta xilxal û xizmeyên zîv, ji fîstan û kirasên neqişandî heta çarî û şerpeyên rengîn, ji pêlavên cûr bi cûr heta kil û kildankên ji Çîn û Maçîn hatine tev li ser sêniyan bibûn lod.
Dawî karwan gihişt ber deriyê qesra Padîşah. Lê Padîşah dîsa jî dilê wî ne rehet bû û bawer nedikir ko gavan şertê wî tev pêk anîbin. Karwan li ber derî da rawestandin û wezîrê xwe û du zanyarên baweriya wî bi wana dihat rêkir qesra gavên ko binêrin ka birastî ye yan xeyalî ye. Heta wezîr û her du zanyar çûn û hatin karwan wiha li meydana li ber qesra Padîşah rawestiya û tevahiya gelheya bajêr li vê ecêba kesî di dinyê de nedîtiye temaşe kir.
Neptî wezîr û her du zanyar vegeriyan û ji Padîşah re gotin ko gavan şertê danîne ber ne kêm lê zêde bi cih aniye û li hemberî vê pêwîst e Padîşah jî li ser soz û peymana xwe bimîne.
Ro dema ev salox bihîst her du çavên wê, wekî du lehiyan rondik barandin û bê dilê xwe xatir ji dê û bavê xwe xwest û daket nava xwezginiyan. Çû destê Sarê û Gavan. Çarîka bûkaniyê bi ser ruyê xwe de berda û li hespa ji bo wê anîbûn siwar bû û berê xwe da qesr û qonaxa Gavên! Bi rê de him digiriya û him di dilê xwe de digot: ‘Pepûkê, hingî te kesek nedieciband dawî tu ma ji zebeşekî re!’
Piştî nîvro karwanê xwezginiyan ên Ro guheztin gihiştin qesrê. Derveyî cariye û xizmetkaran yên cînar û yên ji bajêr hatine û kesên mereqdar tev belav bûn û herkes vegeriya mala xwe, çû ser kar û barê xwe. Wê rojê garana bajêr jî di nava bajêr de mabû û her yek bi cihekî ve terqiya bû. Bajarî êdî têgihiştin ko ji îro û pê de ji wana re gavanekî nû pêwîst dike û li ser vê yekê, ji xwe re li gavanekî nû geriyan…
***
Ro, dema hat qesra xwe ya nû, derbasî odeya xwe bû û xwe li ser nivînên bi çarşefên hevrîşim raxistî avêt erdê û giriyê xwe domand. Heta ko rondik hew ji çavên wê herikîn giriya. Pişt re çû ber kulînê û zebeşê pê re şû kiriye derxist danî ber xwe û dest pê kir pê re axift û got:
— Hey bextê min î reş, hey qedera min a bêbext, hey xweliya li serê min, hey li min qijik û pepûkê, min çi kir ko bi devê xwe min mala xwe xera kir? Ji kurê qral û keyan, ji kurê wezîr û Padîşahan ez mam ji zebeşekî kall re!’
Ro hîn axaftina xwe wiha didomand, tarîka êvarî ket ser odê; cariye hatin hundir ko find û çirayan pêxin, lê dema dîtin rewşa Ro ne baş e, jê tirsiyan û paşpaşkî derketin derve. Ode bêtir tarî bû û bi carekê re Ro dît ko zebeşê wê dest bi qelişînê kir. Çavên Ro li nava serê wê bel vebûn û bi awirên matmayî li qelêşîna zebeş nêrî.
Zebeş li halê xwe bû du felqe û xortekî ciwanî bejinziravî çeleng ji navê derket ko bi derketina wî re, ji rewş û xemla wî ode wekî nîvê rojê be, tije ronahî bû. Ro li bejn û bala wî nêrî ko ji kerema Yezdan re qey bi pênûsê li ber rûniştiye û li gorî dilê Ro ew resimandiye! Lêvên lihevhatî yên zirav, çavên girs ên di rengê hingivîn de, ruyê wî yê ji ruyê qîzekê tezetir, porê wî yê wekî keziyên porê qîzikan nerme û gingilokî, stûyê wî yê dirêj û çenga wî ya giroverî hilû. Eniya wî ya vekirî û fireh, pozê wî yê biçûkî zirav, awirên wî yên himbêzkar û nerme…
Tev li gorî dilê Royê bûn û Ro dema çav li vî xortê bedew ê ji nava Zebeş Za ket, ne bi dilekî, bi heft dilan dil ket vî xortî. Ji xort re got ko ji sedema dida girî bila lê bibore!’ Di dilê xwe de digot qey bi zebeşekî bê ruh û bê can re şû kiriye, lê nizanîbû bi vî xortê bedew û spehî re jiyana xwe kiriye yek. Xort himbêz kir û got:
— Li min biborîne! Cara yekem e ez xortekî wekî te spehî û bedew dibînim. Ka ji min re bêje tu ins î, tu cins î; tu çi mirovî ko te di şevekê de şertê bavê min daye ber bavê te pêk aniyî û bûyî xwezginiyê min? Ka ji min re bêje, te li ko nav û dengê min û xweşikbûna min bihîstibû ko te çav berda min û heta min neguhest nerawestiyayî?
Xortê ji nava Zebeş zaye jî ew himbêz kir û bedenên xwe kirin yek û got:
— Her tiştek dema wê heye; dema roja wê were tê her tiştî fêr bibî. Niha ne dema van pirsan û bersivdayîna van e. Niha em ji hev re hezkirina xwe diyar bikin û şeva xwe bi xêr û kêfxweşî, bi coş û neşe biborînin. Dema bibe sibeh wê daweta me lidar bikeve û tevahiya hemwelatiyan wê werin di dawetê de bireqisin, govend û dîlanê bigrin. Wê demê tê li ser banê qesrê li gel heval û cariyeyên xwe temaşe bikî û ezê jî dakevim nava xort û mêrxasan govendê bigrim û bireqisim. Wê her kesê min bibîne mat bimîne û ji hev bipirse ko ev xortê bedew û spehî kî ye? Zanibe ko tu tenê dizanî ez hevalê te yê jiyanê me. Wê gelek hevalên te yên keç werin gel te û tevzên xwe bi te bikin ko tu çima bi yekî wekî min re şû nekiriyî û çûyî, bi zebeşekî re şû kiriyî? Tu çiqasî bidî şermê, çiqasî werî acizkirin û tengavkirin jî pêwîst e tu vê veşareya min (sir) dernexînî derve û ji ti kesî re nebêjî, ‘Ev xort mêrê min e!’ Ger tu li min mukir werî, ezê bibim çûkekî heft rengî û bifirim biçim ko tu heft salan û heft rojan bi heft gopal û heft çaroxên hesin li min bigerî tu min nabînî!
Ro, soz û peyman da ko veşareya wî eşkere nake û got:
— Ma ez dîn bûme ko ev qismetê ji ber xwe ve hatiye ji min re, ez bi destê xwe bidim firandin? Ti caran û ti caran ez li te mukir nayêm û te ji xwe dûr nakim û xwe ji te dûr nagrim! Ma di vê dinyê de gelo yekî din ji te çelengtir û spehîtir heye ko ez te ji xwe dûr bixim? Ez ne bi dilekî, bi heft dilan dil ketime te û ti caran veşareya te eşkere nakim.
Wê şevê heta berbagnga sibehê her du ciwan, her du dildar û her du evîndar ji xwe re gengeşe, henek û sihbet kirin. Şeva xwe bi kêfxweşî, dilşadî, coş û ken borandin. Dema dîkê berbangê bang da, Zebeşo careke din vegeriya nava qalikên xwe û Ro nû dest bi xewê kir. Heta ko rok bejnekê bilind bû û tevahiya dawetiyan hatin li hewşa qesrê kom bûn û dengê def û zirneyan, bilûr û tenbûran di ezmanan re derket jî, Ro hîn di xewê de bû…
Dawî bi banglêkirina cariyeyan ji xew rabû û bi çel tas şîrê miyan laşê xwe ji serî heta jêrî şûşt, pişt re ket hundirê tasa ava bi misk û amber tê de û xwe pak kir. Dawî cariyeyan cilên wê yên diyariya malbava wê ya nû anîn û lê kirin. Cil tev bi tayên zêr hatibûn dirûtin û bi neqşên zîv û zêr hatibûn xemilandin û ji hevrîşimê Çîn û Maçînê hatibûn qusandin. Ro ya ewqasî xweşik û bedew di nava cilên zîv û zêrînî de sed taq xweşiktir û spehîtir bibû. Dawî derbasî ser sifreya xwarinê bû û ji xwarina bi çel cûreyan hatiye amadekirin, taştê xwar. Pişt re bi cariyeyên xwe re derket ser banê qesrê ko temaşeyê daweta xwe bike.
Li bexçeyê qesr û qonaxa kurê gavên ji her aliyê welêt mêvan hatibûn. Wekî din ji welatên cînar jî bi sedan mirov hatibûn ko ji xwe re li xweşikbûna keça Padîşah û kurê gavên binêrin. Lê yên ji welatên xerîb hatibûn dema dibihîstin ko ev keçika ewqasî bedew bi zebeşekî re şû kiriye, xweziya wan di qirika wan de dima û di cih de sar dibûn, nema dizanîbûn çi bikin û çi bêjin.
Li hewşê ji tenbûrvanan heta bilûrvanan, ji dengbêjan heta sitranbêjan, ji qirdikan heta qeşmeran herkes kom bibû û her yekî hunera xwe dadixist holê. Dahol ji milekî ve bi zirneyê re, saz ji milekî ve bi kemançeyê re, tef ji milekî ve bi erbanê re lê dida û her civatek li ber yekê direqisîn, govend û dîlan digirtin û kêf û şahî dikirin. Xizmetkar û cariyeyan bi misînên zîv û zêrîn şerbeta ava hinaran û ava sûsê belav dikirin. Tasên dewê cemidî ji destan nediketin. Li aliyê din her cureyên fêkî li ser sifreyan rêzkirî bûn û kî dilê wî/wê çi bixwesta diçû bi xwe radihiştiyê û dixwar. Ji hinarên qaşûl reşî libşêrîn bigir heta hinarên miz û tirş; ji sêvên xelatî bigir heta alesor û hirmî û qarçiyan; ji hejîrên reş bigir heta yên zere û girs; ji tiriyê teyfî bigir heta yê mezrone; ji xox û mişmişan bigir heta goz û biîvan; çi fêkiyên welatê di navbera du çem û du golan de hebûn tev li wê derê kiribûn lod û herkesî heta di dev û bêvila wî/wê re biavêje jê têr dixwar û cardin vedigeriyan reqs û dîlana xwe. Ji bo kesên dilê wan bixwaze lodên sewze jî hatibûn lêkirin; ji zebeş heta petîxan, ji şerengo heta tirozî û qitiyan her tişt amade bû. Li aliyê din çel distên mezin li kêleka hev rêz kiribûn û goştê çel dawarî tê de dikelandin. Di çel distê din de savar û di çel distên din de jî tirşik (metfûnî) dihat kelandin û bêhneke xweş bi ser dawetiyan diket!
Li aliyekî din ê baxçeyê qesra kurê gavên xort û ciwanên mêrxas û çeleng tîr û rim diavêtin armancê û li hespên keêl swar dibûn bi cirît dileyistin.
Li aliyê dîlan û govendê jî jin û zilam, zarok û kal û keç û xort tev di destên hev de dîlaneke mezin û geş girtibûn û her yek çi hunera wî/wê hebû datanî holê. Tam di dema ko dawet têra xwe geş bibû de, xortekî bedewî spehî yê kesekî nizanîbû ji ko derê hat, ket dawetê û dest bi reqsê kir. Bi hatina wî re rewş û xemla wî bi carekê re ronahiya xwe bi ser a rokê xist û awirên herkesî kişandin ser xwe. Reqs û dîlaneke wiha leyist ko herkesî reqs û dîlana xwe berda û temaşeyî bejn û bala wî û hunera wî ya reqs û dîlanê kirin. Yê li defê dide, yê li zirneyê dide, yê li tef û erbaneyê dide, yê li tenbûr û ribabê dide tev dest ji karê xwe berdan û hatin li pêşiya vî xortî rawestiyan û destpê kirin, ji bo wî hunera xwe raxistin ko bikaribin bigihêjin dewlemendiya hunera wî…
Di wê bêhnê de heval û cariyeyên Ro yên li ser qesrê li kêleka wê rûniştî, dema çav li vî xortê ji nediyariyê hatiye ketin, her yek ne bi dilekî, bi heft dilan dil ketin vî xortê bedew û spehî û her yekê ji aliyekî ve li nava serê Royê dan û gotin:
— Pepûkê, qijikê, tu keça Padîşahê vî welatî bû; ji te re xortekî wekî vî spehî û çeleng pêwîst bû! Te ji xwe re ev xortê bedew nekir, tu çû bi zebeşekî re şû kir! Ma mirov wekî te dike? Qey te hişê xwe xwaribû?
— Lê binêre çiqasî xortekî çeleng e!? Li wan çavan binêre, li wan milên fireh binêre, li wê bejna zirav û tenik binêre, li wê bejn û balê binêre! Ma mirov diçe bi zebeşekî kall re şû dike? Te ji xwe re ev xort bixwesta ko heta heyî tu pê şa bibayî û serbilind û dilşadbayî! Li te pepûkê, ma qey te hişê xwe bi nan û penêr xwaribû ko te çû kurê gavanekî kir? Te çima ev xort nekir?
Ne yek, ne du, ne deh… yer yekê ji aliyekî ve li nava serê Royê dan û jê re gotin ko çi qijik û pepûk e ko çima bi vî xortê spehî û bedew re şû nekiriye û çûye bi zebeşekî kurê gavanê welêt re şû kiriye. Ewqasî gotinên xwe dubare û sêbare kirin ko hişê wê xwarin, mejî di serê wê de nehiştin û ew ji hal de xistin, kelegirî kirin. Dawî Ro ya bêbext hew dikarîbû li ber xwe bide û qêriya got;
— Hûn bimrin jî, biteqin jî ew xortê hûn qalê dikin, ew mêrê min e, Zebeşo ew bi xwe ye!
Dema wiha got; ji nivşkê ve dawet tev rawestiya û bêdengiyeke ji ya berya qiyametê bêdengtir ket ser hewşa qesra kurê Gavên û di wê bêhnê de ew xortê spehî yê ji nediyariyê hatibû, bi carekê re bû çûkekî heft rengî û fir da xwe bi hewa ket û firiya çû!
Keça Padîşah ji ser banê qesrê rabû ser xwe û qêriya, got:
— Çû, çû; çûkê min firiya çû; zû wî bigrin…
Lê kesekê/î wate neda van gotinan û herkes awirên wan li jorê daliqandî man, li firîna çûk nêrîn û ti wate nedan bûyerên diqewimin.
Dîsa di wê bêhnê de ewrên reş û tarî ji navsera çiyan xwe berdan û hatin girtin ser tevahiya welatê di navbera du çem û du golan de. Dinya wiha tarî bû ko dawetiyan tilî bixista çavên hevûdu kesî kesek nedidît. Dawetî tev belav bûn û her kes bi çavkorî rêka mala xwe girtin.
Di wê bêhnê de keç û jinên cer û şerbikên xwe biribûn ser kaniyê avê dagrin, dîtin ko li cihê ava spehî aveke sor û xwînî diherike û cer û şerbikên wan vala vegeriyan malên xwe.
Dîsa di wê bêhnê de bêrîvanên li ber bêriyê ji mîh û bizinan şîr didotin dîtin bi carekê re ji guhanên pez ne şîrê spî, xwîn tê dotin û dev ji dotinê berdan û berê xwe dan nava bajêr ko bên malên xwe.
Zû, ne dereng salox gihişt Padîşah û jê re gotin, li welatê wî tofanek rabûye û ji kaniyan ava sor diherike, ji pez xwîn tê dotin û ewrên reş û tarî girtine ser her alî ko çav çavan nabîne!
Padîşah civata şêwirmendên xwe li dar xist û yek bi yek raya wan girt ko dikarin çi bikin. Şêwirmendên wî kesên rîspî û zanyar bûn; têdigihiştin ko li welatê wana tiştên ne asayî bi rê ve diçin û ji bo vê ji Padîşah re gotin ger çi hatibe serê wana û welatê wana keça wî Ro pê dizane!
Li ser vê yekê Padîşah bi wezîr û şêwirmendên xwe re derket derve û berê xwe dan qesr û qonaxa keça xwe.
Di wê bêhnê de Ro bi cariyeya xwe ya herî zêde bawerî pê dianî re çûbû gel serhesinkarê bajêr û ferman dabûyê ko heta sibehê jê re heft çarovê hesin û heft gopalê hesin çêbike û bîne bide wê. Serhesinkar, şagirt û hesinkarên dinasîn tev kom kirin û dest bi çêkirina heft çarox û hevt gopalên hesinî kir.
Ro dema vegeriya qesrê dît ko va ye bavê wê, wezîr û heyeta şêwirmendan tev li hêviya wê rawestiyane. Ro dema çav li bavê xwe ket, xwe avêt himbêza wî û têr giriya. Piştî ko rondik hew ji çavên wê bariyan, li kêleka bavê xwe rûnişt û jê re ta bi derziyê vekir.
Roja ko wê guheztin û anîn qesrê çawa da girî û ji binê kulînê çawa zebeşê pê re şû kiriye derxistiye û çawa dest bi gazindan kiriye, zebeş çawa ji nivşkê ve qelişiye, xortekî heta wê rojê xortên wekî wî spehî û bedew nedîtiye çawa ji nava zebeş derketiye û çawa pê re axiftiye, veşarteya xwe çawa jê re vegotiye û çawa gotiye ger lê mukir were wê bibe çûkekî heft rengî û ger heft sal û heft rojan bi heft gopal û heft çaroxên hesin lê bigere nabîne û sibê çawa daketiye dawetê û govend girtiye, dema ew di govendê de hevalên wê yên keç bi pitepit û gazindan çawa mejiyê serê wê xwarine û hişê wê ji serê wê birine û ew jî mukir hatiye û gotiye, ‘Ev xortê hûn qalê dikin mêrê min Zebeşo ye!’ û di wê bêhnê de Zebeşo bûye çûkekî heft rengî û firiyaye çûye û bi wê bêhnê re jî ewrên reş û tarî girtine ser welêt û ji kaniyan ava sor, ji guhanên pez jî xwîn herikiye û li ser vê yekê çûye gel serhesinkar û ferman daye heta sibehê jê re heft gopal û heft çaroxên hesin çêbike, ji bo bi berbangê re, bi rê bikeve û li çûkê xwe yê heftrengî bigere!...
Bi vî awahî Padîşah, wezîr, heyete şêwirmendan û keça padîşah Ro şêwra xwe kirin yek û Ro xatir ji wana xwest ko bi berbangê re bi rê bikeve û li hevalê xwe yê jiyanê bigere!
Dema bû sibeh serhesinkar heft gopal û heft çaroxên ji hesinê pola çêkirine anîn û dan keça padîşah. Ro çaroxeke hesinî xist lingê xwe, gopalekî hesinî hilgirt destê xwe û yên din tev xistin tûrê xwe, kîseke zêr girt cem xwe û xatir ji malbata xwe xwest û berê xwe da ser rêka derdikeve derveyî bajêr.
Bi derketina wê re padîşah ferman da wezîr ko li tevahiya welatê di navbera du gol û du çeman de belav bike; heta keça wî bi zilamê xwe re venegere ser vê xakê, ew li tevahiya welêt şînê beyan dike. Heta wê rojê wê ne kes şû bike, ne dawetan li dar bixe, ne dilê xwe bi tiştekî şa bike û ne jî şahî û kêfxweşiyekê li dar bixe. Û roja keça wî û zilamê wê vegrin, kî vê saloxê destpêkê bigihêne padîşah wê tevahiya zêrên di xezîneya xwe de li ber wana raxîne û qasî dilê wana bixwaze wê bikaribin jê ji xwe re bibin!
Wezîr di nava bîst û çar saetan de ev agahî gihand tevahiya şêniyên li welatê di navbera du gol û du çeman de cih digre û di demeke kin de ev salox ji welatê Ariyan heta welatê Samiyan, ji welatê di navbera sê behran de heta welatê hevrîşim û kehrîbaran belav bû…
***
Ro ji welatê bavû kalên xwe, ji xaka dê û dapîrên xwe veqetiya û ket ser rêka xerîbiyê. Çem û robar qut kirin; bi lotkeyan di ser ava gola mezin re derbas bû; di navser û neqebên çiyayên bilind û asê re, di geliyên kûr û newalên fireh re meşiya. Zozan derbas kirin daket beriyan, di qelaç û kiryan re berê xwe da çol û cebelan. Ji bejahiyê hilkişiya nava daristanan; ji bax û bistanan daket nava gul û gulistanan. Roj bû di ser sitiriyan re meşiya. Roj bû di nava av û leyiyan de rêve çû. Roj bû li ser berf û li ber seqemê raza. Roj bû bi ba û bahozan re pevçinî. Roj qulipîn, hefte derbas bûn, meh zîvirîn, demsal boriyan û di dawiya sala yekem de gopalê wê yê di destê wê de qelişt û hew dikarîbû ji xwe re bike destek. Di wê bêhnê de nêrî ko sola di lingê wê de jî tev mihiyaye û binê wê kun kunî bûye.
Li ser latekê rûnişt û pêlava xwe (sola xwe) ji lingê xwe kir; ji tûrikê xwe soleke nû derxist û xist lingê xwe. Gopalê qeliştî danî kêlekê û gopalekî nû hilgirt destê xwe û careke din ket ser rêkê ko li hevalê xwe yê jiyanê, li çûkê xwe yê heft rengî bigere,
Li ber tavên germ ruyê wê kizirî, li ber sermayên dijwar tenê wê çilmisî. Porê wê ji neşûştinê bû gijikî; nenûkên wê tev şikestin û lêvên we tev terikîn. Bi şev stêrk ji xwe re dikirin rêber, bi roj li roka wekî navê xwe bi xêr û bêr dinêrî û dimeşiya. Ji çalên bê werîs û bê dewl, ji hewdên têr zîro û kurm av vexwar û bi pelçîmên dar û deviyan, bi giyayê zozan û beriyan zikê xwe têr kir. Roj bû li mala gavanekî, roj bû li konê şivanekî bû mêvan. Di kêleka gundan re derbas bû; di ser bajaran re qulipî; li qesr û qonaxan rast hat; lê ti caran baweriya xwe neşikand ko nikare çûkê xwe bibîne. Çi bi serê wê hat, kir tawana xwe û her di dilê xwe de got, ‘Yezdan qismetekî bedew dabû min, lê min qiymetê wî nezanî û ji dest xwe berda; çi were serê min heqê min e!’
Li welatê xeribiyê saleke din û yeke din û yeke din derbas kir. Di xelaseka her salê de coteke pêlav û gopaleke hesinî mihand û yên nû bikar anî. Li gelek mirovên camêr û li gelek dayikên dilperitî û li gelek keç û jinên kezepsojî rast hat. Gihişt ko derê serpêhatiya xwe û sedema gera xwe ji wana re vegot û pirsyara çûkê xwe yê heftrengî kir. Her kes û civata li serpêhatiya wê guhdarî dikir dilxemgîn û dilbiêş dibûn; rondik ji çavên wan, keser ji hinava wan dibariyan û dilê xwe bi vê keça spehî û delal dişewitandin. Hinekan ew dawetî xwarinê dikirin, hinekan dixwest li gel wana bimîne û bibe keça wan a malê, hinekan dixwest wê ji xwe re bikin evîn û yar, hinekan dixwestin rê û rêbaran nîşanî wê bidin, hinekan dixwest wê ji doza wê dilsar û bêhêvî bikin û vegerînin. Lê ti kesî qala dîtina çûkê wê yê heftrengî nedikir. Herkesî digot:
— Dayika min, xwişka min; di vî welatê bê ser û bê ber de, ma mumkun e ko tu bikaribî çûkekî bibînî? Li nava van dar û deviyan, li ser van lat û zinaran bi hezaran çûk hene ko ne bi heft rengan bi hefsed rengan xemilandîne. Emê niha rabin ji bo te derkevin nêçîrê û bi dehan çûk bigrin û bînin li ber te deynin; bes tu xwe xemgîn neke û li ser xaka me bimîne!’
Lê Ro bi biryar bû û ti hêz û ti kesî nikarîbû ew ji ser biryara wê daxista xwarê. Piştî guhdarkirina li herkesî, careke din radibû ser xwe, pêlava xwe ya hesinî dixist lingê xwe, gopalê xwe yê hesinî hildigirt destê xwe, pêxwariniya jê re amade kirine diavêt ser milê xwe û diket ser rêka ji gund dûr dikeve û berê xwe dide nava lat û zinarên çûk û teba li ser dijîn ko di nava wan de çûkê xwe yê ji destê xwe firandiye bibîne!..
Di dawiya sala heftan de êdî ne pêlavek ne jî gopalek pê re mabû ko bixe lingê xwe û bigre destê xwe. Ji roja xatir ji malbata xwe xwestibû û bi rêka xeribiyê ketibû heft sal derbas bibûn û heft roj jî bi ser ketibûn. Êdî dayika wê jî ew bidîta nas nedikir. Cilûbergên li ser tev qetiya bûn û di lingê wê de pêlav, di destê wê de gopal nemabûn. Pişta wê qilûz û awirên wê kêm bibûn. Porê wê tev şikestiyayî û weşiya bû. Derman ne di kabên wê de, ne jî di laşê wê de mabû…
Kelkela havînê bû û roj îroj ji her demê zêdetir xwe nêzî erdê kiribû û bi hemû dijwariya xwe tîrêjên xwe berdidan ser mejiyê wê û hişê wê yê maye jî ji serê wê dibir; xwêya di laşê wê de tev dida der û dev û lêv lê dikirin wekî çola bi hesreta avê. Li beriyeke wiha dimeşiya ko ne serê wê diyar bû û ne jî binê wê. Berî tev ji ber û kevirên tûjî reş hatibû xemilandin û sitiriyên hişk di nava ber û keviran de hatibûn çandin.
Ro ji dûr ve dît ko wa ye şivanek li nava ber û keviran bi sitiryiyan pezê xwe diçêrîne; li ser tehtekê rûniştiye û ji pezê xwe re li bilûrê dide. Ji bilûra wî dengekî bi şewat û bi jan hildibû ko dilê Ro peritand û wekî bi sêhrê be ew bi ber xwe ve kişand. Dema nêzîkatî li şivên kir, şivan bi hatina wê hisiya û bilûra xwe betal kir, xêrhatinî li vê sitiya bedew a westiyayî kir. Cihê rûnê nîşanî wê da û ji tûrê xwe taseke sifir derxist, çû nava pez ko jê re çend miz şîr bidoşe.
Piştî sitiya xerîb û perîşanbûyî têr vexwar, şivan nû jê pirs kir bê kî ye û çi karê wê li vê çol û cebela bê serî û bê binî heye?
Ro çawa ko li her derê, digihişt kê serpêhatiya xwe digot û pirsyara çûkê xwe yê heftrengî dikir, di dilê xwe de got, ‘Ev kes şivan e, her roj li çol û cebelan e; ka ez serpêhatiya xwe ji wî re jî bêjim, belkî li rastî çûkê min hatibe û deriyekî xêrê li ber min veke!’
Bi vê ramanê Ro dest bi vegotina serpêhatiya xwe kir. Her wê vegot û şivan guhdar kir. Ji roja gavan hatiye û ew ji bavê wê xwestiye û şert avêtine ber gavên û heta pêkhatina şertê wê û guheztina wê ya mala gavên; dîtina xortê bedew ê ji nava qalikê zebeş derketiye, gotin û veşareya xortê çeleng jê re gotiye; daketina wî ya nava dawetê û girtina dîlan û govendê; li hember zextên keçên hevalên xwe mukirhatina xwe ya bê hemdê xwe û pê re ji firîna çûkê wê yê heftrengî; heta heft sal û heft rojên di xeribiyê de bi pey çûkê xwe borandiye, tev ji şivên re ta bi derziyê vekir û dawî ji wî jî pirs kir bê ka çûkê wê dîtiye yan nedîtiye?
Şivan dilê xwe bi vê sitiya ciwanî bedew a di hemû zor û zahmetiyan re derbas bûye şewitand û bîra xwe vekola ko bikaribe alîkariyê bideyê. Bêhnekê ponijî şûn re got:
— Sitiya delal, nizanim çûkê te ye yan na; ev demek e her êvar çûkekî wekî tu qalê dikî, berya tarî bikeve erdê tê û dikeve bin kevirekî reş ê li wê derê! Min jî mereq kiriye ko ez zanibim ev çûkê xweşik bê ji ber çi hêlîna xwe di binê vî kevirî de çêkiriye. Tu dizanî ko ti çûk hêlîna xwe di binê keviran de çênakin. Min çûk ji nêz ve nedîtiye, lê dema dikeve bin kevir li ber tava êvarî periyên wî tev rengorengo diterisin û dibe ko çûkê tu lê digerî ew çûk be!
Ro ji kêfan re xwe avêt situyê şivên û ew himbêz kir. Ne carekê bi sedanê caran jê spazî kir û kîsê di paşila xwe de derxist çi zêrên tê de mabin tev rijand dawa şivên û li ber geriya ko wî kevirê reş şanî wê bide.
Şivan zêrên Ro ji dawa xwe kom kirin û dîsa xist kîsikê wê û got:
— Sitiya delal, ma qey mirovahî miriye ko ez cihê çûkekî li hemberî kîseke zêr şanî te bidim? Ez mirovekî şivan im; ji sibehê heta êvarî li xwezayê pezê xwe diçêrînim û êvariyan jî sitêrkan ji xwe re dikim lihêf û serê xwe datînim ser berekî reş, ji yezdan re berger dikim ko rêwingiyekî bi ser min de rêbike, bikaribim taseke şîr deynim ber, li gotinên wî/wê guhdarî bikim û ji xwe re du – sê peyvan jê fêr bibim. Te îroj bi hatina xwe ez dilşad û bextewar kirim. Tu dayik û xwişka min û mêvanê min a ezîz î. Niha emê xwe li pey vê latê veşêrin û awirên xwe berdin ser vî kevirê reş ê ez û tu li ser rûniştine. Bêhneke din berya sî bikeve ser beriyê wê çûkê em qalê dikin were û bikeve binê vî berî. Tu jî bi çavên xwe lê binêre. Ger çûkê te be, tê binasî û wê demê dilê te çawa dixwaze tu dikarî wiha bikî.
Ro careke din bi gotina şivan û camêrî û mêrxasiya wî kêfxweş bû û her du derbasî paş lata bilind bûn û bi dizî çavdêriya kevirê reş kirin.
Neptî zû ne dereng, hîn siya çiyan nû daketiye ser kêleka beriyê, dîtin ko ji nediyariyê çûkek hat û li ser kevirê reş danî û wekî li derdora xwe temaşe bike du sê fitlonek dan xwe û pişt re daket erdê, di bin ber de ji ber çavan nediyar bû û çû.
Ro dikir ko dilê wê were ber devê wê û qîr bide bang li çûkê xwe bike! Lê ji ber ko carekê bi zimanê xwe nekarîbû, ji bo wê bibû westandin û hesreta heft sal û heft rojan.
Piştî çûk di binê kevirê reş de nediyar bû, Şivan û Ro ji pey latê derketin û şivan got:
— Ji rewşa te û kêfxweşiya te diyar e te çûkê xwe dît! De ka rabe alîkarî bide min ko em berê pez bizîvirînin û bidin malê. Îşev li mala me bibe mêvan û em şêwra xwe deynin ko sibe qeraseyekî bi xwe re bînin, kevirê reş bilind bikin û hêlîna çûkê te bibînin.
Ro ev pêşniyar pejirand û alîkarî da şivên ko pez komî serhev bikin û berê wê bidin malê. Heta gihiştin malê tarî ket erdê û pez xistin govê, derbasî ser banê xanî bûn. Jina şivên ew bi dilekî germ pêşwazî kir û ji wana re sifreya xwarinê danî. Piştî xwarinê Ro daxist xwarê û jê re av germ kir, li ber rûnişt bi heft qalip sabûn serê wê şuşt û qirêja laşê wê paqij kir. Pişt re bi heft şehên hestînî porê wê şeh kir heta hate xwarê. Ji kulînê kirasekî xwe yê ji bûkaniyê maye derxist û lê kir. Pişt re gavekê vekişiya paş de û li ber ronahiya çirayê ji xwe re li vê bejn û bala lihevhatî ya spehî nêrî û dilê xwe bi vê mêvana delal şewitand ko çawa heft sal û heft rojan bi pey çûkekî ketiye û li van çol û cebelan perîşan bûye!
Ro di van heft sal û heft rojên ji malbava xwe veqetiyaye û bi xerîbiyê ketiye de, cara yekem bû bi dilekî rehet, xeweke têr kir. Dema dîkê berbangê bang da, tev bi hev re rabûn û ji şîr û nîvişk taştê xwarin û bi şivên re berê pez da cihê kevirê reş ê çûkê heftrengî ketibû binê. Heta pez gihişt ber kevirê reş, Rok bejnekê bilind bibû û germahiya xwe dabû ser beriyê. Şivan pezê xwe berda çêreyê û ji tûrê xwe qerase derxist û hat ber kevirê reş rawestiya. Qerase xist bin kevir û ew û Ro bi hev re hêza xwe dan ser û kevirê reş bilind kirin. Dema kevir bilind kirin dîtin ko ne hêlîna çûkekî, devê şikeftekê di binê kevir de ye.
Ro keçeke jîr û hişmend bû; têgihişt ko çûkê wê li vê derê ne tenê ye û hikmetek di vê şikeftê de heye. Ji bo wê spaziya xwe ji şivên re kir û got:
— Birayê delal, ez vê qenciya te ti caran jibîr nakim. Ezê niha dakevim hundirê şikeftê û heta êvarî sî bikeve ser beriyê, li hêviya hatina çûk bimînim; lê ji bo nizanibe kes ketiye hundir û li hêviyêye, tu bi pey min re kevir dîsa deyne cihê wê û wekî berê bike.
Ro piştî gotina xwe qedand, daket hundirê şikeftê û şivan pey re kevir dîsa gêrî ser devê şikeftê kir û anî sêra berê.
Ro di hundirê şikeftê de bi çavkorî meşiya û ji xwe re qorziyek dît, xwe tê de veşart û li hêviya êvarî ma.
Dema bi xwe hisiya ko Rok ber bi êvarî ve diçe, di qorziya xwe de awirên xwe dirêjî devê şikeftê kir û bi gurme gurma dilê xwe, li hêviya hatina çûkê xwe ma.
Neptî zû ne dereng, reşahiyek, di bin kevirê li ser devê şikeftê re firiya hundir û bi ketina wî ya hundirê şikeftê re, şikeft weke bibe nîvê rojê wiha ronahî bû. Çûk hat û li nîvê şikeftê rawestiya; du sê fitlonekan li derdora xwe fitilî û pişt re baskê xwe ji hev vekirin û xwe daweşand; bi carekê re bû xortekî spehî û bedew ko roja yekem çawa ji nava qalikên zebeş derketibû û Ro bi heft dilan dil ketibûyê, dîsa bi wê bedewî û spehîbûnê derketibû holê. Ro careke din bi dîtina wî ne bi dilekî bi heft dilan dil ketyê û ji qorziya xwe lê veşartiye derket û xwe avêt hembêza hevalê xwe yê jiyanê yê ko hîn bi hev şa nebûne û heft sal û heft roj in bi hesreta dîtina wî bi çol û cebelan ketiye, li welatên xerîbiyê heft çarox û heft gopalên hesin mihandiye…
Xortê bedew dema Ro dît veciniqî û bi ser de qêriya ko bi çi hiş û aqilî hatiye ketiye vê şikeftê û got:
— Min ji te re negot bi pey min nekeve û ger tu heft çarox û heft gopalên hesinî bimihînî jî tu min nabînî? Ka bêje tu çawa hatiyî vir û kê ev der şanî te daye. Ma tu nizanî vê derê şikefta Dapîra Mîrê Cinan e!? Bêhneke din wê Dapîra Mîrê Cinan were û çawa bikeve hundir wê bêhna te bike û hû bike te, te bê giyan bike û daqurtîne! Te serê xwe jî xist belayê, serê min jî xist belayê. Tu li min mukir nehatibayî, evqase tişt ne bi serê min dihat, ne jî bi serê te dihat. Ji ber ko tu li min mukir hatî, Dapîra Mîrê Cinan ez anîme vê derê û ez siza kirime ko heta heye jê re xizmetê bikim. Niha ko were hundir wê bêhna te bike û hû bike ser te, bi hilma devê xwe wê giyana te bistîne û te ji xwe re bike şîv!
Ro wiha hizirî ko hevalê wê yê jiyanê ji bo çavê wê bitirsîne û wê rêbike malê wiha dibêje. Lê piştî geryana heft sal û heft rojan ko gihiştibû hevalê xwe çawa dikarîbû dev jê berdaya û destvala bi ser hemwelatiyên xwe de vegeriyaya?! Destên xwe avêt derdora situyê hevalê xwe û got:
— Êdî li ser ruyê vê dinyê ji min re bêyî te jiyan nîne! Vê yekê zanibe ko ji vê gavê û pê de ez bimrim bi te re me, ez bimînim bi te re me! Ne Dapîra Mîrê Cinan, eşîra mîrê cinan tev werin û hû bikin ser laşê min û min qet qet bikin daqurtînin, ez dîsa terka te nakim û dev ji te bernadim. Ger mirineke min hebe, bila ne bêyî te, li gel te be!
Bi vê gotinê agir ket dilê xortê spehî û rondik herikîn ber mijankên wî. Bi destê hevala xwe ya hîn ti xêr ji hev nedîtine girt û got:
Hevala min, jîn û evîna dilê min; ka guh bide ser gotinên min ko ev roja xêrê li min û li te nebe roja me ya dawî! Bêhneke din wê Dapîra Mîrê Cinan were hundir û ji heybeta wê, wê bibe kurpe kurpa dilê te û tê bidî ber qîran! Lê qe ne vê carê bi ya min bike û bi zimanê xwe karibe. Niha ezê heft den û heft devikên wan bînim û te di hundirê wan de veşêrim. Dema Dapîra Mîrê Cinan were hundir divê tu qet dengê xwe nekî û hilma xwe jî nestînî û bernedî! Wê dapîr çawa bikeve hundir bi ser min de hil bibe û bêje; ‘Bêhna mirovan tê min! Ka ew mirov li ko ye; bîne ez hû bikimê ko bê giyan bikim û daqurtînim bixwim!’ Wê gavê ezê sond bixwim û bêjim ko li hundir ti mirov nînin û ji ber xwe ve bêhn dike. Lê wê ew ji min bawer neke û bang li te bike ko tu derkevî derve.
Destpêkê wê nav di xwe de bide û bixwaze te bitirsîne ko tu derkevî derve; lê tu tu bî, ti caran bi tirsdayînên wê dernekevî derve; ger tu derkevî, di cih de wê hû bike ser te û te bê giyan bike û daqurtîne!
Piştî ko bi navdayîna xwe tu derneketî, wê soz û peymanan bide te û bixwaze te wiha bixapîne derxîne derve; lê tu tu bî, ti caran bi sozdayînên wê nexapî û dernekevî derve; ger tu derkevî wê ev bibe dawiya te û herwiha dawiya min!
Dema dît ko dîsa tu derneketî derve, wê demê wê bêje, ‘Derkeve ey çêlîka mirovan, bextê min ji te re, were li ber min raweste û daxwaza xwe bêje ko ez te azad bikim!’
Wê gavê êdî tu dikarî ji kawaran derkevî lê tu tu bî ti caran ji pêş ve tu xwe nêzî Dapîra Mîrê Cinan nekî; her çiqasî bext bide te jî dîsa heta tu şîrê wê nemijî baweriya xwe pê neynî û dernekevî pêşberî wê. Dema tu ji kawarê derket bi dizî ji paş ve xwe nêzî wê bike û rahêje guhanê wê bixe devê xwe û di nava diranên xwe de bişidîne. Wê ew xwe bi vî alî û wî alî de bihejîne, wê xwe hilavêje û deyne ko guhanê xwe ji nava dev û diranên te veqetîne; lê tu tu bî, ti caran guhanê wê bernede heta ko ji te re bêje; ‘Temam çêlîka mirovan min bext da te, êdî tu dikarî werî hizûra min û daxwaza xwe ji min re bêjî!’
Dema Dapîra Mîrê Cinan wiha got, ‘Min bext da te’ êdî divê tu zanibî ko ti zirara wê nagihêje te û tu dikarî guhanê wê berdî, werî hizûra wê û daxwaza azadberdana min û xwe bikî!
Ro, yek bi yek peyvên hevalê wê gotin guhdar kir û ket hundirê heft denên hevalê wê anîn û heft qapax bi ser xwe de girtin ko Dapîra Mîrê Cinan zû bi zû bêhna wê neke.
Bêhneke din, wekî erd û ezman tev biheje şikeft ji cihê xwe lerizî û gurminiya dengê lingê Dapîra Mîrê Cinan li ber derî hat. Ji gurmînî û hurminiya jê dihat kezeba Ro hat ber devê wê û hindik mabû ji tirsan re dilê wê rawestiyaba. Lê, hevalê xwe û gotinên wî anîn bîra xwe û wêr da xwe, di cihê xwe de rûnişt û li hêviya ketina dapîrê ya hundir ma.
Neptî kevirê ber devê şikeftê hat hilgavtin û Dapîra Mîrê Cinan ket hundir. Çawa gava xwe avêt hundirê şikeftê bi ser xortê li hundir de qêriya û got:
— Himm… Bêhna mirovan tê pozê min kurê min; ka zû ji min re bêje ev mirov kî ye û li ko ye? Ka bîne ko ez hû bikim ser û bê giyan bikim û daqurtînim, zikê xwe têr bikim û li ser têr xew bikim!’
Xort hat li pêşberî dayika xwe rawestiya û dest bi sondxwarinan kir û got:
— Bi hêz û sêhra dapîr û bapîrên xwe sond dixwim ko lingê ti mirovan li vî hundirî li ser erdê nîne û ti mirov di vî hundirî de nînin!
Lê Dapîra Mîrê Cinan, ji sonda kurê xwe bawer nekir û li derdora xwe çû û hat û nav di xwe de da û got:
— Hey mirovê/a mirov; tu kî bî û li ko bî zû derkeve û were hizûra min, xwe biavêje ber lingê min ko ez te bibexşînim. Ez dapîra mîrê cinan im ko gaveke min li erdê, gaveke min li ezmanan e; ez Dapîra Mîrê Cinan im ko di şevekê de dikarim qesr û qonaxan ava bikim û hilweşînim. Ez Dapîra Mîrê Cinan im ko dikarim avên kaniyan biçikînim û ji guhanên pezan xwînê biherikînim. Ez Dapîra Mîrê Cinan im ko dikarim erd û ezmanan tije ewrên reş bikim û cîhanê li mirovan tarî bikim. Ez Dapîra Mîrê Cinan im ko mirovê bi ya min neke, xwe di heft denan de jî veşêre, dikarim derxim û hû bikim ser, wê/wî di cih de bêruh bikim û bi gepekê daqurtînim ji xwe re bikim şîv û li ser têr xew bikim. De ka tu kî yî û li ko yî, ji min re bêje û derkeve derve ko hîn min tu bi destê xwe dernexistiye û hû nekiriye ser ruyê te!
Ro di hundirê heft denan de wiha dilerizî û diranên wê wiha li hev dişerqiyan ko dengê lerizîn û şerqiniyê den di cihê xwe de dilerizandin. Heta hêz tê de hebû bi diranên xwe, lêvên xwe gez kirin û her du destên xwe li ser devê xwe gihand hev ko liv û deng jê çênebe û Dapîra Mîrê Cinan çiqasî nav di xwe de da, wê yek devik jî ji devikên denan bilind nekir û derneket derve.
Dema Dapîra Mîrê Cinan dît ko kesek dernakeve derve; vê carê dîsa xwe hilavêt û her du guhanên xwe yên bi erdê re dikişkişîn avêtin ser milên xwe û qûn da erdê û dest bi sozdayînan kir û got:
— Tu kî bî û li ko derê xwe vaşartibî zanibe ko ez Dapîra Mîrê Cinan im; ez xwediyê rehm û xêran im. Ez Dapîra Mîrê Cinan im; xwedî hêza herikîna kanî û çeman im. Ez ew im ko dikarim evîndaran bigihînim hevûdu û dilên bi hesret şa bikim. Ez ew im ko dikarim rêkên dûr nêzîk, çolên bej têr av, dilên bi kul têr derman bikim. Ez ew im ko mirova/ê bikeve mala min destvala venagerînim û çi miradê wê/wî hebe di cih de pêk tînim. Tu kî bî, li ko bî derkeve û were pêşberî min û lêborîna xwe ji min bixwaze ko ez te azad bikim û bi rêka te de rêbikim! Ger tu bi xwe dernekevî, tu xwe di hundirê heft denan de jî veşêrî, ezê te derxînim û hû bikim ser te ko tu di cih de bê giyan bimînî û te bikim gepek û daqurtînim ko ji xwe re bikim şîv û li ser têr xew bikim!
Ro careke din di hundirê denan de lerizî û veciniqî; her du destên xwe bi ser devê xwe de dewisand û li cihê xwe rawestiya û guh neda sozdayînên Dapîra Mîrê Cinan!
Dapîra Mîrê Cinan dema dît ko dîsa kesek derneket derve, vê carê pala xwe da erdê û pişta xwe da deriyê şikeftê û got:
Tu kî bî, li ko bî; li gorî ko tu ne ji çavtirsandinên min tirsiya, ne jî bawerî bi sozdayînên min anî û derneketî derve, diyar e tu keseke/î bi hiş û dil î! De ka derkeve derve, ez Dapîra Mîrê Cinan im; bextê min ji te re ko tu derkevî derve, ez tiştekî bi te nekim û çi daxwaza te hebe bi cih bînim.
Lê Ro hemû gotinên hevalê xwe anî bîra xwe û dîsa dengê xwe nekir; bes bi dizî û bi hêdî yek bi yek devikên denan bilind kirin û derket derve. Ji paş ve xwe nêzî Dapîra Mîrê Cinan kir û guhaneke wê ya di ser milê xwe re avêtibû nava pişta xwe, girt û xist devê xwe û pê re heta hêza wê hebû bi diranên xwe givaşt û dest bi mêtinê kir!
Dapîra Mîrê Cinan bi girtin û gezkirina guhanê wê bi carekê re veciniqî û ji cihê xwe rabû xwe hilavêt jorê û xwe li erdê xist. Xwe bi vî alî û vî alî de avêt û xwest ko ji vê mirova li ser pişta wê ya guhanê wê xistiye devê xwe xelas bike. Lê çi kir û nekir mirovê guhanê wê berneda!
Dawî Dapîra Mîrê Cinan rawestiya û got; ‘Tu kî bî û ji ko hatibî ka dakeve xwarê, bextê min ji te re; were hizûra min û daxwaza xwe ji min re bêje.’
Wê demê Ro guhanê Dapîra Mîrê Cinan berda û daket xwarê! Dapîrê Ro û kurê xwe danîn pêşberî xwe û ji wana re got:
— Min dizanîbû ko wê rojekê ev qeda were serê min û kurê min dil bikeve mirovekê û ji min veqete! Ji bo wê dema te li ser banê qesrê veşareya kurê min eşkere kir, min ew kir çûkek û anî cem xwe ko xizmeta min bike û te jibîr bike. Lê tu nesekinî û bi heft çarox û heft gopalên hesinî bi pey evîna xwe ketî û heta te nedît, tu ne li ber sar û seqemê, ne jî li ber germahiya çol û cebelan nerawestiyayî. Ev jî diyar dike ko evîna we ji dil e û tiştekî ji niha û pêve ez bikim û bikevim navbera we nîne. Evîndarê te kurê min e û mîrê tevahiya cinên vê dinyayê ye! Ji nava mîran keça kîjan mîrî bixwesta minê di wê bêhnê de jê re biguhezta; lê wî dil berda te û ji bo bigihêje te, min ew di nava du qalikên zebeşan de li mala Sarê ya jina Gavanê li welatê di navbera du gol û du çeman de anî dinyê. Ew kurê Dapîra Mîrê Cinan e ko xwediyê sêhr û huneran e. Lê madem hûn dixwazin dîsa vegerin ser xaka dê û dapîrên xwe û wekî mirovan di nava mirovan de bijîn, wê demê kurê min jî weke te dibe mirov û hemû sêhr û hunera wî ya ji cinitiyê tê wê betal bibe û ew jî wekî mirovekî wê jiyana xwe bi ked û xwêhdana xwe bidest bixe. Ger hûn vê yekê dipejirînin ezê destûra we bidim ko hûn vegerin ser xaka xwe!
Kurê Dapîra Mîrê Cinan destê xwe danî ser destê evîna xwe Ro û ji dayika xwe re got;
— Dayê, hîn dema te ez nexistibûm navbera du qalikên zebeş û li mala gavên neanîbûm ruyê dinyê; min xweşikbûn û bedewbûna Ro dîtibû û ne bi dilekî bi heft dilan dil ketibûm bejn û bala wê! Ne ko ez ji sêhr û hunera xwe dûr bikevim, ne ko ez ji cinitî û cîhana cinan veqetim; ger laşê min qet qet ji hev vekin û her qetekî rêbikin seriyekî dinyê, dîsa jî ez terka hezkirin û dilketina Royê bernadim û ji bo xatirê jiyankirina bi wê re ez amade me bibim mirovek û di nava mirovan de wekî mirovan bi keda destê xwe û xwêhdana eniya xwe bijîm.
Li ser vê yekê Dapîra Mîrê Cinan kurê xwe û Ro hembêz kir û rondik bi ser wan de barandin. Wê şevê heta berya berbangê ew di hembêza xwe de dan xewkirin û bêhna wana kişand hinava dilê xwe. Sibê, bi berbangê re ji xew hişyar bû û Ro û kurê xwe ji xew rakir û axaftina xwe ya dawî bi wana re kir û got:
— Ji qasî ko tu bû çûkek û firiya hatî gel min û Ro bi pey te ket, li ser xaka dapîr û bapîrên Ro, her ewrên reş û tarî hene û her ji kaniyên wan heriya sor û ji guhanên pezên wana xwîn diherike. Ji wê rojê û vir ve, li ser wê xakê ne keçan şû kiriye, ne zava bi ciwaniya xwe şa bûne û ne jî dayikan zarok anîne ruyê dinyê. Darên wan ên fêkî hişk bûne, giyayên wan zer bûne, heywan û ajalên wana tev stewr bûne û her yek kunêr û bîrovek di laşê wana de vebûne ko heft bijîjkên ji heft welatan anîne, dîsa nikarîne derman bikin. Sedem tev veqetîna we evîndaran ji hev bû; lê niha hûnê bi destê hev bigrin û vegerin ser xaka welatê di navbera du gol û du çeman de. Dema hûn bigihêjin tixûbên xaka welatê Ro, wê li wê derê jiyan ji nû ve bizê! Ji bo wê kurê min ez di nava mirovan de navê te datînim Zê ko her tiştê li wî welatî ziwa û stewr bûye ji kerema evîna we re ji nû ve şîn were û bizê.
Zanibe ko Zê navekî bi qedr û bi qiymet e! Ger zê tinebe wê Rok çawa bizê û ronahiya xwe bide ser xwezayê ko ins û cins rengan ji hev binasin, derûdora xwe bibînin û dil bikevin xweşikbûna hev!?
Ger zê tinebe wê çawa kanî û robar bizên ko bi avên xwe erd û mêrgan şîn bikin û jiyanê bidin reh û qurmên daran û hemû teamên cîhanê biberhimînin!?
Ger zê tinebe wê çawa hemû ajalên dinyê bikaribin çêlîkan bizên ko nifşên xwe bidomînin û ji hezarên salan û vir ve werin û bi hezarên salan û wir ve biçin?!
Ger zê tinebe çawa dayik wê zarokên weke we xweşik û spehî bizên û dil bikevin hev û bi hev re jiyanê biafirînin?!
Ji bo vê ez navê te di nava mirovan de datînim Zê ko tu Bi Ro re zayîneke nû ji welatê mirovan re bibî û bi gihiştina we ya ser xaka welatê xwe; ji guhanên pez şîrê spî, ji kaniyan ava spehî biherike! Dar û berên hişk şîn bibin û fêkiyan biberhimînin. Ajalên stewr tev cote cot çêlîkan bizên û jinên li hêviya zarokan bigihêjin miradê xwe. Careke din li ser xaka welatê we Ro hil bibe û kêf û şahî dest pê bike!
Dapîra Mîrê Cinan her du zaroyên xwe careke din bi kelegirî himbêz kirin û bi wana re heta ber deriyê şikeftê hat. Kevirê reş ê li ber devê deriyê şikeftê bilind kir û ew derbasî derve kirin. Careke din vegeriya şikefta xwe û bi halê xwe giriya, heta ko rondik hew ji çavên wê bariyan…
***
Li welatê Royê, ji roja xatir ji malbata xwe xwestibû û bi rê ketibû kesekî xêr û xweşî nedîtibû û her di nava şîn û nexweşiyê de bûn. Ji wê rojê û vir ve dema pezê xwe didotin ji guhanan xwîn, dema şerbikên xwe didan ber kaniyan ava sor diherikî…
Wê rojê li ser tixûbê welatê di navbera du gol û du çeman de dîsa şivan li bêriyê pez kom kiribûn û bêrîvan hatibûn ji guhanan şîrê bûye xwîn didotin. Ji wana bêrîvanek dema guhanê pezê di dest de givaşt, dît ko mizek ji şîrê pez spî herikî! Mizeke din dot û dîsa dît ko spî diherike. Di cih de berdoşa di dest de avêt erdê û bi lez ber bi qesr û qonaxa padîşah ve reviya. Dema bi bêhneke çikiyayî gihişt qesrê û diyar kir ko mizginiyek ji padîşah re aniye, di cih de derî li ber vekirin û ew hewandin hizûra padîşah. Ji xwe ji roja keça wî derketibû xerîbiyê padîşah ferman dabû ko kî were ber deriyê qesrê û mizginiyê jê re bîne, di cih de deriyan li ber vekin û bînin dîwana wî.
Bêrîvan bi lez gotinên xwe li pey hev rêz kirin û li ber bêriyê çawa şîr didot û çawa bi carekê re dît ko ji guhanê pez ne xwîn, şîrê spî diherike, nuqutiye dilê wê ko keça padîşah Ro û hevalê wê yê jiyanê Zebeşo vegeriyane ser xaka welatê xwe û ji bo vê mizginiyê bide, pezê xwe li bêriyê hiştiye û hatiye hizûra padîşah ko xelata xwe ya padîşah soz dabû bigre.
Li ser vê yekê padîşah bang li wezîrê xwe kir û ferman da ko bi lezgînî desteyek siwarî amade bikin û bi aliyê bêrîvan qalê dike ve bi rê bikevin û keça wî û zavayê wî pêşwazî bikin.
Hîn ew wiha diaxiftin ko li ezmanê welatê di navbera du gol û du çeman de, bi carekê re ewrên reş û tarî belav bûn û tîrêjên rojê di derî û şibakeyên qesrê re xwe dirêjî hundir kirin. Keç û jinên cer û şerbikên wan di destên wan de li ber kaniyê rawestiyabûn, ji nivşkê ve dîtin ko ji kaniyê êdî ne heriya sor, ava spehî û zelal herikî û bi coş û şahî destê xwe birin ber û bi hesreta heft sal û heft rojan têr av vexwarin.
Di wê rojê de hemû dayikên heft sal in bi ducaniyê li hêviya zayinê bûn, zarokên xwe anîn ruyê dinyê. Hemû ajalên stewr bibûn, zan û çêlîkên cêwî anîn. Kat û pelên daran careke din hişîn bûn û berhemên bi tam dan…
Ber bi êvarî re desteya leşkerên bi rê ketibûn li gel Ro û hevalê wê yê jiyanê vegeriyan bajêr û li ber deriyê bajêr, Padîşah, wezîr û heyeta şêwirmendan û gelheya bajêr ew bi kêf û şahî, bi çepik û tililiyan pêşwazî kirin. Padîşah ferman da ko şîna heft sal û heft roj in tê kişandin rabe û def û dîlan lidar bikeve ko kî dilê wî di kê de be, bi daweteke çel roj û çel şevan tev şû bikin û bi hev şa bibin!
Careke din dîlan û govend li dar xistin û keça padîşah Ro û kurê mîrê cinan Zê di daweteke çel roj û çel şevan domiya de gihiştin miradê dilê xwe. Gelheya bajêr careke din gihişt jiyana xwe ya asayî û baxçe û bistanên xwe, pez û dawarên xwe yên berhemdar.
Padîşah û malbata wî gihiştin keça xwe û bûn xwediyê zavayekî bedew.
Gavan û jina wî Sarê êdî bi dilekî rehet dikarîbûn bihatana gel hev; ji ber ko ji roja kurê Sarê û bûka wê ji malê terikî bûn, Sarê livînên xwe li gavên herimandibû. Bi hatina kurê wan û bûka wan ew jî careke din gihiştin hev û miradê dilê xwe!
Ro û Zê piştî daweta wan a çel roj û çel şevan hatin xaniyê dê û bavê xwe û di nava mirovan de qasî temenê mirovan bi hezkirin û dilşadî û bi keda û xwêhdana xwe, jiyan kirin... |
